(rm) صدا |
نازي عظيما (راديو فردا): 24 سال پيش با پيام نوروزي آيت الله روح الله خميني در اول فروردين 1359 زمينه براي آنچه بعدا به انقلاب فرهنگي معروف شد، آماده گرديد. هدفهاي اين انقلاب فرهنگي در اين پيام اينگونه معرفي مي شوند. ايجاد انقلاب اساسي در دانشگاههاي سراسر كشور، تصفيه اساتيد مرتبط با شرق و غرب و تبديل دانشگاه به محيطي سالم براي تدوين علوم عالي اسلامي. در گزارش ويژه امروز همزمان با روزهاي وقوع انقلاب فرهنگي در 24 سال پيش، به بررسي هدفها و نتايج انقلاب فرهنگي مي پردازيم و در اين بررسي با استادان دانشگاه امروز و ديروز و دانشجويان دوران انقلاب فرهنگي گفتگو مي كنيم.
پس از به ثمر رسيدن انقلاب و بازشدن فضاي سياسي، گروههاي سياسي و بويژه طيفهاي گوناگون چپي، چه آنها كه به پيروزي انقلاب كمك كرده بودند و چه آنها كه راه مخالفت با حكومت اسلامي را در پيش گرفته بودند، فعاليت خود را در دانشگاهها آغاز كردند و دفترها و نمايندگي هايي در محوطه هاي دانشگاهي داير كردند. در 29 فروردين 1359 شوراي انقلاب پس از ملاقاتي با آيت الله خميني به گروههاي سياسي فرمان مي دهد كه دانشگاه را تخليه مي كنند و دفترها و تشكيلات خود را برچينند و براي اين كار به آنها سه روز مهلت مي دهد. در اين بيانيه همچنين تاكيد شده است كه امتحانات بايد تا 14 خرداد پايان يابد و از 15 خرداد دانشگاهها تعطيل شوند و هرگونه اقدام استخدامي يا آموزشي در آن متوقف گردد و نظام آموزشي كشور بر اساس موازين انقلابي و اسلامي از نو طرح ريزي شود. در اين بيانيه از مدت تعطيل دانشگاهها سخني به ميان نمي آيد. دكتر صادق زيبا كلام، استاد فعلي دانشگاه و دانشجوي انقلابي مسلمان دوران آغاز انقلاب، كه خود از هواداران نظريه و ايدئولوژي ايجاد انقلاب فرهنگي بود، درباره اين فكر امروز چنين مي گويد:
دكتر صادق زيباكلام: بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357 يك فكر خيلي قوي و پررنگي و خيلي جدي در ميان دانشگاهيان مومن و معتقد به انقلاب اسلامي و شايد مهمتر از دانشگاهيان، يعني هيات علمي و اساتيد، دانشجويان دانشگاهها بودند، همان دانشجوياني كه ما آنها را به نام دانشجويان مسلمان پيروي خط امام مي شناسيم كه از جمله كارهايشان اشغال سفارت آمريكا بود. اين باور به اين شكل بود كه مدل الگوي دانشگاهي كه در دانشگاههاي ايران هست، بر اساس يك مدل غربي پايه گذاري شده، بنابراين كاركرد دانشگاه، محصولي كه دانشگاه دارد مي دهد بيرون، بيشتر با توجه به نيازهايي است كه غرب داشته به اين تيپ فارغ التحصيلان و در دانشگاههاي خودش اين فارغ التحصيلان را تربيت كرده و چون ما از غرب صرفا آمديم كپي برداري كرديم دانشگاه را، بنابراين محصولات دانشگاهي ما در حقيقت كساني هستند كه به درد غرب مي خورند و چه به لحاظ رشته هاي فني، يعني رشته هاي علوم كاربردي و چه مهمتر از آن رشته هاي علوم انساني، آنچه كه در دانشگاههاي ما وجود دارد، چندان ارتباط و سنخيتي با نيازهاي ملي كشور با فرهنگ كشور، با صنعت كشور، با كشاورزي كشور، با اقتصاد كشور و با نيازهاي جامعه ايران ندارد و ما بايد طرحي نو دراندازيم و آن الگوي غربي را ديگر ادامه ندهيم و به جاي آن يك الگوي اسلامي، يك الگوي ايراني، يك الگوي ملي، يك الگويي كه به هر حال فارغ التحصيلانش بر حسب ضرورتها و نيازهاي جامعه ايران تربيت شده باشند. اين فكر قوي و اصيل بود كه پشت بحث انقلاب فرهنگي و بستن دانشگاهها بود. حالا در اين ميان بودند جرياناتي كه مي خواستند از بسته شدن دانشگاهها بهره برداري سياسي كنند، مي خواستند به قدرت بيشتري دست پيدا كنند، مي خواستند از دانشجويان بهره برداري سياسي كنند، همه اينها بود البته، اما كساني كه آن مركز رسته اصلي انقلاب فرهنگي و بستن دانشگاهها مد نظرشان بود، به هيچ وجه اهداف سياسي نداشتند، به هيچ وجه اهداف خطي و جناحي و حزبي و گروهي و اينكه به قدرت بيشتري دست پيدا كنند نبود.
