نمايشگاه عظيم هنر سه قرن آخر امپراطوري روم شرقي -- بيزانس -- در موزه متروپاليتن نيويورك

موزه متروپاليتن در نيويورک، نمايشگاه بزرگي را افتتاح کرد ويژه هنر مذهبي آسياي صغير در عهد بيزانس، که به خاطر شمار بسيار آثار درجه اول که از موزه هاي دنيا جمع آوري شده است، کارشناسان آن را نمايشگاهي بي‌سابقه توصيف کرده اند. بهنام ناطقي (راديوفردا، نيويورک) بعد از دو نمايشگاه عظيمي که يکي در سال 1977 يعني بيش از سي سال پيش و ديگري، بيست سال بعد از آن در سال 1997 از هنر روم شرقي، يا بيزانتين، در آسياي صغير درموزه متروپاليتن نيويورک برپا شد، کسي تصور نمي‌کرد که بشود بهتر از آن حق هنر بيزانتين در نيويورک ادا شود، به خصوص که دوره‌هائي از هنر بيزانتين يا بيزانسي که در آن دو نمايشگاه پوشش داده شده بود، دوران اوج و تعالي تمدن و فرهنگ آسياي صغير بود و اين شاخه از هنر شمايل سازي مسيحي که جنبه‌هائي از هنر سنتي شرق و غرب را در هم مي‌اميزذ. نمايشگاهي تحت عنوان بيزانيتيوم: ايمان و قدرت Byzantium: Faith and Power که هفته گذشته در موزه متروپاليتن افتتاح شد، آثار دوره تجديد سازمان و سرانجام سقوط امپراطوري روم را پوشش مي‌دهد و نشان مي‌دهد که هنراعتقادي اين دوره، از انحطاط سياسي آسيبي نديد. در ميانه قرن سيزدهم، در سال 1261 اميراطوري بيزانسي در قسطنطنيه به دست جهادگران جنگهاي صليبي افتاد وامپراطوري روم احيا شد، نزديک به 300 سال بعد، قسطنطنيه تحت سلطله کامل امپراطوري عثماني قرار گرفت. در اين فاصله، هنر بيزانتين شکوفا شد، به خصوص در نقاطي که از دسترس امپراطورها به دور بودند. اين نمايشگاه، منطقه‌اي وسيع از جغرافياي شرق اروپا و خاورميانه را دربر مي‌گيرد، و به همين سبب، در نخستين ديدار، تجربه‌اي گيج کننده است. موزه داران موزه متروپاليتن، زير نظرخانم هلن ايوانز، هنرشناس برجسته، بيش از 350 اثر هنري، از تابلو و شمايل و مجسمه گرفته تا کتاب، خط و تذهيب، پارچه و جواهر و تزئينات خانه و کليسا را از 39 کشور مختلف در اينجا گردآورده اند، از سينه‌آويزهاي ريزي که بايد واقعا زير زره بين آنها را تماشاکرد تا نقاشي‌هاي ديواري، يا فرسکو هائي که ديوارهاي عظيم را مي‌پوشانند. تمرکزنمايشگاه بر يونان است، قسطنطنيه و البته کشورهاي شبه جزيره بالکان، مثل مقدونيه و صربستان، ولي سهم هنر روسي نيز در اين نمايشگاه قابل توجه است، و حتي مصر، که از راهبه‌خانه کترين Catherine مقدس در صحراي سينا 40 شمايل icon به اين نمايشگاه فرستاده است. قطعات نمايشگاه طوري تقسيم بندي شده اند که در گالري هاي مختلف، جنبه‌هاي گوناگون هنر بيزانتين را بررسي مي‌کنند، مثل در يک تالار تاثير هنر بيزانتين بر هنر اسلامي و در نمايشگاه ديگري تاثير آن در هنر غربي بررسي شده است. هنر بيزانتين يا بيزانسي، براي هنرشناسان اروپائي هنرچندان آشنائي نيست. آنها در باره قرون وسطاي اروپا بيشتر مي‌دانند اما از اين بخش از جهان مسيحت در قرون وسطي، آگاهي پراکنده‌اي دارند. تاثير نمايشگاهي چنين جامع و گسترده مي‌تواند روشنگر يک رشته از هنر سنتي جهان باشد که کمتر شناخته شده است. هنرمندان مومن و پرهيزکار بيزانسي، يک فضاي متافيزيکي خلق کرده اند بين انسان و خدا، که ريشه در زمين و سر در بهشت دارد. در اغلب آنها چشمهاي حضرت مريم يا مسيح خردسال، که هميشه نيمه کودک و نيمه بالغ نقاشي شده، مستقيما به چشم‌هاي بيننده خيره شده اند. خط نگاه، آنها را با بيننده در فضاي مشترکي قرار مي‌دهد. ديدن اين آثار، که همگي براساس يک باور عميق مذهبي ساخته شده اند و در کنار هم حضور روحاني قوي و غيرقابل انکاري دارند، براي تماشاگر دنيوي نيويورکي، نوع ديگري از طرز برخورد با زندگي را القا مي‌کند، يک زندگي غيرمادي، غيردنيوي، و نوعي آرامش روحاني، زيرا مانند ديگر سنت هاي هنر مذهبي، در هنر بيزانس هم اصل بر سکون و تمرکز است، درست در تضاد با آنچه بيرون درهاي اين نمايشگاه در شهر شلوغ مي‌گذرد. بيزانيتيوم: ايمان و قدرت Byzantium: Faith and Power که هفته گذشته در موزه متروپاليتن افتتاح شد، آثار دوره تجديد سازمان و سرانجام سقوط امپراطوري روم شرقي را پوشش مي‌دهد، از قرن 13 تا قرن 16. بيش از 350 اثر هنري، از تابلو و شمايل و مجسمه گرفته تا کتاب، خط و تذهيب، پارچه و جواهر و تزئينات خانه و کليسا را از 39 کشور مختلف در اينجا گردآورده اند. مانند ديگر سنت هاي هنر مذهبي، در هنر بيزانس هم اصل بر سکون و تمرکز است، درست در تضاد با آنچه بيرون درهاي اين نمايشگاه در شهر شلوغ مي‌گذرد.