بررسي پشتوانه پول ايران

فريدون خاوند (گزارش اقتصادي روز) دكتر فريدون خاوند (راديوآزادي): چند روز پيش بانك مركزي جمهوري اسلامي آماري را زير عنوان اجزاي پشتوانة اسكناس منتشر شده در ايران براي سال هاي 1375 تا 1379 خورشيدي منتشر كرد و، با اين ابتكار، شرايط مساعدي را فراهم آورد براي طرح دوباره يك پرسش قديمي دربارة مكانيسم هاي پولي و به ويژه اين پرسش كه مورد علاقة بخش مهمي از افكار عمومي است و در رسانه هاي ديروز و امروز تهران نيزمطرح شده است : پشتوانة پول ملي چيست و در ايران چه عناصري را در بر مي گيرد. به گفتة بانك مركزي، در سال 1379، دو هزار و هفتصد و بيست و هشت ميليارد تومان اسكناس در ايران منتشر شده كه هفتاد و پنج در صد پشتوانة آن از محل اسناد تعهد دولت به وثيقة جواهرات ملي، شش در صد از محل سهام و سهمية ايران در سازمان هاي بين‌المللي، 13 در صد از محل ارز و ما بقي، حدود شش در صد، از محل طلا تأمين شده است. هدف بانك مركزي جمهوري اسلامي از طرح دوبارة مسألة پشتوانه و تأكيد بر جواهرات ملي چندان روشن نيست. شايد مديران اين نهاد، با ابتكار خود، قصد داشته‌اند به افكار عمومي اطمينان بدهند كه پول كشور از پشتوانة لازم برخوردار است. با اينهمه طرح موضوع پشتوانه اسكناس در شرايط امروزي جهان و ايران مي تواند افكار عمومي را دربارة شناخت واقعي مكانيسم هاي پولي، دچار آشفتگي كند. در نظام پولي متكي بر قرارداد هاي 1944 برتون وودز، استناد به پشتوانه به ويژه طلا براي بانك هاي مركزي جهان الزامي بود. اما نظام برتون وودز در سال 1971 ميلادي به ابتكار آمريكا فرو ريخت و، از آن پس، طلا جايگاه خود را در پاية پول از دست داد. از آن پس پول به كالا تبديل شد، كالايي شبيه همة كالا ها كه ارزش آن بر حسب عرضه و تقاضا تعيين ميشود، دستكم براي پول هايي كه از قابليت تبديل به پول هاي ديگر برخوردار باشند. در اين شرايط پشتوانة واقعي پول يك كشور نه طلا يا جواهر موجود در صندوق هاي بانك مركزي، بلكه توانايي هاي افتصادي آن كشور است. كافي است به رابطة موجود ميان دلار و يورو نگاهي بيندازيم. مي بينيم كه شاخص هاي گوناگون، از نرخ هاي رشد و بيكاري گرفته تا چشم انداز هاي سرمايه گذاري در آمريكا يا اروپا، بر ارزش پول هاي آنها تأثير ميگذارد. تأكيد بانك مركزي جمهوري اسلامي بر جواهرات ملي به عنوان پشتوانة پول ملي از آنرو موجب شگفتي است كه كه از سال 1357 تا امروز حجم فيزيكي اين جواهرات ثابت مانده، حال آنكه طي همان مدت، به گفتة دكتر تقوي در شمارة ديروز روزنامة «آزاد» چاپ تهران، حجم پول در گردش چهار صد برابر شده است. دكتر اكبر كرباسيان نيز در شمارة امروز «ايران» چاپ تهران مي نويسد كه «دارايي هايي مانند جواهرات ملي وسيله‌اي جهت انتشار هر چه بيشتر اسكناس شده است». كوتاه سخن آنكه در دنياي قرن بيست و يكم ميلادي پشتوانة پول ملي ايران نه جواهرات ملي، بلكه توان توليدي آن و جايگاهش در اقتصاد جهاني است.