ن . ع : دكتر زيبا كلام اعتقاد دارد كه انقلاب فرهنگي به هيچ وجه بعد سياسي نداشت، اما به عقيده دكتر سعيد پيوندي، پژوهشگر و استاد دانشگاه در پاريس، انقلاب فرهنگي از بعد و هدفي سياسي برخوردار بود.
دكتر سعيد پيوندي: من فكر مي كنم در برخورد با اين حادثه خيلي مهمي كه در سالهاي اول جمهوري اسلامي اتفاق افتاد، مي شود گفت كه دو بعد اساسي برايش مي شود در نظر گرفت. يك بعد سياسي بود كه خيلي آشكار بود، يعني هدفش مبارزه با بخشي از نيروهاي سياسي بود كه به طور عمده در بين دانشجويان نفوذ داشتند و دانشجويان از دانشگاهها به عنوان يك جايي براي مبارزات سياسيشان استفاده مي كردند، براي همين هم اگر توجه كنيد در اولين برخوردهايي كه در اين انقلاب فرهنگي انجام شد هم اين نيروها از دانشگاهها اخراج شدند و هم اين كه تعداد زيادي از دانشجويان تقريبا مي شود گفت حدود 40 هزار تا دانشجو از دانشگاهها اخراج شدند در جريان اين انقلاب فرهنگي. اين بعد سياسيش بود كه همه در مورد آن صحبت كردند و همه چيز هم متمركز مي شود روي اين بعد سياسي.
ن . ع : در 23 خرداد 1359 پس از تعطيل رسمي دانشگاهها كه با درگيري شديد ميان بعضي گروههاي سياسي و نيروهاي دولتي جامه عمل پوشيد، آيت الله خميني فرمان تشكيل ستاد انقلاب فرهنگي را صادر كرد كه در قسمتي از اين فرمان چنين آمده است:
«مدتي است ضرورت انقلاب فرهنگي كه امري اسلامي است و خواست ملت مسلمان مي باشد اعلام شده است و تا كنون اقدام موثري انجام نشده است و ملت اسلامي و خصوصا دانشجويان با ايمان متعهد نگران آن هستند و نيز نگران اخلال توطئه گران كه هم اكنون گاه گاه آثارش نمايان مي شود. و ملت مسلمان و پايبند به اسلام خوف آن دارند كه خداي نخواسته فرصت از دست برود و كار مثبتي انجام نگيرد و فرهنگ همان باشد كه در طول مدت سلطه رژيم فاسد، كارفرمايان بي فرهنگ اين مركز مهم اساسي را در خدمت استعمارگران قرار داده بودند. ادامه اين فاجعه كه مع الاسف خواست بعضي گروههاي وابسته به اجانب است، ضربه اي مهلك به انقلاب اسلامي و جمهوري اسلامي وارد خواهد كرد و تسامح به اين امر حياتي، خيانتي عظيم به اسلام و كشور اسلامي است.»
ن.ع: دكتر سعيد پيوندي در اين پيام چهار هدف را تشخيص مي دهد.
