بررسي علل تلفات سنگين زلزله بم، از ديد يك كارشناس زلزله

ژان خاكزاد (راديوفردا): زلزله بم بزرگترين زلزله در اين منطقه در يكصد سال اخير بوده است. زلزله اي كه بيش از هفتاد درصد از شهر بم را خاك يكسان كرد. دكتر بهرام اكاشه، استاد دانشگاه و كارشناس برجسته زلزله در تهران، در گفتگويي با راديو فردا مي گويد: بيشتر مناطق ايران بر روي گسلهاي زلزله قرار گرفته اند و زلزله به همين دليل شدت آن و بافت قديمي شهر بم، سبب كشته شدن هزاران تن شده است. دكتر بهرام عكاشه (كارشناس زلزله، تهران): اولا تمام كشور ايران زلزله خيز است از جمله تهران، بم، كرمان، تبريز، شيراز و دائم استرس زادي در منطقه ايران جمع مي شود و هرجا كه ضعيفتر باشد، اين انرژي آزاد مي شود. اين دفعه بعد از گذشت بيش از يك قرن، بم گسلش فعال شد. در يكصد سال گذشته اصلا در منطقه بم ما زلزله نداشتيم، از 5 ريشتر بيشتر نداشتيم ولي در مجاورت بم، يعني گلبافت و سيرچ كه زياد از بم دور نيستند، آنجا زلزله بزرگ داشتيم. تهران هم از اين قاعده مستثني نيست. يعني زلزله خيزي تهران هميشه بوده و هست، حالا تهران در 175 سال گذشته زلزله نداشته، اين به اين معنا نيست كه شانس آورده، بلكه برعكس، هرچه قدر كه زلزله ديرتر اتفاق بيفتد، انرژي بيشتري در منطقه ذخيره مي شود و زلزله اي اگر اتفاق بيفتند، شديدتر و قويتر و بزرگتر خواهد بود. يك نكته بسيار مهمي است كه الان داد مي زنيم و فرياد مي زنيم فاجعه اتفاق افتاده، اصلا فاجعه وجود ندارد. اين عمل ما است كه در اثر اشتباه كاريمان فاجعه را بوجود مي آوريم به دست خودمان. طبيعت فاجعه ايجاد نمي كند. جمشيد زند (راديو فردا): آقاي اكاشه منظورتان اين است كه دولت و مسئولان امر توجه كافي نكردند به ساختار ساختمان سازي در ايران؟ دكتر بهرام عكاشه: مسلم است، مسلم است. مسئولان امر از دوران مغول تا به حال هميشه كم توجه بودند، به مسائل ديگر پرداختند. در دوره شاهنشاهي هم متاسفانه هيچ چيز در مورد زلزله خيزي و زلزله شناسي كاري نشده و بعد از انقلاب هم كارها آنچنان مشكل بوده كه كمتر به امر زلزله پرداخته شده. گرچه تعداد مراكز زلزله نگاري افزايش يافته، ولي جمعيت ميليون كشور از بيست ميليون سابق رسيده به هفتاد ميليون فعلي. ساخت و سازها بايد بيشتر كنترل شود، ما قانون آيين نامه مهندسي ساختمان داريم. تنها داشتن قوانين بر روي كاغذ كافي نيست، بلكه ضامن اجرايي و كنترل به مراتب مهمتر است. هفته گذشته در كاليفرنيا زلزله اي اتفاق افتاد با بزرگي حدود 5/6 ريشتر كه تعداد كشته شدگان دو نفر بود و ديروز در بم زلزله اي اتفاق افتاد با بزرگي 6/6 و مي بينيم كه تعداد كشته شدگان بيش از بيست هزار است و تعداد زخمي شدگان شايد دو سه برابر اين مقدار باشد. اين نشان مي دهد كه ساخت و ساز اشكال دارد. ج. ز.: يعني مي توان گفت كه اصولا فرهنگ پيشگيري از افزايش تلفات زلزله در ايران در چند صد سال اخير جا نيفتاده در ايران، سواي از اينكه مسئولان دولت چه اقداماتي به عمل آوردند؟ دكتر بهرام كاشه: ابدا. ببينيد در سال 1923 در ژاپن زلزله اي اتفاق افتاد. از آن موقع دولت و مردم هم به فكر محكم سازي شهرها و روستاها افتاد و هم مردم فرهنگ زلزله را بهتر آموختند. متاسفانه در كشور ما فرهنگ زندگي با زلزله اصلا ما نداريم و مردم بيشتر به قضا و قدر اعتقاد دارند تا به واقعيتهاي زلزله. فكر مي كنند زلزله يك پديده آسماني است و بشر روي زمين نمي تواند با پديده آسماني كاري بكند. اين فرهنگ بسيار فرهنگ زهرآگيني است. اين مسئله بايد از كله مردم جهان سوم ما بيرون بيايد كه زلزله يك پديده آسماني نيست، بلكه يك پديده كاملا زميني است. ج. ز.: آقاي اكاشه ويژگيهاي زلزله بم چه بود. مي گفتند دوازده ثانيه طول كشيده در مقياس 3/6 ريشتر. بهرام عكاشه: هرچه زلزله بيشتر باشد، مدت زماني كه سنگها شكسته مي شوند طولاني تر است. براي هر ثانيه، تقريبا دو كيلومتر زمين پاره مي شود. يعني بيش از 25 كيلومتر زمين در بم شكافته شده حالا چه اين شكاف را ببينيم چه نبينيم، ممكن است زير زميني باشد. ج. ز.: به نظر شما آقاي اكاشه آيا منطقي است كه اين شهر در محل كنونيش بازسازي شود. بهرام عكاشه: به نظر من بم منطقه خوبي است، شيب ندارد مثل تهران. شيب تهران مشكل ساز است. 90 درصد شهر بم ساختار خشت و گلي بوده، همه شهرهاي كشور ما كه ساختار قديمي دارند، بايد بازسازي و مقاوم بشوند. با اين حال شهر جديد را بايد يك مقداري از گسل موجود كه شناسايي شده با فاصله ساخته شود. زلزله بم بزرگترين زلزله در اين منطقه در يكصد سال اخير بوده است. زلزله اي كه بيش از هفتاد درصد از شهر بم را خاك يكسان كرد. دكتر بهرام عكاشه، استاد دانشگاه و كارشناس برجسته زلزله در تهران، در مصاحبه با راديو فردا مي گويد: بيشتر مناطق ايران بر روي گسلهاي زلزله قرار گرفته اند و زلزله به همين دليل شدت آن و بافت قديمي شهر بم، سبب كشته شدن هزاران تن شده است. وي مي افزايد در ايران فرهنگ زندگي با زلزله وجود ندارد و به همين سبب شهرهاي ايران هنوز در برابر زلزله مقاوم نشده اند. وي مي گويد بازسازي شهر جديد بم روي خرابه هاي شهر كنوني بلامانع است زيرا سطح صاف و بدون شيب آن براي شهر سازي از تهران كه شيب دارد، مناسب تر است. وي مي افزايد زلزله يك پديده آسماني نيست بلكه پديده اي زميني است كه مي توان با تدابير مهندسي از زيان هاي آن تا حدود بسيار كاست.