(rm) صدا |
امير مصدق كاتوزيان( راديو فردا): در هفته گذشته، ابراز نگراني اسرائيل از گفته هاي رهبر جمهوري اسلامي درباره بهره برداري از موشكهاي ميان برد شهاب 3 ساخت ايران در راه اهداف فلسطينيان، بوجود آمدن تنش ميان ايران و كانادا، بر اثر پيامدهاي مرگ زهرا كاظمي، خبرنگار عكاس ايراني تبار در بازداشت، تشديد لحن وزيران خارجه اتحاديه اروپا در قبال ايران بر سر لزوم امضاي مقاوله نامه منع گسترش سلاحهاي هسته اي توسط ايران، همچنين اعتراض اين اتحاديه به نقض حقوق بشر در ايران ، در پرده ابهام باقي ماندن هويت چند تن از سران القاعده كه بالاخره پس از مدتها، وزير اطلاعات جمهوري اسلامي، خبر زنداني بودن آنان را تاييد كرد و سرانجام لغو سفر محمد خاتمي به بلژيك، همه شرايطي را در سياست خارجي ايران پيش آورد كه حتي پاره اي از تحليلگران مصالحه جوي مسائل ايران، درباره آن، واژه بحران را استفاده كردند. يكي از اين تحليلگران، صادق زيبا كلام استاد علوم سياسي در تهران است.
صادق زيبا كلام: وقتي اين رخدادهايي كه در هفته گذشته اتفاق افتاده را آدم در مقابل خودش رديف ميكند، شايد ما بتوانيم به اين جمع بندي برسيم كه كمتر وضعيتي بوده در گذشته كه اين اندازه بحران و تنش در سياست خارجي ايران وجود داشته. البته در گذشته هم ما شرايط دشواري را داشتيم. در مقاطعي كه تنش با آمريكا همينطور ادامه داشته و افزون بر تنش و دشمني با آمريكا، ما با اتحاديه اروپا هم، با كشورهاي مهم اتحاديه اروپا، مثل فرانسه، انگلستان، آلمان، چندان رابطه خوبي نداشتيم، چيزي كم و بيش نزديك به قطع رابطه بوده. بنابراين من معتقدم اين وضعيت بحراني را، اين شرايط حساسي را كه بوجود آمده، بايد مسئولين جمهوري ايران، با يك مقداري سعه صدر، با يك مقداري تامل، پشت سر بگذارند، منتها پشت سر گذاشتن اين، تفاوتي كه اين بار است، اين است كه در گذشته به هرحال سياست خارجي ما با مجموع و حاكميت، يكدست بوده، اما همانطور كه ميدانيم از دوم خرداد به اين سو، حاكميت جمهوري اسلامي ايران، به دو بخش اصلاح طلب و محافظه كار تقسيم شده.
ا . م . ك: يك نمونه از عدم برخورد منسجمي كه صادق زيبا كلام به آن اشاره ميكند، اين هفته در برخورد با موشكهاي خبر ساز و جديد ميان برد ايران متجلي شد. هفته با اين گفته هاي رهبر جمهوري اسلامي آغاز شد كه آغاز به كارگيري موشكهاي ميان برد شهاب 3، لحظه مهم در دفاع از آرمانهاي فلسطينيان است. سخناني كه نه تنها اسرائيل، بلكه آمريكا و ساير كشورهاي ديگر غربي از آن، به عنوان نشانه اي از به مبارزه طلبيدن غير مستقيم اسرائيل، ابراز نگراني كردند و سپس گفته شد روزنامه هاي ايران، بنابر توصيه برخي از نهادهاي حكومتي از بازتاب دادن بيشتر آن در طول هفته، خودداري كردند. داوود هرميداس باوند، استاد روابط بين الملل در تهران، تاثير اين گفته ها را در محافل بين المللي اينگونه خلاصه ميكند.