دكتر سعيد پيوندي: در پيام انقلاب فرهنگي در گفتمان انقلاب فرهنگي، بخصوص در لابه لاي صحبتهاي آيت الله خميني يا بقيه رهبران جمهوري اسلامي در آن زمان مي شود گفت كه انقلاب فرهنگي چهار هدف خيلي مهم داشت كه امروز بعد از بيست و چند سال مي شود با آنها برخورد كرد و ديد كه آيا توانستند به اين اهداف برسند يا نه. يكي از اين هدفها در واقع مبارزه با فرهنگ غربي بود. در پيام آيت الله خميني خيلي روشن اين آمده، يكي اعتلاي فرهنگ اسلامي بود، يكي تربيت انسان اسلامي جديد متناسب با اين جامعه جديد اسلامي كه اينها مي خواستند بوجود بياورند بود و بالاخره مساله خودكفايي از خارج و درواقع پيشرفتهاي علمي و فني كه متناسب باشد با آن آرزوهاي در واقع رهبران جمهوري اسلامي در آن زمان كه فكر مي كردند كه چون در گذشته ما وابسته بوديم نتوانستيم پيشرفت كنيم و حالا كه ديگر وابسته نيستيم مي توانيم خيلي سريع پيشرفت اقتصادي و اجتماعي داشته باشيم. من فكر مي كنم در هر چهار زمينه امروز مي شود يك كارنامه اي از اين انقلاب فرهنگي ارائه كرد و زياد هم كار سختي نيست.
ن . ع : دو سال بعد دانشگاههاي كشور با چهره اي كه از نظر محتوي و ظاهر هر دو به كلي با گذشته متفاوت بودند، بازگشايي شدند. مهمترين هدف انقلاب فرهنگي، اسلامي كردن دانشگاهها و نهادهاي آموزش عالي بود كه براي به كار بستن آن دانشجويان قبل از ورود به دانشگاه و در مدت تحصيل در دانشگاه تحت كنترل مداوم و منظم قرار داشتند و دستگاههاي اجرايي اين سياست كنترل از جمله نهادهايي چون جهاد دانشگاهي، انجمنهاي اسلامي، كميته هاي دانشگاهها و ستاد هماهنگي حوزه و دانشگاه و نيز نهاد گزينش وزارت فرهنگ و آموزش عالي بود. اكنون ببينيم كه انقلاب فرهنگي در رسيدن به اين هدفهاي خود تا چه حد به موفقيت دست يافت. بنابر مقررات وضع شده توسط شوراي عالي انقلاب فرهنگي براي ورود به دانشگاه سواي موفقيت در كنكور دانشگاه، شرط داشتن اعتقاد به اسلام و رعايت شئونات اخلاقي و طرز زندگي خصوصي نيز به شروط ديگر افزوده شد تا به اين ترتيب انسان اسلامي آينده تربيت شود. در مورد ميزان موفقيت اين هدف، دكتر سعيد پيوندي معتقد است:
دكتر سعيد پيوندي: امروز كافي است در خيابانهاي تهران آدم راه برود يا برود به مراكز آموزش عالي يا در بين جوانها ببيند تا چه حد اين نظام آموزشي و دانشگاهها توانستند انسان در واقع اسلامي متناسب با اين جامعه را تربيت كنند، همه مي دانند كه فرهنگ جوانان امروز در مقابل فرهنگ اسلامي قرار دارد و در اين زمينه مي توان گفت كه انقلاب فرهنگي با شكست كامل مواجه شده.
ن . ع : تغيير ديگري كه سياست انقلاب فرهنگي در آموزش عالي ايران بوجود آورد، كنترل رشته هاي آموزشي از طريق اسلامي كردن درسها و رشته هاي تحصيلي بود. براي اجراي اين سياست، واحدهاي اجباري معارف اسلامي و تاريخ و فلسفه اسلام به همه رشته ها، حتي رشته هاي علمي و فني و پزشكي افزوده شد. اما قربانيان واقعي اين اصلاحات، رشته هاي علوم اجتماعي، علوم انساني و هنر بود كه برنامه درسي آنها رد و نفي آشكار تفكر معاصر و بويژه بينش لائيك و غير مذهبي و براساس انكار كليه مكتبهاي فكري، جنبشها و انقلابها و اقدامات غير اسلامي بود كه در گذشته در ايران و در جهان روي داده بود.
