لینک‌های قابلیت دسترسی

خبر فوری
جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ تهران ۰۰:۴۳

نقش احزاب و چهره هاي سياسي داخل كشور در وقايع 28 مرداد، از ديد سه صاحبنظر


(rm) صدا |
علي سجادي (راديوفردا): روز سه شنبه 28 مرداد، پنجاهمين سالگرد وقايع 28 مرداد 1332 است. در چنين روزي دولت دكتر محمد مصدق سقوط كرد. عوامل و علل داخلي موثر بر كودتاي 28 مرداد، از جمله نقش مخالفان محمد مصدق در جبهه ملي، روحانيت و حزب توده و حاشيه نشينان شهري در گفتگوي راديوفردا باسه صاحبنطر مورد بررسي قرار گرفته است. امير آرمين (راديوفردا) پنجاه سال از 28 مرداد سال 1332 مي گذرد و هنوز برآورد دقيق و روشني از علل كودتاي آنروز ارائه نشده است. هر گروه، سازمان و حتي شخصيت از زاويه ديد خود به قضايا مي نگرد و به نوعي تقصير را متوجه اين و آن مي كند. عامل خارجي و خاصه مداخله سياي آمريكا بسيار پررزنگ مي شود و برنقش عوامل داخلي كمتر تاكيد شده است. در گفتگوي راديو فردا با سه تن از صاحبنظران از نقش عوامل داخلي در وقوع كودتا سئوال شده است. دكتر ماشاء الله آجوداني، محقق ومورخ مشروطيت در لندن، مي گويد حزب توده در روزهاي پيش از 28 مرداد، نقش مخرب و در روز 28 مرداد نقش انفعالي داشت. ماشاء الله آجوداني (لندن): ببينيد جنبش چپ ايران، يعني حزب توده و نقش اساسي اين حزب در ماجراي 28 مرداد. براي اينكه مهم ترين نيروي سازمان يافته چپ همين حزب توده بود، اگر چه جريان هاي ديگري وجود داشتند مثل جريان خليل ملكي يا ديگران. نقش حزب توده در كودتاي 28 مرداد نقش بسيار مهمي بوده به دو دليل. نخست اينكه مطبوعات حزب توده از مدتها قبل تبليغات عظيمي را عليه دولت ملي مصدق بر پا كرده بودند، و از طريق اين تبليغات روحيه مردم را تضعيف كرده بودند. درست در زمانه اي كه دولت ملي مصدق به جهت مشكلات اقتصادي عظيمي كه با آنها درگير بود در داخل ايران، آن محبوبيت قبلي را نداشت اين نوع تبليغات مي توانست تاثير هولناكي داشته باشد. به نظر من تبليغات حزب توده پشت حبهه فكري و فرهنگي مصدق را خالي كرد. يعني مهم ترين جناح هائي كه در جامعه روشنفكري و در جامعه سياسي ايران مي توانستند مدافع دست اول مصدق باشند، با دو دلي به ماجراي حكومت ملي در ايران نگاه مي كردند. تندروي هاي حزب توده هم در دو سه روز قبل از كودتا، در تظاهرات خياباني، و ابتدا پائين كشيدن مجسمه هاي شاه و مداخلاتي كه در اين تظاهرات كرده بودند، در واقع بازهم موقعيت مصدق را در آن شرايط بحراني تضعيف كرده بود. و مهم تر از همه، امروز تمام اسناد و مدارك نشان مي دهد كه حزب توده يكي از مهم ترين سازمان هاي سياسي چپ در خاورميانه بود. به اين معنا كه حزب سازمان يافته و متشكلي بود كه از پشتوانه جريان هاي كارگري و اصناف و دانشجويان و قشر روشنفكر شهري برخوردار بود. اين ها همه تشكل داشتند، سازمان يافته بودند. اما روز كودتا كه يك عده مردم اراذل و اوباش به خيابان هاي ريختند، حزب توده هيچ عكس العملي نشان نداد و غافلگير شد در حالي تا دو روز قبلش نيروهاي حزب توده در خيابان ها شعار مي دادند و مملكت را اصلا به آشوب كشانده بودند. و اين سكوت حزب توده و عدم مداخله اش و نكشاندن نيروهاي منجسم خودش به خصوص اتحاديه هاي كارگري را مي توانست وارد خيابان ها بكند، اتحاديه هاي دانشجوئي را مي توانست وارد خيابان ها بكند. نيروي مهمي را كه در ارتش ايران داشت و بعدا معلوم شد كه چه اندازه مهم بودند، مي توانست به كار بگيرد. اما متاسفانه با سكوت و انفعالي كه از خودش نشان داد دست كودتا چيان را باز گذاشت و حتي از نظر روحي و رواني هم براي جنبش چپ ايران يك برگ درخشاني باقي نگذاشت كه بعدها جريان هاي فكري چپ ايران بتوانند بگويند كه مثلا حزب توده در روز كودتا نيروهاي خود را خيابان ها آورد و با حكومت كودتا مبارزه كرد يا به نفع مصدق اقدامي كرد. ا.