داوود هرميداس باوند: خوب آنها سعي ميكنند حداكثر بهره برداري را بكنند، با علم به اينكه اين نوع اظهار نظرها، جنبه ارزشي خودش را دارد و شرايط موجود منطقه در وضعيتي كه ايران در مظان فشارها و اتهامات خاصي قرار گرفته، به هرحال بايد از هرگونه اظهار نظري كه شرايط را به نفع اين نوع ادعاها و اتهامات تشديد كند، خودداري كرد.
ا . م . ك : اما داوود هرميداس باوند، مي افزايد عليرغم گفته هاي رهبر جمهوري اسلامي درباره موشك شهاب 3، ايران در وضعيتي نيست كه وزن زيادي را در روند صلح خاورميانه داشته باشد و تهديد عمده اي در مسدود كردن آن به شمار رود.
داوود هرميداس باوند: ببينيد ايران نقش بازدارنده اي در روند صلح ندارد، يعني اگر طرفهاي اصلي، سازمان آزاديبخش فلسطين و سوريه به دلايل و منافع خودشان و شرايط منطقه اي و بين المللي، خواهان صلح و ادامه مذاكرات باشند، كشوري مثل ايران، نقش بازدارنده ندارد، يعني آنها كسب اجازه و دستور از جمهوري اسلامي نميكنند، بنابراين اظهار نظرها وقتي نقش بازدارنده ندارد، تاثير آنچناني ندارد، ولي كاربرد عملي، اگر سوريه سياستش اقتضا كند كه راه صلح را در پيش بگيرد، نه كسب اجازه از ايران ميكند، نه رواديدي خواهد كرد و نه ايران توانايي بازدارندگي اين كار را دارد. يا سازمان آزاديبخش فلسطين، آقاي خاتمي گفته بود اگر طرفهاي قضيه خواهان اين هستند، ايران مانعي نميبيند كه راه خودشان را ادامه بدهند.
ا . م . ك : صادق زيبا كلام نيز ماند داوود هرميداس باوند، عقيده دارد عليرغم گفته هاي اين هفته رهبر جمهوري اسلامي، نقشي كه موشكهاي جديد ايران، گفته هاي اين هفته رهبر و به طور كلي، سياستهاي خارجي جمهوري اسلامي در شكل دادن به مسائل خاور ميانه دارد، بسيار اندك است.
صادق زيباكلام: البته چنين چيزي فوق العاده به دور از ذهن است كه موشكهاي شهاب 3 ايران بيايد در اختيار مبارزين فلسطيني قرار بگيرد. اما اگر فرض بگيريم كه به لحاظ عملي چنين چيزي امكان پذير باشد و ما بتوانيم موشك شهاب 3 را به يك شكلي به دست مبارزين فلسطيني برسانيم، نظر بنده اين است كه واقعا مبارزه فلسطيني با موشك شهاب 3 كه 1300 كيلومتر، 1500 كيلومتر برد دارد، اصلا چه فايده اي براي مبارزين فلسطيني خواهد داشت، يعني من ميخواهم بگويم كه موضوع في الواقع از بيخ و بن منتفي است، به علاوه تا آنجايي كه مربوط به فلسطين ميشود، بسياري در ايران معتقدند كه ما از پاپ به قول معروف نميتوانيم كاتوليك تر باشيم، ما نميتوانيم از فلسطينيان فلسطيني تر باشيم و اگر خود فلسطينيان در نهايت به يك توافقي، يك توافق حداقلي با اسرائيل برسند، ما كي هستيم كه بگوييم اين توافق حالا قبول است يا قبول نيست. بنابراين من فكر ميكنم كه مسئله فلسطين و آينده فلسطين، برميگردد به اين كه آيا اين آتش بسي كه بين مبارزين فلسطيني و دولت اسرائيل بوجود آمده، اين آتش بس بتواند تداوم پيدا كند و تعهداتي كه طرفين، دولت ابوماذن از يكسو و دولت آريل شارون از سوي ديگر با وساطت آمريكاييان و ديگران، تعهداتي كه قبول كردند، اين تعهدات بتواند به جلو برود. اگر فلسطينيان و اسرائيليها بتوانند به توافق برسند، اينكه موضع جمهوري اسلامي ايران چه هست و چه نيست، زياد موثر نخواهد بود و زياد محلي از اعراب، موضعگيري جمهوري اسلامي ايران، نخواهد داشت.