دكتر صادق زيباكلام: بعلاوه يك بحث خيلي مهمتري هم اينجا مطرح مي شود و آن اين است كه ما يك پيش فرض اساسي داشتيم در جريان انقلاب فرهنگي، ما يك چيزي را فرض گرفته بوديم و آن اين بود كه علوم سياسي اسلامي، علوم تربيتي اسلامي، تاريخ اسلامي، جامع شناسي اسلامي، ما فرض گرفته بوديم كه اينها وجود دارد و فقط يك نفر بايستي سرفصل اينها از قم و حوزه هاي علميه بگيرد و بياورد در دانشگاهها و ما اينها را در دانشگاهها تدريس كنيم. در عمل حداقل آن چيزي را كه بنده متوجه شدم اين است كه علوم سياسي اسلامي، علوم تربيتي اسلامي، جامعه شناسي اسلامي، روابط بين الملل اسلامي، بيش از آنچه كه در عالم واقعيت وجود داشته باشد، در حقيقت در ذهن يك سري انسان ايده آليست و آرمان گرا، اما نه چندان اهل علم وجود داشت.
ن . ع : اسلامي كردن دانشگاهها البته تبعيض جنسي را نيز در كنار تبعيض عقيدتي سياسي بر دانشگاهها مسلط كرد. بسياري رشته ها براي زنان ممنوع اعلام شد و رعايت حجاب شرط اصلي ورود زنان و دختران به محوطه دانشگاه قرار گرفت. تربيت معنوي دانشجويان و هدايت فكر و عمل آنان و مقابله با هجوم فرهنگي غرب، نكته اي است كه در پيام آيت الله علي خامنه اي در مهرماه 1375 به شوراي عالي انقلاب فرهنگي بر آن تاكيد شده است. با اين حال در زمينه زدودن فرهنگ غربي از دانشگاهها سعيد پيوندي انقلاب فرهنگي را كاملا شكست خورده مي يابد.
دكتر سعيد پيوندي: در زمينه اعتلاي فرهنگ اسلامي و علوم انساني هم من فكر مي كنم تجربه نشان داد كه اين علوم غير ديني در واقع جايگاه خودشان را دارند و آنطور نيست كه بشود از طريق اسلامي كردن جهت آنها را تغيير داد يا در خدمت يك جامعه قرار داد. يك ارتباطي بين آنها واقعا به آن صورت وجود نداشت و در عمل كم كم اين ايده را، اين فكر را رها كردند.
ن . ع : در پيام آيت الله خامنه اي در تاريخ 14 مهر 1375 بر اهميت نقش شوراي عالي انقلاب فرهنگي در كيفيت بخشيدن به مايه هاي علم وتحقيق تاكيد شده و در اين پيام شورا به تحرك و نوآوري در مبارزه با عقب ماندگي علمي و تبعيت فرهنگي فراخوانده مي شود، اما سعيد پيوندي و صادق زيبا كلام، هردو عقب ماندگي و توسعه نيافتگي امروز ايران را از جمله از نتايج انقلاب فرهنگي مي دانند.
دكتر سعيد پيوندي: در ارتباط با خودكفايي هم من فكر مي كنم وضعيت اقتصادي ايران نشان مي دهد كه تا چه حد دانشگاهها در اين بيست و چند سال توانستند در اين جهت حركت كنند و چقدر ما توانستيم خودكفا شويم و عقب ماندگي و توسعه نيافتگي امروز ايران تا حدود زيادي بازتاب عملكرد از جمله نظام آموزشي ايران است.
دكتر صادق زيبا كلام: ما بايد ببينيم كه به لحاظ صنعتي، به لحاظ تكنولوژي در كشور ما به چه جور صنعتي نياز داريم، به چه جور توليداتي نياز داريم، در اين بحثي نيست، اما اين كه ما فكر كنيم كه دو جور مهندس مكانيك وجود دارد، دو جور مهندسي راه و ساختمان وجود دارد، دو جور مهندس كامپيوتر وجود دارد. يكي بايد در واشنگتن آموزش داده شود و يكي در ايران، اين هم تفكر غلطي است.
