عبدالكريم لاهيجي، پيشتاز فعالان حقوق بشر در ايران

19 آذر برابر با دهم سپتامبر روز جهاني حقوق بشر است. ايران كه از نخستين امضاكنندگان اعلاميه جهاني حقوق بشر بود، ميزبان نخستين كنفرانس بين المللي حقوق بشر بود، كنفرانسي كه به مناسبت بيستمين سال تصويب اعلاميه در تهران برگزار شد. اما نخستين نهاد حقوق بشري ايران در سال 1977 شكل گرفت. حتي در فضاي باز سياسي ايران در پي روي كار آمدن جيمي كارتر در آمريكا، اعلام تشكيل جمعيت دفاع از آزادي و حقوق بشر، اقدام متهورانه اي بود. يكي از پيشگامان اين حركت، دكتر عبدالكريم لاهيجي بود كه از سالها پيش فعاليت هاي حقوق بشري را به گفته خودش از دريچه دفاع و همكاري و مخفي با سازمان هايي مانند عفو بين الملل آغاز كرد. مهرانگيز كار حوقدان، دكتر رامين احمدي فعال حقوق بشر در آمريكا و دكتر منصور فرهنگ دوست ديرين آقاي لاهيجي، در مصاحبه با راديو فردا درباره فعاليت ها و نوع نگرش عبدالكريم كريم لاهيجي به مساله حقوق بشر مي گويند. 19 آذر برابر با دهم سپتامبر روز جهاني حقوق بشر است. سازمان ملل متحد در سال 1945 برپا شد و يك سال پس از تشكيل، كميسيون حقوق بشر سازمان شكل گرفت. اعضاي كميسيون هر دو سال يك بار انتخاب مي شدند و ايران در نخستين كميسيون يعني در سال هاي 1946 تا 48 عضو آن بود. ايران كه از نخستين امضاكنندگان اعلاميه جهاني حقوق بشر بود، ميزبان نخستين كنفرانس بين المللي حقوق بشر بود، كنفرانسي كه به مناسبت بيستمين سال تصويب اعلاميه در تهران برگزار شد. اما نخستين نهاد حقوق بشري ايران در سال 1356 برابر با سال 1977 شكل گرفت. حتي در فضاي باز سياسي ايران در پي روي كار آمدن جيمي كارتر در آمريكا، اعلام تشكيل جمعيت دفاع از آزادي و حقوق بشر، اقدام متهورانه اي بود. يكي از پيشگامان اين حركت دكتر عبدالكريم لاهيجي بود كه از سالها پيش فعاليت هاي حقوق بشري را به گفته خودش از دريچه دفاع و همكاري و مخفي با سازمان هايي مانند عفو بين الملل آغاز كرد. دكتر لاهيجي در مصاحبه با راديو فردا مي گويد: دكتر عبدالكريم لاهيجي: من به كلي از وقتي از دانشگاه بيرون آمدم رفتم دنبال كارهاي دفاعي و حقوق بشر و هميشه ايده آلي برايم بود كه بتوانم زماني فعاليت ها را در ايران رسمي و علني كنيم و بعد نه فقط دنبال دفاع برويم، بلكه ترويج فكر حقوق بشر، تفهيم حقوق بشر و معرفي آن به مردم و آشنا كردن مردم به حقوقشان، چه در حوزه فرهنگي و چه كارهاي دفاعي و مبارزه براي دفاع از حقوق بشر و جلوگيري از نقض آن. مريم احمدي (راديو فردا): به گفته خودش، عبدالكريم لاهيجي از سنين كودكي به شدت تحت تاثير رويدادهاي سياسي و اجتماعي سال هاي قبل و بعد 28 مرداد و به ويژه شخصيت دكتر محمد مصدق بود و از همين رشته حقوق و وكالت را برگزيد. مهرانگيز كار حقوقدان در مصاحبه با راديو فردا مي گويد: مهرانگيز كار: قبل از 22 بهمن سال 57 آقاي لاهيجي و برخي از دوستان و همكارانشان در محل كانون وكلاي دادگستري كه در آن زمان در خود كاخ دادگستري در خيابان داور بود، خانواده زندانيان سياسي را مي پذيرفتند و گاهي كه من سر مي زدم مي ديدم چه ازدحامي است. م . ا: در سال هاي پيش از انقلاب همچنان كه در سال هاي دوره دكتر مصدق، فضا به قدري سياسي بود كه جايي براي شكل گيري نهادهاي مدني و بحث هاي حقوق بشري باقي نمي گذاشت. با اين حال معدود مدافعان حقوق بشر در ايران از جمله دكتر لاهيجي به هر حال توانستند اولين نسل فعالان حقوق بشر را در ايران برانگيزانند و تربيت