(rm) صدا | [ 6:09 mins ]
در بیستمین سالگرد تاسیس وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی، نمایشگاه هائی از فعالیت آن در دوران وزارت چهار روحانی شیعه در تهران برگزار می شود. در دوران زمامداری حجت الاسلام محمدمحمدی ري‌شهري، وزارت اطلاعات با اعضای سازمان مجاهدین خلق مقابله کرد و اعدام مهدی هاشمی و برکناری آیت الله حسینعلی منتظری از جانشینی آیت الله خمینی از جمله اقدامات آن بود. در دوره زمامداری ججت الاسلام علی فلاحیان، نام اين وزارتخانه در افکار عمومي با وقايعي چون رستوران ميکونوس، انفجار در مرکز تجمع يهوديان آرژانتين، قتل شماري از مسيحيان ايران و ارعاب اعضاي کانون نويسندگان ايران گره خورد. صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در مصاحبه با رادیوفردا می گوید وزارت اطلاعات مانند سازمان بسته ای عمل می کرد و خود را به هیات دولت و مجلس شورای اسلامی پاسخگو نمی دانست. وی می افزاید که در دوران وزارت حجت الاسلام علی یونسی، این وزارتخانه از پرونده سازی برای شخصیت های سیاسی و اقداماتی نظیر قتل پنهانی دیگراندیشان دست برداشته است. کارشناس می گویند بازداشت نویسندگان، دخالت در امور عراق و تعطیل مطبوعات از سوی سازمانهای اطلاعاتی سپاه پاسداران و قوه قضائیه و دادستانی تهران دنبال می شود. وزارت اطلاعات جمهوري اسلامي خبر از 20 سالگي خود داده است. به همين مناسبت در اداره هاي اطلاعات مراکز استانها قرار است نمايشگاههايي براي بازديد عموم ايجاد شود که در آن عملکرد اين وزارتخانه به نمايش گذاشته مي‌شود. همکارم نيما تمدن در گزارشي ضمن گفتگو با يک تحليلگر به تغيير و تحولات وزارت اطلاعات جمهوري اسلامي پرداخته است.
نيما تمدن (راديو فردا): فصل مشترک زمامداري وزارت اطلاعات جمهوري اسلامي در طول عمر 20 ساله آن اين است که هدايت آن بر عهده چهار شيخ بوده. اما در هر يک از دوره‌هاي وزارت اين شيوخ عملکرد و کارنامه‌اي متفاوت از اين دستگاه باقي مانده است.
در دوره‌اي که زمام وزارت اطلاعات به دست حجت الاسلام محمد محمدي ري‌شهري بود، مهم‌ترين کارهاي اين وزارتخانه، مقابله با هوادارن سازمان مجاهدين و ديگر گروههاي سياسي مشابه و جلوگيري از ادامه تحصيل افراد يا خانواده‌هايي که در دوره‌هايي گرايش‌هايي عقيدتي- سياسي داشته‌اند، خلاصه مي‌شد. با اين حال تحليلگران معتقدند برجسته‌ترين رخداد امنيتي – اطلاعاتي اين دوره اعدام مهدي هاشمي و برکناري آيت‌الله حسینعلی منتظري از جانشيني آيت‌الله خميني بود.
در دوران دومين وزير اطلاعات جمهوري اسلامي، حجت‌الاسلام علي فلاحيان، که با رياست جمهوري هاشمي رفسنجاني همزمان بود، نام اين وزارتخانه در افکار عمومي با وقايعي چون رستوران ميکونوس، انفجار در مرکز تجمع يهوديان آرژانتين، قتل شماري از مسيحيان ايران و ارعاب اعضاي کانون نويسندگان ايران گره خورد.
علي فلاحيان در دوره‌اي که رئيس جمهوري وقت وعده سازندگي و توسعه مي‌داد با امنيتي کردن عرصه فرهنگ به جلوگيري از فعاليت نويسندگان و دگرانديشان پرداخت. اگرچه ماجراي قتل‌هاي زنجيره‌اي در دوران وزارت حجت‌الاسلام قربانعلي دري‌نجف‌آبادي روي داد، اما برخي تحليلگران از جمله دکتر صادق زيبا کلام مي‌گويند اين حادثه سرآغازي بود بر ايجاد تحول در وزارت اطلاعات و مي‌توان حيات اين وزارتخانه را به دو دوره قبل و بعد از دوم خرداد تقسيم کرد.