آ.: باقرمومني، نويسنده و پژوهشگر مقيم پاريس مخالفت گروه ها و شخصيت هاي جبهه ملي با مصدق در آستانه 28 مرداد را مخالفت اصولي مي داند و مي افزايد ديدگاه هاي فردي بازيگران آن روز ها از جمله شخص مصدق هم در ماجرا نقش داشت. باقر مومني: وقتي كه جنشي مبارزه اجتماعي پيش مي رود اوضاع عوض مي شود و تعادل قوا تغيير مي كند و طبعا عناصري كه در جريان مبارزه هستند ديگر تا يك مرز معيني آمادگي دارند كه پيش بروند و از آن به بعد بعضي ها همين جور به تدريج ممكن است جدا بشوند از آن جنبش و احيانا نيروهاي جديد به آن جنبش بپيوندند. ولي در باره جنبش ملي شدن نفت هم يك نقطه عطفي بودكه يك مقدار تركيب جمعيت جبهه را به هم زد ولي اينكه علتش چي بود من فكر مي كنم نداشتن ظرفيتي بود كه جنبش را به آن شكلي كه بعدا ادامه پيدا كرد تحمل بكند... شايد هم عوامل ديگري هست بعضي شايد جنبه شخصي داشته باشد. مسئله حزب توده و شبح كمونيسم، براي اينكه كمونيسم در ايران به معناي واقعي اش خطري نبود، ولي خوب به آن يك شبح آن را هميشه بزرگ كردند. چون نقش حزب توده خيلي موفقيت آميز بود در موفقيت سي تير، بعدا خيلي ها احساس كردند كه ممكن است اين جنبش به چپ تمايل پيدا كند و در همان لحظات مبارزه هاي سياسي هم همين جريانات حزب زحمتكشان بقائي، هدف اصلي شان را چپ و حزب توده و كمونيسم واينجور چيزها گذاشته بودندو بعضي ها كه جدا مي شوند، ظرفيت فكري و ايدئولوژيك ندارند و طور ديگري فكر مي كنند و تا مرحله معيني پيش مي روند. بنابراين براي آنها جداشدن از يك جنبش يا عقب ماندن يا حتي ترك جنبش يك مسئله اصولي است و غالبا جنبه فردي و شخصي ندارد اما جنبه فردي هم غالب است. مسئله اصولي مسئله مبارزه با كمونيسم است كه در عده زيادي از عناصر جبهه ملي مبارزه با كمونيسم برايشان اساسي بود. يا وقتي كه 30 تير موفق شد برايشان اين مسئله... هرچند مصدق خودش چپ نبود اما حاضر نبود چپ را به آن شكل بكوبد، يعني نوعي كه دكتر بقائي وامثال او مي خواستند. بلكه مصدق از اين چپ استفاده مي كرد براي مقابله با انگليس ها و بعدا، آمريكائي ها كه يك مقدار تغيير جبهه دادند بعد از آمدن آيزنهاور، او استفاده مي كرد بازي مي كرد يك مقدار ولي آنها دلشان مي خواست كه به كلي حزب توده سركوب بشودو مبارزه اصلي شان عليه اين حزب توده بود. اين البته جنبه اصولي قضيه است اما جنبه فردي وشخصي هم هست براي اينكه مصدق يك مقدار خوب از نظر شخصيتي درواقع خودش بيشتر تصميم مي گرفت و كمتر مشورت مي كرد و اگر مشورت مي كرد آنجا كه خودش لازم مي دانست مشورت مي كرد نه اينكه بخواهد در واقع كاملا آنطور كه بعضي ها ادعا مي كنند مسائل را از طريق دمكراتيك حل كند. ا.