ا . م . ك : سابقه وجود تنش هم در روابط ايران و اسرائيل و هم در روابط ميان ايران و آمريكا به پيش از اين هفته باز ميگردد و با سابقه نوع روابط ديپلماتيك موجود ميان كانادا و ايران، تفاوتي ماهوي دارد . رو به وخامت گذاشتن ايران و كانادا و ايران از جمله حاصل دفن جسد زهرا كاظمي در شيراز و عليرغم درخواست صريح دولت كانادا و فرزندش، استفان هاشمي از دولت ايران براي بازگرداندن جسد به تورنتو به منظور كالبدشكافي است. به نظر احمد سلامتيان، تحليلگر سياسي مقيم پاريس، قيد شدن اين نكته در گزارش اين هفته هيئت تحقيق منسوب به محمد خاتمي، رئيس جمهوري اسلامي، كه علت مرگ زهرا كاظمي را نه سكته مغزي كه قبلا از سوي دادستان تهران، سعيد مرتضوي اعلام شده بود، بلكه وارد آمدن ضربه به جمجمه سرو وي دانسته بود، در شرايط خاص ميتواند منجر به تغيير رفتار جمهوري اسلامي، هم در حوزه سياست خارجي و هم در برخورد با منتقدان و مخالفان داخلي شود.
احمد سلامتيان : اقتدارگرايان ايران هميشه نشان دادند كه اولا زبان تناسب قوا را ميفهمند. ببينيد يك نمونه بسيار بسيار خوب آن، همان نحوه پايان يافتن جنگ ايران و عراق، يعني آمادگي براي نوشيدن جام زهر براي ام القرا براي همه آقايان است، عليرغم همه ادعاهايي كه ميكنند. اما مسئله عبارت از اين است كه در هر زمانيكه اميدوار بودند از اختلافات صحنه بين المللي و خيلي بهره برداري كنند، اميدي برايشان باقي مانده بود كه بالاخره به صورت آشكار يا پنهان با يكي از بازيگران بين المللي يا برخي از جريانات داخلي در مورد حفظ حاكميت مطلقه خودشان، به توافق برسند، در آن زمان جرات بيشتري پيدا كردند و جري شدند براي اينكه اقدامات سركوبشان را به جلو ببرند. به عكس هرزماني كه مواجه با يكپارچگي بازيگران بين المللي بخصوص ايالات متحده آمريكا و اتحاديه اروپا و كشورهاي متشكل اتحاديه اروپا و سازمانهاي بين المللي شدند در خارج و در داخل هم مواجه با يك جبهه واحد عليه حكومت مطلقه و استبدادشان شدند، به راحتي عقب نشيني كردند. الان هم درست مواجه با يك چنين محكي هستند. اگر موضعگيريهاي اخير اتحاديه اروپا، كانادا و ايالات متحده آمريكا، بر سر مواضع اصولي كه عبارتست از مخالفت كردن با يك ايران طالباني شده اي كه در آن حقوق بشر رعايت نشود و تهديدي هم براي امنيت داخلي، منطقه اي و بين المللي باشد، بشوند، در آن صورت قطعا تن به اصلاحات و تغييرات خواهند داد، اما كوچكترين فرجه اي و شكافي كه در اين جبهه بين المللي و جبهه داخلي ببينند، قطعا غره ميشوند در حمايت كردن از پيشرواني مثل قاضي مرتضوي يا بازجويان خانم كاظمي يا بازجوياني كه مرتكب قتلهاي زنجيره اي شدند. اين يك واقعيت صحنه امروز ايران است. تنها راه گذار بدون خشونت و بدون بحران بين المللي در ايران، عبارت از ايجاد يك صف واحد يكپارچه در صحنه بين المللي و داخلي براي دفاع از اين مسئله است كه ثبات ايران و منطقه و جهان در گروي رعايت حقوق بشر و گسترش دموكراسي در ايران است.