ن . ع : اكنون كه 24 سال از انقلاب فرهنگي مي گذرد، عواقب و تاثير انقلاب فرهنگي را بر نظام آموزشي و فرهنگي و جامعه ايران مي توان به درستي ارزيابي كرد. يكي از مهمترين اين دستاوردها تشكيل شوراي انقلاب فرهنگي است. ستاد انقلاب فرهنگي در سال 1363 به فرمان آيت الله خميني با تركيب و ترميم جديد به شوراي انقلاب فرهنگي تبديل شد و اين شورا در سال 1375 به فرمان آيت الله علي خامنه اي با اعضا و اهداف جديد به شوراي عالي انقلاب فرهنگي بدل شد. صادق زيباكلام، به تشكيل اين شوراي عالي انقلاب فرهنگي به گونه يكي از عوامل مخرب در نظام آموزشي و فرهنگي اشاره مي كند.
صادق زيبا كلام: جدا از اين كه شوراي عالي انقلاب فرهنگي هيچ نقش مثبتي در پيشبرد علم و دانش و فرهنگ كشور نداشته، متاسفانه اين بحث جايگاه خودش هم مطرح است و يك رقيبي بوده از همان ابتدا براي وزارت علوم.
ن . ع : نتيجه مهم ديگر انقلاب فرهنگي، موج عظيم تصفيه و پاكسازي استادان و دانشجويان يعني بزرگترين سرمايه علمي و معنوي كشور بود. امري كه با هدف اسلامي كردن و زدودن فرهنگ غرب و لائيك بوجود آمد. دكتر صادق زيبا كلام از همين روي به سبب شركت خود در اين اقدام از ملت ايران استغفار مي كند.
صادق زيبا كلام : آنچه كه باعث شد كه من رسما و علنا استغفار كنم و از ملت و مردم ايران بخواهم كه من را ببخشند و حلال كنند به خاطر نقشي كه در بستن دانشگاه و انقلاب فرهنگي داشتم، بيشتر به خاطر هزاران دانشجو و استادي است كه در نتيجه انقلاب فرهنگي و بستن دانشگاهها متاسفانه زندگيشان زير و رو شد، از دانشگاهها اخراج شدند و يا اساتيدي كه از دانشگاه اخراج شدند، حالا برخي برگشتند رفتند به اروپا و آمريكا نمي دانم شايد هم عاقبت به خير شدند، اما در مجموع خيلي انقلاب فرهنگي و بستن دانشگاهها با زندگي خيليها بازي كرد.
ن . ع : اما كنترل و تفتيش ديني و عقايد استادان و دانشجويان تنها در اوايل انقلاب فرهنگي در كار نبود. دكتر جواد طباطبايي، استاد پاكسازي شده دانشگاه به همين دلايل در سال 1373 يعني 14 سال پس از آغاز انقلاب فرهنگي پاكسازي مي شود.
دكتر جواد طباطبايي: من در سال 1373 اخراج شدم از دانشگاه، زماني كه براي يك فرصت مطالعاتي يك ماهه در پاريس بودم به دعوت مركز ملي تحقيقات علمي فرانسه به پاريس آمده بودم، نامه از طرف رئيس دانشگاه نوشتند و در اتاق من در دانشگاه انداختند مبني بر اين كه من اخراج شدم. بعد از اينكه به تهران برگشتم كه طبيعتا البته به دانشگاه نمي توانستم بروم، ولي وقتي از اين طرف و آن طرف سئوال كردم و وقتي كه نامه را دريافت كردم، درواقع چيزي در نامه نوشته نشده بود، نامه فقط مي گفت به امضاي رئيس دانشگاه وقت كه شخصي است به نام آقاي افروز كه الان هم از استادان دانشگاه تهران است، نوشته بودند كه ارتباط با دانشگاه از زمان وصول اين نامه قطع مي شود. بعد از آن گاهي اوقات از اين طرف و آن طرف وقتي سئوال كردم، دلايل مختلفي البته من شنيدم، ولي مهمترين آن كه رئيس دانشگاه بعدي به من گفت، او به من گفت كه دليل اخراج من ليبرال بودن است و لائيك بودن. معني آن اين است كه من به آنچه كه در قانون اساسي نوشتند و در واقع مستمسک قرار مي دهند اينها، من به آن اعتقاد ندارم.