كنند. دكتر رامين احمدي فعال حقوق بشر در آمريكا از همان نسل است. دكتر رامين احمدي: من در آن روزهاي قبل از انقلاب، 14 سال بيشتر نداشتم و در آن سنين همه دوستان من فعالين سازمان هاي سياسي انقلابي بودند. همه از چريك هاي فدايي با مجاهدين و غيره. و من به طور اتفاقي درواقع و بيشتر از طريق آشنايي هاي خانوادگي با دكتر علي اصغر حاج سيدجوادي و آقاي كريم لاهيجي آشنا شديم. هر دو بسيار شخصيت هاي جذابي بودند. من و فكر مي كنم عده معدودي از جوانان آن دوره جذب شديم به اين قضيه، مخصوصا كه اين مساله بسيار تازگي داشت و آن زمان هيچ جاي ديگر شنيده نميشد و حتي مي توانم بگويم جهت زندگي من تغيير پيدا كرد به خاطر آشنايي با آقاي لاهيجي و كار ايشان. ايشان به هيچ وجه قصد رهبري و قدرت سياسي نداشتند و سعه صدر خاصي داشتند بخصوص نسبت به جوانان. م . ا: با پيروزي انقلاب و استقرار جمهوري اسلامي، عرصه فعاليت بر مدافعان حقوق بشر تنگ شد. مخالفت دكتر لاهيجي با مجازات اعدام، تبعيض عليه زنان و منع زنان از قضاوت، زمانه را براي متهم كردن او به ارتداد فراهم كرد و سرانجام باعث فرار آقاي لاهيجي از ايران شد. اما اين به معناي پايان فعاليت هاي حقوق بشري عبدالكريم لاهيجي نبود و به گفته خانم مهرانگيز كار، در سال هاي سركوب و اختناق انقلاب تا پايان جنگ، آقاي لاهيجي و فدراسيون جهاني جامعه هاي حقوق بشر، به شكل نماد فعاليت هاي حقوق بشري درآمد. مهرانگيز كار: چوني وقتي كه آن سركوب هاي دهه اول انقلاب انجام شد، ديگر اساسا روزنه اي نبود براي اين كه كساني بتوانند پرچم حقوق بشر را در كشور بالا ببرند. آقاي عبدالكريم لاهيجي در خارج از كشور توانستند اين بحث را به وسيله بخصوص بخش فارسي راديوهاي خارجي در كشور زنده نگه دارند. يعني در آن زمان اساسا مي شود گفت حرف و بحث آزادي خواهانه و بحث هاي حقوقي تعطيل شده بود به معناي واقعي. ولي آقاي لاهيجي به لحاظ آن شور و علاقه اي كه به ترويج اين بحث داشتند، وقتي هم كه از كشور خارج شدند، يك شيوه بسيار درستي را انتخاب كردند براي اين كه صداي حقوق بشريشان به ايران برسد. همواره فقط حقوق بشري صحبت كردند و اگر هم وارد حوزه هاي سياسي مي شدند در بحث هايشان، باز به مناسبت پاسداري و حمايت از موازين جهاني حقوق بشر بود. دكتر منصور فرهنگ (دوست ديرين عبدالكريم لاهيجي): دكتر لاهيجي از پيشكسوتان دفاع و ترويج حقوق بشر در ايران است و اين امر تا آنجا پيش رفته كه درواقع نام كريم لاهيجي بيش از نام هر ايراني ديگري با مقوله حقوق بشر مترادف شده. يكي از ويژگي هاي كم نظير لاهيجي به عنوان يك مدافع و مروج حقوق بشر اين بوده و هست كه اهداف و انگيزه هاي او فراتر از تعلقات و اعتقادات سياسي او طي ساليان طولاني و مستمر فعاليت هاي خودش، هرگز حقوق بشر را به عنوان يك حربه به قدرت رسيدن و يا دفاع از قدرت به هيچ وجه استفاده نكرده، بلكه حقوق بشر را براي همه ايرانيان بدون در نظر گرفتن تمايلات سياسي و ايدئولوژيك خاص آنها، راهنماي فعاليت هاي خودش قرار داده. از ويژگي هاي ديگر دكتر لاهيجي بايد به اين امر اشاره كرد كه او به دليل حرفه اي و انگيزه هاي ارزشي، با قوانين و ميثاق هاي حقوق بشر آشنايي بسيار فراديدي دارد و درواقع دانش او به هيچ وجه محدود به وقايع يا نفي و نقض حقوق بشر در كشور ما نيست، بلكه خيلي فراتر است و جنبه بين المللي دارد، به دليل همكاري هاي نزديكي كه با سازمان هاي حقوق بشري بين المللي داشته و مسئوليت سطح بالايي كه در حال حاضر دارد.