لینک‌های قابلیت دسترسی

خبر فوری
جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ تهران ۱۶:۵۹

نوزدهمین سالگرد فاجعه انفجار مرگبار چرنوبيل: مصاحبه با دو كارشناس درباره امور ايمني و نظارت نيروگاه های اتمی، از جمله نیروگاه بوشهر


(rm) صدا | [ 10:51 mins ]
نوزده سال پیش در چنین روزی، یک آزمایش ساده در دل قاره اروپا، بزرگترین فاجعه هسته ای تاریخ تکنولوژی هسته ای را آفرید. بر اثر انفجار رآكتور چرنوبيل، صد برابر بمب اتمي هيروشيما و ناكازاكي پرتوي راديواكتيو آزاد شد و امروز پس از گذشت 19 سال از اين حادثه با مرگ دهها هزار نفر و صرف ميلياردهاي دلار هنوز ماجرا پايان نيافته است. فاطمه امان از راديو فردا نگاهي دارد به چگونگي انفجار در نيروگاه چرنوبيل و نظر دو كارشناس درباره اين رويداد و احتمال وقوع مجدد آن. فاطمه امان (راديو فردا): نوزده سال پیش در چنین روزی، یک آزمایش ساده در دل قاره اروپا، بزرگترین فاجعه هسته ای تاریخ تکنولوژی هسته ای را آفرید. 25 آوریل 1986 آزمایشی در واحد چهارم نیروگاه چرنوبیل در شرف انجام است. در این آزمایش مهندسان و دانشمندان می خواهند دریابند که آیا توربین های چرنوبیل در صورت قطع برق قادر به تولید برق کافی برای ادامه کار نیروگاه خواهند بود یا نه؟ برای اینکه شرایط انجام آزمایش به واقعیت نزدیک تر باشد، سامانه ایمنی اضطراری معروف به "حفاظت متوسط " “Average protection، موقتا خاموش شده است. چند دقیقه مانده به شروع آزمایش، به علت اشتباه یکی از کارکنان، کارآیی نیروگاه بشدت کاهش می یابد. برای افزایش کارایی سیستم، کارکنان میله های ترمز نیروگاه را بیرون می کشند و تعداد ترمزها به زیر مرز مجاز 28 می رسد. این ترمزها می بایست در شرایط اضطراری، واکنش زنجیره ای اتمی را متوقف کنند. با این وجود مهندس مسئول Anatolij Djatlov، دستور شروع آزمایش را صادر می کند. ساعت 1:22:30: نیروگاه به علت بسته بودن چند خنک کننده، قادر به کنترل حرارت نیست. آب شروع به جوشیدن می کند و اولین صداهای انفجار مانند ِ ناشی از جوشش آب شنیده می شود. دو مسئول مستقیم آکیموف و توپلونُف می خواهند آزمایش را متوقف کنند، اما رئیس جاتلُف Djatlov مانع می شود. بنا بر پروتکل، آزمایش برق قطع می شود و با از کار افتادن پمپ های آب، میزان آب خنک کننده اطراف نیروگاه، باز هم کمتر می شود. کارایی نیروگاه بر اثر افزایش حرارت به شدت بالا می رود. ساعت 1:23:04، در این لحظه سیستم "حفاظت متوسط" می بایست وارد عمل شود. اما این سیستم خاموش شده بود. آکیموف پشیمان از کرده 30 ثانیه پیش خود در ساعت 1:33:40 ، سیستم حفاظت متوسط" را روشن می کند و در اینجا نیروگاه چرنوبیل با واقعیت تلخ یک خطای ساختاری روبرو می شود. سرعت بازگشت میله های ترمز نیروگاه در مقایسه با استانداردهای جهانی بسیار کند است. علاوه بر این سر این میله ها دارای مقداری گرافیت است که خود باعث واکنش زنجیره ای می شود. بدین ترتیب ورود آرام این میله ها به درون محفظه، به جای ترمز کردن، کارایی نیروگاه را بشدت بالا می برد و در این لحظه نیروگاه از کنترل خارج می شود. ساعت 1:23:50، راکتور شماره 4 نیروگاه ناگهان منفجر می شود. همه مواد رادیو اکتیو از نیروگاه بیرون می ریزد و همه چیز در اطراف نیروگاه آتش می گیرد. بر اثر انفجار راکتور چرنوبیل، صد برابر بمب اتمی هیروشیما و ناگازاکی، پرتو رادیو اکتیو آزاد شد. در زمان حادثه، در حدود 7 میلیون نفر از جمله سه میلیون کودک در مناطق آلوده زندگی می