تفاوتهای اساسی میان رآکتورهای آب سنگین و آب سبک از دید یک کارشناس

دیپلماتها می گویند سه کشور عضو اتحادیه اروپا، انگلستان، فرانسه و آلمان در نظر دارند بعنوان بخشی از مجموعه پیشنهادهای خود بمنظور متقاعد کردن تهران به دست کشیدن از غنی سازی اورانیوم و ادامه ساخت یک راکتور پژوهشی آب سنگین در اراک، یک رآکتور آب سبک در اختیار ایران قرار دهند.چه تفاوتی میان این دو نوع راکتور وجود دارد و آیا امکان می رود که تهران به این پیشنهاد علاقمند باشد؟ Jeremy Bransten گزارشگر رادیو اروپای آزاد، رادیو آزادی، در این زمینه با Frank Barnaby ، فیزیکدان هسته ای بریتانیایی از گروه پژوهشی آکسفورد گفتگو کرده است. بکتاش خمسه پور (رادیو فردا): تفاوت اصلی میان یک راکتور آب سبک و یک راکتور آب سنگین چیست؟ فرانک بارنبی: هر دو نوع راکتورها پلوتونیوم تولید میکنند و آن پلوتونیوم را میتوان از پسماند سوخت جدا کرد و برای تولید سلاحهای هسته ای بکار برد. از سوی دیگر، یک رآکتور آب سنگین بطور کلی در تولید پلوتونیوم از نوعی که برای موثرترین سلاحهای هسته ای مورد نیاز است، بسیار باصرفه تر است. پس اگر میخواهید سلاح هسته ای تولید کنید، رآکتور آب سنگین بهتر است اما یک رآکتور آب سبک نیز میتواند برای تولید سلاح بکار رود. ب.خ: آیا این به آن معناست که تمامی نیروگاههای هسته ای غیرنظامی از رآکتورهای آب سبک برخوردارند؟ فرانک بارنبی: رآکتورهای کانادایی که رآکتورهای CANDU خوانده میشوند رآکتورهای آب سنگین هستند. پس همه اینچنین نیستند اما اکثریت چشمگیری از رآکتورهایی که برای تولید برق بکار میرود رآکتورهای آب سبک هستند و البته روسها در حال حاضر سرگرم ساختن یک رآکتور آب سبک در ایران و در بوشهر هستند. ب.خ: اصطلاحات آب سبک و آب سنگین چه معنایی دارند؟ فرانک بارنبی: تفاوت میان آب سنگین و آب سبک یا معمولی این است که آب معمولی یا H2O، دارای ایزوتوپ عادی هیدروژن است اما در آب سنگین Deuterium بکار میرود که هیدروژن عادی در طبیعت نیست. پس شما باید Deuterium را تولید و سپس آنرا با اکسیژن ترکیب کنید تا آب سنگین تولید نمایید. ب.خ: ایران در حال ساختن یک راکتور آب سنگین در اراک است و میگوید از آن برای تحقیقات و اهداف غیرنظامی دیگر استفاده خواهد شد. از دیدگاه شما آیا این توضیحی پذیرفتنی است؟ فرانک بارنبی: این نیروگاه برای منظورهای پژوهشی مناسب است. شاید اندکی بزرگتر از حد لازم باشد اما ابعاد مطلوبی دارد. با این وجود پلوتونیوم تولید میکند که میتواند برای سلاحهای هسته ای بکار رود. در واقع کاربرد دو گانه دارد. ب.خ: اگر ایران براستی تنها به تحقیق و تولید برق علاقمند است چرا ساخت یک نیروگاه آب سنگین را انتخاب کرده است؟ توضیحی منطقی وجود دارد؟ فرانک بارنبی: امتیاز یک رآکتور آب سنگین از دیدگاه ایران این است که سوختش با اورانیوم طبیعی که ایران از آن برخوردار است تامین میشود. شما برای سوخت آن مجبور نیستید اورانیوم را غنی کنید. ب.خ: و راکتورهای آب سبک مانند نیروگاه بوشهر به اورانیوم غنی شده بعنوان سوخت نیاز دارند؟ فرانک بارنبی: رآکتورهای آب سبک به سوخت اورانیوم 235 ایزوتوپی غنی شده با عیار حدود سه و نیم درصد نیاز دارند. اما یک سلاح هسته ای به اورانیوم غنی شده در سطح بسیار بالا و با عیار بیش از نود درصد نیاز دارد و اینجا تفاوت بزرگی وجود دارد. پس ایرانیان با یک رآکتور آب سنگین، اورانیوم طبیعی برای سوخت آن بکار خواهند برد. اما اگر آنها برای اهداف تحقیقی در پی راکتور آب سبک بروند باید اورانیوم غنی شده داشته باشند. ب.خ: برای جمعبندی، آیا تاکید ایران بر اینکه راکتور آب سنگینی که در دست ساخت دارد کاملا برای مقاصد پژوهشی و غیرنظامی است، احتمالا بخاطر این است که نمیخواهد به منابع خارجی سوخت غنی شده اتکا کند. آیا برای شما توضیحی پذیرفتنی است؟ فرانک بارنبی: بله، بطور یقین این توضیحی قابل تامل است. ب.خ: اما آیا آنرا باور میکنید؟ فرانک بارنبی: در حال حاضر، مدرکی چه نفیاً و چه اثباتاً واقعا وجود ندارد. مدرک جرم ملموسی که نشان دهد ایران بدنبال سلاحهای هسته ای است وجود ندارد. از سویی برنامه ایران میتواند به تولید سلاحهای هسته ای بیانجامد. تصور میکنم قدری از فکر را باید در اینباره باز گذارد و نتیجه گیری قاطع نکرد.