ا . م . ك : برعكس احمد سلامتيان كه عقيده دارد پيچ خمهاي اين هفته در پرونده زهرا كاظمي ميتواند روابط جمهوري اسلامي و كانادا را دستخوش تحولي جدي كند، صادق زيبا كلام چنين نظري ندارد و باور دارد تحول جدي اين هفته، عمدتا متاثر از موضعگيري سفت و سخت تر از گذشته وزيران خارجه اتحاديه اروپا در قبال ايران خواهد بود.
صادق زيبا كلام: روابط با كانادا، من تصور ميكنم كه بعد از يك مدتي مجددا عادي خواهد شد. مسائل حقوق بشر، به هرحال بايد تحولاتي در داخل ايران صورت بگيرد، فشار خيلي زيادي ظرف اخير رو ي مطبوعات بوده، روي نويسندگان بوده، دور جديدي از توقيفها و بازداشتها صورت گرفته و بالاخره مسئله مهم، بحث پيوستن ايران به الحاقيه كنوانسيون منع گسترش سلاحهاي هسته اي است. من تصور ميكنم كه اينها همه قابل حل است، بايد اعتماد اروپا جلب شود به اينكه ما واقعا به دنبال توليد و تهيه تسليحات هسته اي نيستيم، اما با اين حال بايستي اعتماد مقامات جمهوري اسلامي ايران، اعم از اصلاح طلبان و محافظه كاران به اين نكته جلب شود كه اگر ما واقعا نرفتيم به دنبال تسليحات هسته اي و اگر صادقانه و شفاف با سازمانهاي بين المللي كه وظيفه نظارت و بازرسي در فعاليتهاي هسته اي ايران و ساير كشورها را دارند، ما همكاري كرديم، خوب درمقابلش من معتقدم كه بايد جلب اعتماد به ايران هم بشود و بحث حمله نظامي به ايران، بحث تحريم ايران، اينها هم بايد واقعا حل شود، يعني من معتقدم كه يكجور مصالحه بر سر پيوستن ايران به الحاقيه مورد بحث صورت بگيرد كه درنتيجه اين توافقي كه به دست مي آيد، هم ايران اعتمادش جلب شود و از تحريم خارج شود و هم آمريكا و اتحاديه اروپا به آن منظور اصلي كه دارند، كه فعاليتهاي هسته ايران شفاف و قابل بازرسي و كنترل باشد، آنها هم متقابلا بتوانند اين اطمينان خاطر را پيدا كنند.
ا . م . ك : معلوم نيست اميدهايي كه صادق زيباكلام در تهران، نسبت به بهبود روابط آمريكا و اتحاديه اروپا با ايران در آينده ابراز ميكند،آيا در بلندمدت عملي خواهد شد يا نه. ولي برخي تحليلگران، لغو سفر محمد خاتمي، رئيس جمهوري اسلامي به بلژيك را براي يك دكتراي افتخاري از دانشگاه مسيحي ليژ در پايان هفته، واكنش به عدم استقبال اتحاديه اروپا از اين سفر دانستند. هرچند کريستينا گلک، سخنگوي خاوير سولانا، مسئول امور سياست خارجه اتحاديه اروپا در گفتگو با راديو فردا از علت لغو سفر آقاي خاتمي به بلژيك، ابراز بي اطلاعي ميكند.
وي ميگويد: اتحاديه اروپا از هيچگونه لغو رسمي برنامه ديدار آقاي خاتمي از نهادهاي اروپايي، مطلع نيست. براي اينكه تا كنون هيچگونه تداركي براي ديدار رسمي آقاي خاتمي از نهادهاي رسمي اتحاديه در بروكسل، در نظر گرفته نشده است. اما در مورد ديدار وي از بلژيك، نميتوانم چيزي بگويم، زيرا اين امر بايد با نظر تاييد مقامات بلژيك صورت گيرد، اما روشن است كه اتحاديه اروپا، همچنان گفتگو با دولت ايران و بويژه وزير امور خارجه ادامه ميدهد.
