(rm) صدا | [ 4:57 mins ]
در برنامه يازدهم از درس های جنبش مدنی آمريکا، به تدريج با رهبران فکری و بنيان گذاران جنبش آشنا می شويم. می بينيم که يک جنبش، رهبرانی با عقايد و نظرات متفاوت و گاه متضاد دارد. هر چند در جريان رشد، عقايد برخی از رهبران رد می شود، اما در تلاش پيشروان، حقيقت و صداقتی وجود دارد که از ورای تاريخ مانند چراغ می درخشد. سهراب آذرنوش (رادیو فردا): ويليام ادوارد دوبوآ W.E.B Dubois را معمار اول و اصلی جنبش مدنی آمريکا می نامند. دوبوآ متولد ايالت ماساچوست در 1868 بود و 95 سال زندگی کرد. هرچند در سال های آخر عمر، شاهد شکفتن عملی جنبش مدنی بود که خود وی با نوشته های بی شمارش آغاز کرده بود، اما زمانی که جنبش مدنی آمريکا به ثمر می نشست، ديگر از افکار دوبوآ دور شده بود.
او اولين فارغ التحصيل دکترای سياهپوست دانشگاه هاروارد بود. برخی از شاخه های جامعه شناسی را دوبوآ برای نخستين بار شروع کرد، نظير جامعه شناسی درون-شهری، قوم شناسی محله های سياهپوست، شجره شناسی آفريقايی تباران و غيره.
يکی از خدمات دوبوآ، کشف تمدن های باستانی در آفريقا بود که هزار ها سال قبل به اوج رسيدند و سپس آنچنان ناپديد شدند که تقريباً چيزی از آنها باقی نمانده است.
امروز ديگر همه شواهد باستانشناسی و ژنتيک نشان می دهد که انسان انديشه ورز، يعنی انسان کنونی در آفريقا به وجود آمد و از آنجا به نقاط ديگر کره زمين مهاجرت کرد. برآمدن انسان از آفريقا نشان می دهد که اين قاره در زمان های گم شده دور، چنان سرسبز و از لحاظ گوناگونی انواع غنی بوده است که اجازه باليدن را به نوع کنونی انسان داده است. اما ظاهراً به سبب مصيبت های طبيعی بسيار عظيم مانند خشکسالی و طغيان های زمين، تمدن باستانی آفريقا نابود شده است.
ويليام دوبوآ، گذشته از آثار تاريخی و جامعه شناسی که از خود برجای گذاشت، معلم، مبلغ، ناشر، داستان نويس و نمايشنامه نويس هم بود. اما تلاش وی برای راه يافتن به کنگره هردو بار شکست خورد.
او از اولين کسانی بود که گفت آمريکايی بودن، با آوردن صفتی در کنار آن تضاد ندارد؛ يعنی اگر دنبال اسم شما بگويند آفريقايی- آمريکايی يا ايرانی – آمريکايی، چنين دوگانگی، غنای شخصيت است و نه يک تضاد درونی. دوبوآ نوشت: عجيب احساسی است اين احساس دوگانگی در وجود يک آمريکايی که هم آگاهی يک سياهپوست آفريقايی را دارد و هم روح يک آمريکايی را. در زير اين پوست رنگين و تيره ما، دو نوع آرمان با هم می جنگند و فقط از سرسختی ما است که اين دو هويت با هم همزيستی می کنند.
تئودور روزولت، بيست و ششمين رئيس جمهوری آمريکا (1901- 1909) نيز گفته بود که وجود آمريکايی هايی که منشاء در کشور ديگری دارند، فقط می تواند جامعه آمريکا را غنی تر سازد. اين، يک فرق بزرگ جامعه آمريکا با اکثر جوامع جهان است که به خالص بودن خيالی خود می بالند و از آن به عنوان بهانه ای برای سرکوب اقوام و اقليت های درون خود استفاده می کنند. دوبوآ نشريه بحران را در 42 سالگی منتشر کرد، در 72 سالگی نشريه نقد فيلون و نشريه راه آزادی را در 92 سالگی انتشار داد. او در 93 ساگی عهده دار چاپ دانشنامه آفريقا شد.
اکنون که به ماه مارس، ماه بزرگداشت زنان جهان نزديک می شويم، بد نيست يادآوری کنيم که دوبوآ از اولين مردان فمينيست يا مدافع حقوق زنان بود. در زمان او، زنان حق رای نداشتند و برخی سفيدپوستان و حتی بعضی از رهبران سياهپوست، مخالف حق رای دادن برای زنان بودند. دوبوآ در پاسخ به آنهايی که می گفتند جای زن در خانه است گفت: کدام خانه، برای زنی که از خود خانه ای ندارد.
دوبوآ ابتدا فکر می کرد که سياست های درست بر اساس علم می تواند موقعيت سياهپوستان در جامعه را ارتقاء دهد. اما هرچه سن او بالا رفت، عقايدش تند و تيز تر وخواهان انقلاب شد. او که در پايان عمر خود را مارکسيست می دانست، گمان نمی کرد که کسی در کسوت روحانيت مانند مارتين لوترکينگ بتواند به طريق مسالمت آميز، سياهپوستان را سازماندهی کند. در جريان رهبری تحريم اتوبوس در 1955 دوبوآ که 87 سال داشت، از ظهور دکتر مارتين لوترکينگ ابراز تعجب کرد. دکتر کينگ نيز درباره نظرات دوبوآ گفت که درک او از جنبش مدنی، تاکتيکی است برای نخبه گان اشرافی و باعث انزوا و دوری 90 درصد بقيه سياهپوستان می شود.
به همين دليل و منش شخصی دوبوآ بود که وقتی جنبش مدنی به سرعت حداکثر رسيد، ديگر اسمی از دوبوآ نبود. در فوريه 1968 رهبران و روشنفکران عمده سياهپوست آمريکا، صدمين سالگرد تولد دوبوآ را جشن گرفتند و اعتبار فکری و پيشروانه او را ستودند.