آ.: و هما سرشار محقق مقيم لس آنجلس از نقش جنوب شهري ها يا لومپن ها و ارتباط آنها با شاه و شيخ مي گويد. هما سرشار: والله در حقيقت در كودتاي 28 مرداد مثل هر ماجراي تاريخي ديگر معاصر ايران يا حتي قديم تر از معاصر هم نقش اين گروه جنوب شهري يا گروه هاي فشاري كه معمولا در موردش صحبت مي شود خيلي مشخص است و اين هم به اين دليل است كه همواره در تاريخ ايران شاه وشيخ دو گروه هائي بودند كه از اين افراد در واقع مي شود گفت لومپن يا جاهل يا عياران استفاده مي كردند براي منافع خودشان. در كودتاي 28 مرداد هم همانطور كه براثر پژوهشي كه كردم و كتابي كه نوشتم، نقش اين گروه بچه هاي جنوب شهر مشخصا معلوم شده وحتي قبل از آن هم در آن دوران پر تلاطم قبل از كودتاي 28 مرداد، روز هاي خاصي بوده، نهم اسفند، 31 تير، اينها كه مي بينيم اين گروه نقش بازي مي كنند و هر كس بر سر قدرت هست از آنها بهره برداري مي كند براي اينكه خواسته خودش را به انجام برساند. در كتاب هم به نكته اي در گوشه اي اشاره مي كنم كه هر گاه اين گروه ها خودشان ديدگاه و نظرگاه خاصي ندارند از نظر سياسي به دلايل مختلف اگر كه حكومت ازشان مي خواهد، اگر پليس ازشان مي خواهد و اگر دربار از آنها مي خواهد، و يا اينكه اگر حتي نخست وزير و گروه هائي مثل جبهه ملي از آنها مي خواهند، وارد ميدان مي شوند و براي اينكه قدرت نمائي كنند به نفع آنها كاري را انجام مي دهند كه ازشان خواسته شده. در 28 مرداد هم حضور خارجي ها مشخصا معلوم شده كه هست دخالت انگليس و آمريكا مشخص است كه به دلايل تمام اسنادي كه وجود داشته و سندهائي كه در چند سال اخير منتشر شده مشخص است اما در اين رويداد به خصوص مي بينيم كه از طريق ايادي خودشان و نمايندگاني كه در ايران داشتند بازهم از بچه هاي جنوب شهر و بچه هاي اين قبيل استفاده مي شود و حضور افرادي مثل برادران رشيديان و اينها و حتي آيت الله كاشاني براي بهره برداري از بچه هاي جنوب شهر به خصوص دار و دسته آقاي شعبان جعفري مشخص است. آيت الله كاشاني به دليل مشكلي كه پيدا مي كند يعني به دليل مسائلي كه با دكتر مصدق پيدا مي كند از او رويگردان مي شود و بعد از آن همواره به نفع دربار يا به نفع شاه وارد ميدان مي شود و چون پيرواني داشته و طبق سنتي كه ما در ايران داريم هميشه اين گروه مذهبيون پيرواني از اين افراد بزن بهادر و بچه هاي محل واينها داشتند و از اينها استفاده مي كند و بهره برداري مي كند و اينها همه نقش شان و حضورشان و دستورهائي كه آيت الله كاشاني به اينها مي دهد مشخص است به ويژه براي گروه نهم اسفند. در روايت ها در باره حوادث 28 مرداد بر نقش خارجي تاكيد بسيار مي شود اما نقش گروه ها و شخصيت هاي سياسي داخلي اغلب كمتر مورد بررسي قرار مي گيرد. دكتر ماشاء الله آجوداني، محقق مشروطه و تاريخ معاصر ايران، مقيم لندن، در مصاحبه با راديوفردا مي گويد حزب توده با كنار نشستن در جريان حوادث روز كودتا، عملا نقش عمده اي در موفقيت آن ايفا كرد. باقر مومني، محقق و نويسنده مقيم پاريس در مصاحبه با راديوفردا مي گويد شخصيت مصدق، كه يك تنه تصميم مي گرفت و غيردمكراتيك عمل مي كرد و مخالفت برخي از نيروهاي جبهه ملي با روش مصدق نسبت به حزب توده از جمله عوامل موثر در كودتا بود. هماسرشار، محقق مقيم لس آنجلس در مصاحبه با راديوفردا مي گويد شيخ وشاه همواره از جوانان جنوب شهري در جهت مقاصد خود استفاده كردند و 28 مرداد و حوادث قبل از آن از جمله 9 اسفند از آن جمله بود. وي مي افزايد آيت الله كاشاني كه طرفداراني در ميان همين جوانان داشت، از مصدق روي گردان شد و جانب دربار و شاه را گرفت.
XS
SM
MD
LG