عليرغم اين گفته هاي مسئول امور سياست خارجي اتحاديه اروپا، صادق زيبا كلام معتقد است كه تنش تازه در روابط اتحاديه اروپا با ايران در اين هفته جدي است و رقابتهاي دو جناح محافظه كار و اصلاح طلب جمهوري اسلامي بر سر تعيين خطوط اصلي سياست خارجي، رفع اين تنش را مشكلتر خواهد كرد.
صادق زيبا كلام: هم نقاط قوت است، يعني به هر حال اصلاح طلبان ميتوانند به عنوان يك نيروي موثري، شرايط را بهتر كنند براي اينكه با آمريكا ما وارد يك تنش زدايي شويم، با اتحاديه اروپا وضع از آن چه كه هست، بدتر نشود. اما در عين حال اين دوگانگي در حاكميت نقاط ضعفي هم دارد و آن هم اين است كه در مواجهه با قدرتهاي خارجي و در مواجهه با تصميم گيري هايي كه بايد شود، يك صداي واحد وجود ندارد، بعلاوه متاسفانه رقابتهاي داخلي كه وجود دارد، ميتواند تاثير منفي بگذارد در آن اتخاذ يك سياست خارجي منسجم. اما من ترديدي ندارم كه به هرحال عليرغم مشكلات و مسائل موجود، چاره اي نيست و اين بحرانهايي كه بوجود آمده را بايد مثل كشتي كه در طوفان و از كنار صخره ها بايد درست عبور كند، بايد صورت بگيرد.
ا . م . ك : پيچيدگي ناشي از رقابتهاي دو جناح جمهوري اسلامي كه صادق زيبا كلام در تهران به عنوان مانع بهبود روابط ياران با اتحاديه اروپا بر آن تاكيد دارد، از چشم کريستينا گلک، سخنگوي مسئول امور سياست خارجه اروپا نيز دور نمانده است، اما او در معترضان مستقل ايران، نور اميدي براي تنش زدايي در روابط بين المللي ايران و اروپا و پيشبرد اصلاحات دموكراتيك در ايران ميبيند.
اوضاع داخلي ايران بسيار پيچيده است، نيروهاي اصلاح گرا بايد سخت در تلاش باشند تا در دستيابي به هدفي كه ما همه از آن حمايت ميكنيم، يعني تغيير شكل جامعه و حركت به سوي دموكراسي، احترام به حقوق بشر و همكاري با جامعه بين المللي موفق گردند. اينها نيروهايي هستند كه اتحاديه اروپا مايل به كمك به آنها است و در واقع بازشدن باب مذاكره براي معاملات بازرگاني، بهترين نشانه اي است كه اتحاديه اروپا ميتواند به جامعه ايران ارائه دهد، داير بر اينكه اين نهاد مايل به وجود ايراني است كه اصلاحات در آن صورت گرفته، كه با برخورداري از دموكراسي بيشتر، عضوي كامل از جامعه بين المللي شده و با نهادهاي بين المللي همكاري ميكند. آنچه ما اخيرا در خيابانهاي تهران مشاهده كرديم، تظاهرات دانشجويان و مردم كه اميدوار بودند دموكراسي به صورتي گسترده تر در جامعه شان برقرار گردد، موجب دلگرمي است و ما از اين نيروهاي اصلاح طلب و دموكراتيك حمايت ميكنيم.
درحاليكه کريستينا گلک، مقام اتحاديه اروپا در بروكسل، بر نقش اصلاح طلبان غير حكومتي و مستقل ايران تاكيد ميكند، صادق زيبا كلام در تهران معتقد است كه راه حل همه مسائلي كه اين هفته در زمينه روابط خارجي با ديگر كشورها به گفته او تشديد شد، ايجاد تفاهمي تازه ميان جمهوري اسلامي و آمريكا است و به گفته او همين راه حل، نگرانيهاي آمريكا در مورد سران بازداشت شده القاعده درباره ايران را كه در گفته هاي پايان هفته علي يونسي، وزير اطلاعات جمهوري اسلامي، بازتاب خواهد يافت، برطرف خواهد كرد.