ن . ع : و سعيد پيوندي كه خود از دانشجويان دوران انقلاب فرهنگي است، به علل پاكسازي خود اينگونه اشاره مي كند.
دكتر سعيد پيوندي: انقلاب فرهنگي زماني كه من دانشجوي فوق ليسانس جامعه شناسي دانشگاه تهران بودم، اتفاق افتاد. همانطوري كه گفتم، بسياري از دوستان من، همراهان من، دانشجويان ديگري كه در دانشگاه تهران بودند، در جامعه شناسي و رشته هاي ديگر در جريان اين انقلاب تصفيه شدند. حدود هفت هزار استاد كنار گذاشته شدند و در آن زمان ما شاهد اين بوديم كه تقريبا رشته هاي علوم انساني و علوم انساني اكثر استادان خيلي خوب و محققين بزرگ ايران در آن زمان يا كنار گذاشته شدند يا اخراج شدند يا حتي زنداني شدند و تعداد زيادي از آنها هم مجبور شدند ايران را ترك كنند و الان بعضيشان از بهترين محققان در كشورهاي دنيا هستند. اين در واقع چيزي بود كه من به طور روزمره آن وقت شاهدش بودم. خود من هم اخراج شدم از دوره فوق ليسانس و همراه تعداد زيادي از دانشجويان، ما حدود 50 دانشجوي فوق ليسانس جامعه شناسي دانشگاه تهران بوديم كه بخش عمده مان اخراج شدند در جريان تصفيه هاي انقلاب فرهنگي. تاثيرش در زندگي من اين بود كه من به جاي اينكه در حقيقت در خدمت كشور خودم باشم، در كشور خودم كار تحقيقي كنم، با توجه به اين كه خيلي علاقه داشتم به اين كار، مجبور شدم به خارج از كشور بيايم و انرژيم را در اختيار يك كشور ديگري بگذارم. من فكر مي كنم وقتي به اطراف خودم نگاه مي كنم، خيلي از محققيني كه امروز در خارج از كشور خيلي فعال دارند كار مي كنند، قربانيان همين انقلاب فرهنگي هستند.
ن . ع : گزارش ويژه امروز را با ارزيابي صادق زيبا كلام، دانشجوي انقلابي و مسلمان ديروز و استاد پشيمان امروز دانشگاه از انقلاب فرهنگي، به پايان مي بريم.
صادق زيبا كلام: من معتقدم كه ما به هيچ جا نرسيديم. درواقع انقلاب فرهنگي يك ايده كلي بود، يك ايده خام بود، يك تصوراتي بود، يك ذهني گرايي هايي بود و تنها فايده اي كه داشت، فايده منفي بود. 24 سال پيش با پيام نوروزي آيت الله روح الله خميني در اول فروردين 1359 زمينه براي آنچه بعدا به انقلاب فرهنگي معروف شد، آماده گرديد. هدفهاي اين انقلاب فرهنگي در اين پيام اينگونه معرفي مي شوند: ايجاد انقلاب اساسي در دانشگاههاي سراسر كشور، تصفيه اساتيد مرتبط با شرق و غرب و تبديل دانشگاه به محيطي سالم براي تدوين علوم عالي اسلامي. در گزارش ويژه امروز همزمان با روزهاي وقوع انقلاب فرهنگي در 24 سال پيش، دكتر صادق زيباكلام، دانشجوي سابق هوادارانقلاب فرهنگي و استاد فعلي دانشگاه در تهران، دكتر سعيد پيوندي دانشجوي سابق اخراج شده انقلاب فرهنگي واستاد دانشگاه در پاريس و دكتر جواد طباطبايي (استاد پاكسازي شده دانشگاه 14 سال پس از آغازانقلاب فرهنگي) به بررسي هدفها و نتايج انقلاب فرهنگي مي پردازند.