کردند. میلیونها نفر هنوز در این مناطق زندگی می کنند. از زمان حادثه چرنوبیل، نزدیک به 30 هزار سرباز و مامور آتش نشانی که عملیات پاکسازی منطقه را به عهده داشتند، به علت ابتلا به بیماری های گوناگون از جمله سرطان ریه و سرطان خون، جان خود را از دست داده اند. 7 میلیون نفر در روسیه، اوکراین و بلاروس دچار عوارض ناشی از پرتوهای رادیو اکتیو شدند، به عنوان مثال، میزان سرطان تیروئید صد برابر شده. اما به گفته کارشناسان نمونه های جدید سرطان هم در حال گسترش است. برای درک ابعاد اقتصادی فاجعه نیز، ذکر این نکته بس که خرابی های اقتصادی ناشی از حادثه چرنوبیل، در بلاروس (یکی از مهوری های آسیب دیده)، در عرض سی سال یعنی از زمان حادثه تا سال 2015، به 255 میلیارد دلار خواهد رسید. واکنش حکومت وقت شوروی سابق را می توان در چند مرحله مشخص کرد: از زمان حادثه تا سال 1988 (دو سال بعد) همه چیز زیر نظر مسکو اداره شد. بسیاری از تصمیم هایی که آنزمان گرفته شد، اکنون زیر سوال است. داروهای حاوی ید که می بایستی در مقابل اشعه رادیو اکتیو مصرف می شدند، بسیار دیر در میان مردم توزیع شد (مسئله ای که می توانست از تعداد زیاد موارد ابتلا به سرطان تیروئید پیشگیری کند.) اما پنهانکاری سنتی نظام حاکم بر شوروی آنزمان باعث شد که نه تنها مراسم اول ماه مه (پنج روز پس از حادثه) در کیف و مینسک به رغم میزان زیاد پرتو رادیو اکتیو برگزار شود، بلکه روستاهای در محل های بسیار آلوده حتی تا حدود 30 کیلومتری اطراف راکتور نیز تخلیه نشود. تنها در سال 1989 در حدود سه سال پس از حادثه بود که نقشه محل آلودگی ها برای اولین بار منتشر شد. یکی از حوادث تلخ مشخصه چرنوبیل، سیاست غیرانسانی استفاده از سربازان برای کار در محل راکتور بود. تحریک احساسات قهرمانی، به عنوان سرپوشی بر این اصل بکار رفت که رهبری شوروی مطلقا آمادگی برخورد با یک فاجعه گسترده اینچنینی را نداشت. تنها از سال 1989 (سه سال پس از حادثه) مردم اندک اندک از عمق فاجعه باخبر شدند. از سال 1991، پس از جدا شدن اوکراین از اتحاد شوروی، مرحله جدیدی از سیاست چرنوبیل آغاز شد. در این مرحله کمیته های رسمی چرنوبیل در بلاروس و اوکراین ایجاد شد. عملیات هماهنگ وزارتخانه ها از جمله وزارت بهداشت و کشاورزی، برای مقابله با پیامدهای چرنوبیل نیز آغاز شد. پس از حادثه چرنوبیل، راکتور اتمی نیروگاه چرنوبیل را زیر بتون مدفون کردند تا جلو پخش هر چه بیشتر پرتوهای رادیو اکتیو آن گرفته شود. 97 درصد مواد رادیو اکتیو زیر این پوشش بتونی قرار گرفته، اما بر پایه گزارش سازمان انرژی اتمی روسیه، پوشش بتونی هر آن ممکن است فرو ریزد. قرار است در سال 2008، طرح 768 میلیون یورویی پوشش جدید راکتور ویران چرنوبیل آماده شود. اما عواقب و اثرهای این فاجعه پس از گذشت 19 سال، به علت رسوب مواد ماندگار رادیو اکتیو در محیط زیست، سلامتی ساکنان کشورهای اوکراین، بلاروس و روسیه، هنوز در معرض تهدید است. اما کشوری مانند ایران که نیروگاه هسته ایش بزودی راه انداری خواهد شد، چه درسی می تواند از چرنوبیل بگیرد. دکتر نجم الدین مشکاتی، کارشناس ایمنی صنایع بزرگ از جمله صنایع هسته ای می گوید آنچه بیش از تکنولوژی، نقش اصلی را بازی می کند، فرهنگ ایمنی ست، چه در نیروگاه چرنوبیل، چه در نیروگاه تری مال آیلند آمریکا، و چه در هر صنعت پیچیده دیگری: دکتر نجم الدین مشکاتی: مهمترین درسی که ما از حادثه چرنوبیل می توانیم بگیریم این است که استفاده از انرژی اتمی را ساده نگیریم. انرژی اتمی، انرژی با پتانسیل بالاست، اما استفاده از این انرژی و یا اداره یک نیروگاه، احتیاج به تمهیدات بسیار زیادی دارد که این مسائل ایمنی واقعا می تواند نقش حیاتی داشته باشد. مسائل ایمنی نیروگاه اتمی، واقعا توجه ویژه لازم دارد." ف.