بازتاب تغییر موضع آمریکا در باره حقوق مظنونان به عضویت در سازمان های تروریستی اسلامی در بازداشتگاه گوانتانامو

يک روز پس از آنکه دولت آمريکا خواستار بازنگري در وضعيت بازداشت شدگان در اردوگاه ارتش آمریکا در خلیج گوانتاناموی جزیره کوبا شد، موضوع شرايط نگهداري اين زندانيان همچنان يکي از مباحث مهم در سطح رسانه هاست. دولت جرج بوش پس از صدور رای نهائی دیوان عالی آمریکا و در پی ماهها فشار نهادهاي مدافع حقوق بشر، سرانجام پذيرفت که زندانيان گوانتانامو، «اسيران جنگي» محسوب شده و زير چتر حمايتي کنوانسيون ژنو قرار گيرند. با اين حال تا پيش از راي گيري در کنگره آمريکا، نظرات مختلفي بر سر اين موضوع در رسانه هاي آمريکا جريان دارد. نيما تمدن (رادیو فردا، براساس گزارش اندرو تالی، از رادیو اروپای آزاد، رادیو آزادی): اصل سوم کنوانسيون ژنو تصريح مي کند که توهين و تحقير اسراي جنگي تحت هر عنوان و دليل ممنوع است. و اين همان بخشي از کنوانسيون ژنو است که اغلب نگاه ها را در ارتباط با زندانيان گوانتانامو به خود جلب کرده است. اکنون نزديک به 450 زنداني در خليج گوانتانامو نگهداري مي شوند که بخش اعظم آنها در اواخر سال 2001 و اوايل 2002 دستگير شده اند يعني هنگام نابودي حکومت طالبان در افغانستان، در پي حمله نيروهاي ائتلاف. اين مردان، مظنون به داشتن روابطي با گروه طالبان و القاعده هستند و در اين چند سال بدون آنکه محاکمه شوند فقط بازجويي شده‌اند. بازجويي‌هايي با هدف کسب اطلاع از سرنوشت رهبران القاعده و طالبان يا طرح‌هاي حمله اين گروه هاي شبه‌نظامي عليه منافع آمريکا. بنا به برخي گزارش‌ها، بازجويان ارتش آمريکا در خليج گوانتانامو گاهي در روند بازجويي تا حدي پيش رفته‌اند که اصول کنوانسيون ژنو درباره رعايت حقوق اسراي جنگي نقض شده است. اما از سوي ديگر، دولت آمريکا تاکنون از پذيرش زندانيان گوانتانامو تحت عنوان اسراي جنگي (و در نتيجه تحت حمايت هاي کنوانسيون ژنو) خودداري کرده بود و همين باعث شده که بحث‌هاي ضد و نقيضي در اين باره صورت گيرد. پتریک لیهی، Patrick Leahy سناتور دموکرات و عضو کميته قضايي سنا، يکي از مخالفان زندان گوانتامو است: «دولت آمريکا به مدت 5 سال، ارزش هاي بنيادين جامعه آمريکا را زيرپا گذاشته و به آبروي ما در سطح بين الملل آسيب رسانده است. همچنين در اين مدت روند مبارزه عليه ترور دچار تاخير و تضعيف شده؛ آنهم نه به خاطر يک استراتژي منسجم، بلکه به دليل يک جانبه گرايي سرسختانه و خطرناک قدرت افسار گسيخته در کشور. زندان گوانتانامو چنان سرشکستگي است که اکنون حتي رييس جمهور خواستار بسته شدن آن است.» با اين حال هستند افرادي در آمريکا که همچنان معتقدند اصول کنوانسيون ژنو نبايد شامل حال زندانيان گوانتانامو شود. جیم فیلیپز Jim Phillips از اعضاي يک مرکز مطالعات سياسي در واشنگتن معتقد است افرادي که در گوانتانامو نگهداري مي شوند اساسا نمي‌توانند اسير جنگي محسوب شوند چرا که در زمان درگيري و دستگيري، يونيفرم يا لباس خاصي بر تن نداشته‌اند و در نتيجه تشخيص آنها از افراد غيرنظامي بسيار دشوار بوده است: «برخي از اين تروريست‌ها که به عنوان سرباز دستگير نشده‌اند، پس نمي‌توان مثل سربازان با آنها رفتار کرد. فکر مي‌کنم بخشي از پرسش اين است که اساسا چه چيز تحقيرآميز است؟ ممکن است برخي بگويند همين که کسي را زنداني کني، رفتاري تحقيرآميز انجام شده! اما فکر نمي‌کنم که زندانيان گوانتانامو بايد تحت معيارهاي کنوانسيون ژنو قرار گيرند.» با اين حال اين نظرات، مخالفان فراواني هم دارد. تامس ملینوفسکی Thomas Malinowski از سازمان ديدبان حقوق بشر مي‌گويد يکي از دلايلي که واشنگتن بايد به خاطر آن، کنوانسيون ژنو را براي زندانيان گوانتانامو رعايت کند اين است که امکان دارد سربازان آمريکا روزي خودشان، زنداني شوند. اگر آمريکا از پذيرش کنوانسيون ژنو چشم‌پوشي مي‌کند نبايد انتظار داشته باشد که سربازانش هم در دست دشمن، زنداني جنگ محسوب شوند: «ارتش ما سال‌ها احساس مي‌کرد که در زمينه احترام به کنوانسيون ژنو، آمريکا بايد براي سايرين يک نمونه آرماني باشد. زيرا اصول اين کنوانسيون از زنان ومردان ما در لباس نظامي حمايت مي‌کرد. نمونه‌هاي تاريخي فراواني در دست است که نشان مي‌دهد به خاطر همين احترام به کنوانسيون ژنو، برخورد بهتري با زندانيان آمريکايي (در قياس با زندانيان ديگر کشورها) در خاک دشمن مي‌شده است.» در اين ميان عده اي هم معتقدند که جامعه جهاني بايد برخي اصول کنوانسيون ژنو درباره اسراي جنگي را مورد بازنگري و يا تصحيح قرار دهد تا با شرايط جديد، بتوان راه حلي براي زندانيان طالبان و القاعده يافت. اما آقاي مالينوفسکي معتقد است نيازي به قوانين و تبصره هاي تازه نيست، «زيرا ممکن است که شبه نظاميان دستگير شده طالبان، يونيفرم خاصي نداشته باشند و خودشان به هيچ قاعده و قانوني التزام نداشته باشند. حتي آنها ممکن است اسير جنگي محسوب نشوند، اما قطعا بايد از اصل سوم کنوانسيون ژنو بهرمند شوند که خواهان احترام به هويت انساني همه زندانيان است.