صادق زيبا کلام (استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران): ويژگي مهم و مشخص وزارت اطلاعات تا قبل از دوم خرداد اين بود که در مجموع يک تشکيلات بسته‌اي بود. تشکيلاتي بود که عليرغم اين که طبق نص صريح قانون اساسي بايد به مجلس حساب پس مي‌داد، متاسفانه وزارت اطلاعات نه در دوره آقاي ري‌شهري و نه در دوره آقاي فلاحيان به هيچ وجه به مجلس شوراي اسلامي پاسخگو نبود و حتي بعيد به نظر مي‌رسد که به هيات دولت و رئيس جمهوري هم اينها پاسخگو بوده باشند. نتيجه چنين وزارت اطلاعاتي که بسته عمل مي‌کند و پاسخگو نيست بالطبع مي‌شود قتل‌هاي زنجيره‌اي و بالطبع مي‌شود آن مشکلات و مسائل ديگري که متاسفانه وزارت اطلاعات تا قبل از دوم خرداد به آنها گرفتار بود.
ن.ت.: با اين حال سالهاي پس از دوم خرداد با خودکشي سعيد امامي، کسي که عامل قتل‌هاي زنجيره اي خوانده شد، استعفاي دري‌نجف‌آبادي، افشاگري‌هاي اکبر گنجي و عمادالدين باقي در ارتباط با وزارت اطلاعات دوران فلاحيان و ترور ناکام سعيد حجاريان يکي از طراحان شکل‌گيري اين وزارتخانه همراه بود. در همين سالهاي علاوه بر سعيد حجاريان شماري ديگر از مردان اطلاعاتي جمهوري اسلامي در سالهاي دهه 60 تا نيمه دهه 70 همچون علي ريبعي، روح الله حسينيان، احمد پورنجاتي و مصطفي پورمحمدي از سايه خارج شدند و مشاغلي با عناوين مشخص اختيار کردند. از ديگر سو به طوري که دکتر صادق زيبا کلام، استاد علوم سياسي دانشگاه تهران معتقد است، در دوره زمامداري حجت‌الاسلام علي يونسي، که هفت سال اخير را در بر مي‌گيرد، وزارت اطلاعات به طور مشخص از دخالت در زمينه هاي نامربوط به حوزه فعاليت خود نيز کناره‌گيري کرده‌است.
صادق زيبا کلام: وزارت اطلاعات ديگر کمتر وارد اموری نظیر آن پرونده سازي‌هاي سياسي و آن چيزهايي که تا قبل از دوم خرداد متاسفانه وجود داشت، مي‌شود. در موارد بسياري ما شاهد بوديم بعد از دوم خرداد که وقتي پرونده سازي‌هايي صورت گرفته از سوي قوه قضائيه يا از سوي ارگانهاي ديگر عليه فعالين سياسي، ما شاهد بوديم که وزارت اطلاعات في الواقع گفته که نه ما عليه اين فرد يا اين افراد هيچ دليلي نداريم. اين افراد با کشورهاي خارجي در تماس بودند يا عليه نظام داشتند فعاليت مي‌کند قس عليهذا. و بايد اميدوار باشيم که بعد از کابينه آقاي خاتمي هم از سال آينده وزارت اطلاعات مجددا بدل نشود به يک دستگاه بسته، يک دستگاه خودسر، اگر اين حالت پيش بيايد بيشترين کسي که متضرر مي‌شود در حقيقت وزارت اطلاعات است.
ن.ت.: گرچه بخشهاي حراست در ادارات دولتي زير نظر وزارت اطلاعات عمل مي‌کنند وجود نهادهاي اطلاعاتي در بخشهاي مختلف نظامي، قضايي و سياسي باعث شده طي دو سه سال اخير موقعيتي در سيستم اطلاعاتي ايران بوجود آيد که صاحبنظران از آن به عنوان جنگ اطلاعاتي ميان نهادها يا موازي کاريهاي اطلاعاتي نام مي‌برند. بازداشت و بازجويي شماري از روزنامه‌نگاران و فعالان سياسي طي چند سال اخير از سوي نهادهايي چون حفاظت و اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اطلاعات نيروي انتظامي جمهوری اسلامی (ناجا)، حفاظت قوه قضائيه جمهوری اسلامی و يا دادستاني تهران در وضعيتي که اغلب وزارت اطلاعات کابينه خاتمي از انجام آنها بي خبر است، موقعيتي پديد آورده که کارشناسان آن را با سالهاي پيش از تشکيل وزارتخانه مقايسه مي‌کنند. همين صاحبنظران معتقدند که پس از 20 سال کار اطلاعاتي منسجم، بار ديگر تعدد و تکثر نهادهاي تصميم گير امنيتي زمينه اي براي اغتشاش و درگيري بوجود آورده و اتهام‌هايي چون نقض حقوق بشر يا دخالت در امور داخلي عراق بر همين مبنا قابل تعبير است.