صادق زيبا كلام: در خصوص سران القاعده به دو مطلب بايد اشاره داشت. مطلب اول اينكه به هرحال القاعده و اين تشكيلاتي كه دارند، شبكه هايي كه دارند، اينها فوق العاده افراد ورزيده و با تجربه اي هستند. مرزهاي ايران، مرز آبي ايران در خليج فارس، به علاوه مرز خاكي ايران در افغانستان و پاكستان، اينها چندان قابل كنترل نيستند و از افغانستان و پاكستان، خيليها ميتوانند به طور قاچاق وارد ايران شوند و از خليج فارس خارج شوند، بخصوص با آن تجهيزات و تبحر و سازماندهي كه اينها دارند. اين يك نكته. نكته بعدي اينكه به هرحال هرجور توافق كلي در خصوص القاعده، به نظر من برميگردد به يك مسئله اساسي و آن مسئله اساسي، روابط بين ايران و آمريكا است، يا تنش موجود بين ايران و آمريكا است. من معتقدم مادام كه اين تنش وجود دارد، مادام كه دشمني آشكار از سوي دولت و حكومت آمريكا نسبت به ايران وجود دارد، خوب واقعا آمريكايي ها نميتوانند بگويند در اين حوزه و در اين حوزه و در اين حوزه ما از جمهوري اسلامي ايران انتظار همكاري داريم و انتظار هم داريم كه در عراق جمهوري اسلامي با ما همكاري كند و در افغانستان همكاري كند، در مورد القاعده همكاري كند، اما خوب در عين حال ما اگر توانستيم، درحال تلاش هستيم كه جمهوري اسلامي ايران را و اين نظام را سرنگون كنيم. خوب اين نميشود، يعني به يك شكلي يك تنش زدايي كلي بايد بين ايران و آمريكا اتفاق بيفتد و من معتقدم ما به جاي اينكه بياييم بنشينيم و بگوييم اين مسائل را مي خواهيم يكي يكي حل و فصل كنيم، بايد آن تنش موجودي كه بين اين 24ف 25 سال گذشته بين ايران و آمريكا بوده، بايد حركت كنيم به سوي سمت و سوي اين تنش زدايي.
ا . م . ك : ناظران برآنند كه اگر جمهوري اسلامي به سران بازداشت شده شبكه تروريستي القاعده در ايران، به ديده برگي در مذاكرات احتمالي مذاكره با آمريكا در آينده بنگرد، ميتوان انتظار داشت تحول اين هفته در تهران در ارتباط با اين بازداشت شدگان، نقشي در تشنج زدايي همه جانبه در روابط با آمريكا داشته باشد، اما پافشاري بيش از اندازه بر روي تنها يك برگ به گفته برخي ديگر از ناظران، در هفته اي كه به جز آمريكا، اتحاديه اروپا، كانادا و اسرائيل نيز درباره جنبه هاي مختلف رفتاري و گفتاري سياستگذاران جمهوري اسلامي ابراز كرده اند، ميتواند آنرا به برگي بازنده تبديل كند. رويدادهاي هفته گذشته ايران شرايطي را در سياست خارجي ايران بوجود آورد كه حتي پاره اي از تحليلگران مصالحه جوي مسايل ايران درباره آن واژه بحران را استفاده كردند. در بحث امشب راديو فردا صادق زيبا كلام، استاد علوم سياسي، داود هرميداس باوند، استاد روابط بين الملل در تهران، احمد سلامتيان، تحليلگر مسايل سياسي در پاريس با نگاهي به روند رويدادهاي هفته گذشته به تحليل سياست خارجي جمهوري اسلامي مي پردازند.