ا: به گزارش خبرگزاری فارس، امور ایمنی و نظارت نیروگاه اتمی بوشهر، به یک شرکت روسی واگذار شد. پائین بودن سطح فرهنگ ایمنی در صنایع روسیه، از ویژگی های این کشور است. با اینحال کن بروکمن مدیر بخش ایمنی تاسیسات هسته ای از سازمان بین المللی انرزی اتمی به رادیو فردا می گوید روسها اطمینان می دهند که طرحی که ارائه داده اند، همه انتظارها را در زمینه ایمنی در بر می گیرد. او می گوید با دیدارهای مکررش از نیروگاه بوشهر و این مسئله که ایرانی ها خود را بیش از هر کسی مسئول ایمنی نیروگاه می دانند، برایش مسجل است که اصول و ضوابط ایمنی در نیروگاه اتمی بوشهر به خوبی رعایت می شود.اما به توجه به اینکه بخشی از عوامل فاجعه چرنوبیل، خطای انسانی بود، روسها چگونه می توانند در زمینه فرهنگ ایمنی به ایرانی ها کمک کنند؟ کن بروکمن مدیر بخش ایمنی تاسیسات هسته ای از سازمان بین المللی انرزی اتمی می گوید البته بهتر است لازم نباشد فرهنگ ایمنی را ایرانی ها از روسها بگیرند، اما زمینه های کمک روسها به ایرانی ها زیاد است: كن بروكمن: بگذارید یک مثال بزنم از کمکی که روسها می توانند به ایرانی ها بکنند. همه گردانندگان ایرانی نیروگاه بوشهر، در روسیه، آموزش فشرده کنترل کامل کامپیوتری دیده اند و در زمینه عملکرد عادی و اضطراری نیروگاه، و اقدام هایی که باید در موارد اشکال انجام دهند، آموزش دیده اند. ف.ا: اما آیا آموزش گسترده و فشرده گردانندگان و متصدیان و مجهز بودن سیستم کامپیوتری، برای رفع نگرانی ایمنی کافیست؟ دکتر نجم الدین مشکاتی کارشناس ایمنی صنایع هسته ای می گوید نه الزاما. و باید نکات ایمنی دیگری را نیز رعایت کرد. دکتر نجم الدین مشکاتی: علت اصلی حادثه چرنوبیل و حادثه تری ما آیلند، ضعف و فقدان ایمنی این نیروگاه ها و مسائل و فاکتورهای انسانی بود. به همین دلیل چون این دو حادثه، از مسائل و فاکتورهای انسانی و خطای انسانی نشات می گیرند، ما باید به فاکتورهای انسانی در نیروگاه های اتمی و کارخانه های تغلیظ اورانیوم توجه ویژه ای بکنیم. ف.ا: آقای کن بروکمن مدیر بخش ایمنی تاسیسات هسته ای از سازمان بین المللی انرژی اتمی می گوید نیروگاه چرنوبیل و نیروگاه بوشهر متفاوتند: کن بروکمن: مسئله کلیدی که باید به آن توجه داشت این است که راکتور اتمی نیروگاه بوشهر، طرح کاملا متفاوتی از چرنوبیل دارد. طراحی نیروگاه بوشهر، از نوع VVER است و چرنوبیل از نوع RBMK . فلسفه کاری آنها اساسا بر مبانی و مفاهیم متفاوتی استوار شده و این بسیار مهم است. ف.ا: با اینحال دکتر نجم الدین مشکاتی کارشناس ایمنی صنایع بزرگ، واگذاری ایمنی نیروگاه بوشهر به روسها را، نگران کننده می داند. دکتر نجم الدین مشکاتی: در اینکه افرادی که در سازمان انرژی اتمی هستند واقفند که باید در ایمن سازی بوشهر نهایت تلاش خود را بکنند، هیچ شکی نیست. اما متاسفانه دست آنها بسته است. هر نیروگاه اتمی که در هر کجای دنیا ساخته می شود، چندین شرکت جوانب مختلف ایمنی را بررسی می کنند. باصطلاح همه تخم مرغ ها را در سبد یک شرکت نمی ریزند، چون هیچ شرکتی در دنیا نیست که به تنهایی در تمامی مسائل ایمنی یک نیروگاه اتمی احاطه داشته باشد. به همین دلیل شما باید یک کنسرسیومی از شرکت