سفری به بیروت، شهر سرشار از رمز و راز و پیچیدگی های پنهانی (بخش دوم)

مهدی خلجی در بخش دوم گزارش سفر به بیروت به بررسی مرزهای پنهان در این شهر می پردازد که در اثر جنگهای داخلی و خارجی میان محله های مختلف بیروت کشیده شده است. بیروت شهریست که در دل خود چند شهر را جای داده است. از روز 13 آوریل سال 1975، آغاز دور جدید جنگهای داخلی در لبنان که 17 سال به درازا کشید، شرقیه و غربیه بیروت از هم جدا شد. این جنگ که در آغاز در چارچوب درگیری اعراب و اسرائیل بود، به سرعت به نبرد میان فرقه های مذهبی در لبنان بدل شد. در شرقیه که بیشتر ماوای مسیحیان است شهروندان به سبک غربی زندگی می کنند و در غربیه مسلمانان با آداب مسلمانی زندگی می کنند. حتی اکنون که نزدیک به یک دهه از پایان جنگ داخلی می گذرد، جنوب بیروت و محلاتی که زاویه نامیده می شود و مسکن اصلی شیعیان است زاده دوران جنگ است. مهدی خلجی (رادیو فردا): در فيلمِ West Beirut ساخته زياد دويری، صبح زودِ يک روز، مردان مسلحی که راه را بسته اند، به خانواده مسلمانی که در ماشين نشسته اند، میگويند شما نمی توانيد از اينجا بگذريد. از اينجا به بعد شرقيه است و فقط مسيحیها می توانند عبور کنند. صدای فيلم غربيه بيروت... از اين روز به بعد شرقيه و غربيه بيروت از هم جدا شد: سيزده آوريل سال هزار و نهصد و هفتاد و پنج؛ آغاز دور جديد جنگهای داخلی در لبنان که هفده سال به درازا میکشد. اين جنگها که در آغاز در چارچوب درگيری اعراب و اسراييل است، به سرعت به نبرد ميان فرقه های مذهبی در لبنان بدل می شود. در حالی که بخشی از خاک لبنان در جنوب، در اشغال نيروهای نظامی اسراييلی است و حتا در سال 1361 خورشيدی اسراييلیها بيروت را تصرف می کنند، همه فرقه های لبنان به جان هم می افتند. نه تنها کشور چند پاره و در همستيز می شود که خيابانهای بيروت هم ميان محله های گوناگون تقسيم و سنگربندی می شود. آنچه باورکردنی نبود رخ میدهد. پيرزنِ فيلم West Beirut هم باور نمی کند که ديگر بيروتی وجود ندارد و آنچه هست غربيه است و شرقيه... صدای فيلم... آن بيروت سرزنده و شاد به دست مردماش ويران می شود. مردم يک شهر به اندازه مردمان دو کشور از هم بيگانه می شوند. در شرقيه، که بيشتر مسکن و مأوای مردمان مسيحی است، شهروندان به سبک غربی زندگی می کنند، خيابانها، مغازه ها، خانه ها هم رنگ و بوی شهری مانند پاريس را دارند. اما در غربيه که قدمت تاريخی بيشتری هم دارد، مسلمانان هستند با رسم و آداب مسلمانی. غربيه و خيابانی مانند الحمراء، محل تجاری و فرهنگی مهمی برای بيروت و در نتيجه مسيحيان است، اما در دوران جنگ داخلی غربيه برای غريبه های مسيحی جای امنی نبود. اگر اسلحه نداشتی يا مردان مسلحی از فرقه خود را در پناه نمی گرفتی، امنيت معنا نداشت. صدای فيلم... حتا امروز، که بيش از يک دهه از پايانِ جنگ داخلی در لبنان می گذرد، ميراث آن برجاست. جنوب بيروت و محلاتی که ضاحيه ناميده می شود و اکنون مسکنِ اصلی شيعيان است، زادهی دوران جنگ اند. رانندههای تاکسی شرقيه، هنوز هم به خوبی محلات جنوب را نمی شناسند و راننده های تاکسی جنوب شهر هم هنوز با نقشه شرقيه بيروت آشنا نيستند. با وجود پايان جنگ اين هراس و دلهره هنوز هم هست. ميشل جوانی است مسيحی و ساکن شرقيه بيروت که به راديو فردا از بيگانگی جغرافيايی و اضطراب درونی در بيروت می گويد: صدای ميشل... ناآرامی داخلی، پای نيروهای خارجی را به کشور باز کرد. در سال 1354 خورشيدی، نيروهای نظامی سوريه در چارچوب توافقنامه «برادری، همکاری و دوستی» ميان لبنان و سوريه و به پشتيبانی از شبه نظاميان مسيحی وارد لبنان شدند. با انقلاب سال پنجاه و هفت خورشيدی در ايران، که شعار صدور انقلاب به سراسر جهان، کمک به مستضفان دنيا و گفته آيت الله خمينی درباره محو اسراييل از صفحه روزگار را در پی داشت، ايران گروه نظامی حزب الله را سه سال پس از انقلاب، در لبنان به وجود آورد. اين تنها ايران نبود که تلاش می کرد نفوذ خود را در لبنان گسترش دهد. دولتمردانی چون رفيق الحريری، که جز دورهای کوتاه، نخست وزير مقتدر لبنان پس از جنگ، بوده علاوه بر تابعيت لبنان، تابعيت عربستان سعودی را هم دارد. اين بازرگانِ ثروتمند، داماد خاندان پادشاهی سعودی است. کشورهای غربی نيز از سوی ديگر برای کسب منافع بيشتر، با يکديگر بر سر اين کشور کوچک سه ميليون و نيمی که موقعيت استراتژيک و سوق الجيشی مهمی در منطقه دارد، با هنوز هم با يکديگر رقابت می کنند. جنگ تمام شد، اما آثار آن باقی ماند و مهمترين پيامد، همانا تضعيف دولت مرکزی بود. يک موسيقی بدون کلامِ عربی