های مشاوره بوجود بیاید که این کار را انجام بدهند. بزرگترین نگرانی و دلمشغولی من در این لحظه، قرارداد اخیریست که دولت جمهوری اسلامی در مورد زمینه ایمنی و نظارت و طرح یکم نیروگاه اتمی بوشهر که خبر آن هفته پیش منتشر شد، به یک شرکت روسی داده اند. بزرگترین اشکال این است که یک شرکت روسی به تنهایی عهده دار این کار شده. ما باید شرکت های دیگر مستقل هم در کنار این شرکت روسی بیاوریم که بتوانند همدیگر را چک کنند و ما بهترین نتیجه را بدست بیاوریم. ف.ا: اخیرا باصل الراشد رئیس موسسه تحقیقات علمی کویت، از جریان ملاقات خود با مسئولان سازمان بین المللی انرژی اتمی، به کمیته محيط زیست پارلمان کویت گزارش داد. به گفته آقای راشد، بدون در نظر گرفتن استانداردهای ایمنی، احتمال حادثه در نیروگاه بوشهر وجود دارد و یک حادثه احتمالی می تواند برای کویت در 300 کیلومتری بوشهر نیز عواقب جدی زیست محیطی در پی داشته باشد. اقای راشد خواستار همکاری بیشتر میان پارلمان کویت و سازمان بین المللی انرژی اتمی شد تا آمادگی مقابله با خطر احتمالی بوجود بیاید. دکتر نجم الدین مشکاتی، این نگرانی را مشروع می داند. دکتر نجم الدین مشکاتی: من به آنها کاملا حق می دهم اگر به قابلیت روسها کاملا اطمینان و اعتماد نداشته باشند. کاملا مشروع است که اقایی که در کویت نشسته و آقایی که در عربستان سعودی نشسته، با سوابقی که روسها در این مورد دارند، نگران باشد. همانطور که خود ما هم نگرانیم. به همین دلیل باید شرکت های مستقل دیگر، شرکت های اروپایی و آمریکایی هم در این مورد درگیر شوند که پس فردا دولت کویت و دولت عربستان در این مورد ایراد نگیرند. که ایران بتواند بگوید ببینید همان شرکت هایی که مسائل ایمنی نیروگاه های اتمی در فرانسه، در آمریکا، در کشورهای دیگر را به عهده دارند، در بوشهر هم نظارت دارند. ف.ا: کارشناسان می گویند باید ایمنی را از سیاست جدا کرد. دکتر نجم الدین مشکاتی با اشاره به مذاکراتی که میان نمایندگان سه کشور اروپایی و ایران در سعدآباد در اکتبر سال 2003 انجام شد، می گوید ایران باید با استناد به روح آن توافق، مسائل ایمنی را از غنی سازی اورانیوم جدا کند. دکتر نجم الدین مشکاتی: دعوایی که الان ایران با اروپا و آمریکا دارد، عمدتا در مورد مسئله تمدید تغلیظ است. اینها باید در مذاکراتشان یک خط جدا بوجود بیاورند. این که در کنار و به توازی مسائل غنی سازی، مسئله ایمنی اتمی را با اروپایی ها شروع به مذاکره کنند چون این دو مسئله تقدم و تاخر نیست که اول باید مسئله غنی سازی حل شود، بعدا مسائل انتقال تکنولوژی و مسائل ایمنی مطرح شود. بنظر من هیئت نمایندگی ایران باید یک خط جدید در این مذاکرات ایجاد کند و آن مسئله ایمنی و گرفتن تکنولوژی ایمنی غرب است و در این مورد فکر نمی کنم کسی مخالفت بکند. حتی آمریکایی ها شاید تائید کنند. ف.ا: پس از حادثه چرنوبیل، راکتور اتمی نیروگاه چرنوبیل را زیر بتون مدفون کردند تا جلو پخش هر چه بیشتر پرتوهای رادیو اکتیو آن گرفته شود. 97 درصد مواد رادیو اکتیو زیر این پوشش بتونی قرار گرفته، اما بر پایه گزارش سازمان انرژی اتمی روسیه، پوشش بتونی هر آن ممکن است فرو ریزد. قرار است در سال 2008، طرح 768 میلیون یورویی پوشش جدید راکتور ویران چرنوبیل آماده شود. اما عواقب و اثرهای این فاجعه پس از گذشت 19 سال، به علت رسوب مواد ماندگار رادیو اکتیو در محیط زیست، سلامتی ساکنان کشورهای اوکراین، بلاروس و روسیه، هنوز در معرض تهدید است.
XS
SM
MD
LG