از انتخابات عادلانه و آزاد احتمالا زیاد شنیده‌اید. شرطی که برخی از سیاستمداران ایرانی برای حضور در عرصه انتخابات مطرح می‌کنند و برخی می‌گویند که به دلیل نبود چنین شرایطی در عرصه انتخابات نامزد نمی‌شوند یا پای صندوق رای‌گیری حاضر نخواهند شد.
در ماه‌های گذشته اصطلاح «انتخابات آزاد» آن‌چنان در گفتمان سیاسی ایران رخنه کرده است که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، روز نوزدهم دی‌ماه ۹۱ نسبت به استفاده از این عبارت هشدار داد و گفت که انتخابات در ایران پس از انقلاب اسلامی «همواره» آزاد بوده است.
آیت‌الله خامنه‌ای: مگر از اول انقلاب تا حالا ما سی وچند تا انتخابات داشتیم، کدامش آزاد نبوده است؟ تو کدام کشور دیگر انتخابات از آن چه که در ایران می‌گذرد آزادتر است؟ کجا صلاحیت‌ها ملحوظ نمی‌شود، ملاحظه نمی‌شود؟ که اینجا روی این مسائل هی تکیه بکنند. هی تکیه بکنند هی بگویند و هی تکرار بکنند؟
انتخابات عادلانه و آزاد، اما، اصطلاحی نیست که تنها در ایران از آن یاد شود و بحث بر سر آن روزی اوج بگیرد و روز دیگر فراموش شود.
انتخابات عادلانه و آزاد مفهومی بین‌المللی است. ماسیمو توماسولی، نماینده انستیتوی بین‌المللی برای دموکراسی و کمک انتخاباتی در سازمان ملل متحد، درباره انتخابات عادلانه و آزاد به رادیوفردا می‌گوید:
انتخابات عادلانه و آزاد مانند وردی برای انتقال قدرت به صورت دموکراتیک است. بسیار مهم است که ما بر معنای دقیق این کلمات تمرکز کنیم، چرا که کلمات می‌توانند ماهیت خودشان را در صورت درست فهمیده نشدن از دست بدهند.
به نظر من، مفهوم انتخابات عادلانه و آزاد از مبانی اصولی یک روند دموکراتیک است و اگر انتخابات به صورت تمام و کمال و بدون عیب و نقص انجام نشود، عادلانه و آزاد نخواهد بود.
ماسیمو توماسولی از انستیتوی بین‌المللی برای دموکراسی و کمک انتخاباتی که به دولت‌ها برای برگزاری انتخابات آزاد یاری می‌رساند، ملزومات یک انتخابات بی‌نقص را این گونه توصیف می‌کند:
برای این گونه انتخابات عملا پنج عنصر لازم است؛ اولین مورد مجموعه‌ای از استانداردهاست که باید بر اساس یک سری اصول دموکراتیک پذیرفته شده باشد. پس از آن احتیاج به یک چهارچوب قانونی داریم.
این چهارچوب قانونی باید توازن قوا در ساختار نهادهای حکومت را تضمین کند. در عین حال احتیاج به یک رشته مکانیسم‌های حمایتی داریم. این مکانیسم حمایتی نظارت بر انتخابات را از سوی نهادهای مستقل، جامعه مدنی و رسانه‌های آزاد شامل می‌شود.
همچنین احتیاج به نهادهای مدنی برای چنین انتخاباتی داریم. و در نهایت نیاز است تا برگزارکنندگان انتخابات، عادل، شفاف و مستقل باشند و در نتیجه تنها داشتن یک قانون و مقرارت کافی نیست.
انتخابات آزاد به عنوان روندی برای تعیین ساختار قدرت در یک کشور، آن طور که ماسیمو توماسولی می‌گوید، مبنای مهمی برای یک روند دموکراتیک است.
روندی که امروزه از مرزهای یک کشور فراتر می‌رود و به عنوان دغدغه‌ای جهانی مطرح است، تا جایی که در منشور جهانی حقوق بشر و یکی از میثاق‌های سازمان ملل، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی به آن پرداخته شده و بایدها و نبایدهایی هم برای آن مطرح شده است.
بنا بر ماده ۲۵ این کنوانسیون همه شهروندان بدون هیچ تبعیضی باید در امور عمومی کشور، چه به طور مستقیم و چه از طریق نمایندگانی که برگزیده‌اند، سهیم باشند و همچنین باید بتوانند در انتخابات دوره‌ای که بر مبنای اصول بین‌المللی که آزادی بیان را تضمین می‌کند، شرکت کنند.
بیل سوئینی، مدیر بنیاد بین‌المللی سیستم‌های انتخاباتی در واشینگتن، دلیل خود برای بین‌المللی دانستن موضوع انتخابات را این گونه با رادیوفردا در میان می‌گذارد:
من معتقدم که انتخابات موضوع داخلی و ملی کشورهاست و در عین حال بر این باورم که انتخابات در هر کشوری موضوعی بین‌المللی نیز هست. انتخابات زمانی است که یک جامعه توان و جرات آن را دارد که از طریق روند انتخاباتش، خود را به جهان نشان دهد.
همچنین دوران انتخابات زمانی است که یک جامعه بازتر از همیشه است. چه در مواجهه با شهروندانش و چه در مواجهه با جامعه بین‌الملل.
البته فعالان این حوزه بر این باورند که انتخابات روندی نیست که محدود به یک روز یا یک هفته باشد.
ماسیمو توماسولی در این باره می‌گوید: در گذشته تمرکز بیشتر بر روز انتخابات یا دوره برگزاری انتخابات بود. نحوه‌ای که نظام‌های سیاسی به حیات خود ادامه می‌دهند نشان می‌دهد که انتخابات در یک خلاء سیاسی برگزار نمی‌شود.
آن چه در سایر حوزه‌های دیگر سیاست رخ می‌دهد هم برای رسیدن به یک انتخابات عادلانه و آزاد اهمیت دارد.
البته آن چه در روزهای پیش و پس از انتخابات رخ می‌دهد به همان اندازه مهم است. در نتیجه برای جلوگیری از سوء استفاده از این روند سیاسی و دست بردن در انتخابات باید تمام روند انتخاباتی یک کشور بی عیب و نقص باشد، نه این که تنها در روز انتخابات به چهارچوب‌های قانونی پای‌بند باشیم.
اگرچه دوران برگزاری انتخابات هم خود، یکی از دغدغه‌های بین‌المللی است. از همین رو بسیاری از دولت‌ها از ناظران خارجی دعوت می‌کنند تا به بررسی روند انتخابات‌شان بپردازد.
در کنار نهادهای دولتی، مراکز متعددی در اروپا و آمریکا به صورت مستقل مسئولیت نظارت بر روند انتخابات در سایر کشورها را بر عهده دارند.
ماسیمو توماسولی نماینده انستیتوی بین‌المللی برای دموکراسی و کمک انتخاباتی در سازمان ملل متحد، ارزش و اهمیت نظارت بین‌المللی را این گونه توضیح می‌دهد:
در زمینه روند نظارت بر انتخابات دو موضوع مهم وجود دارد. یکی موضوع ناظران بین‌المللی است که یک مجموعهٔ اصول برای نحوه عمل این ناظران وجود دارد و باید بر مبنای آن عمل بشود و این اصول در سال ۲۰۰۰ میلادی به تصویب سازمان ملل هم رسیده است.
این اصول را برخی از سازمان‌های منطقه‌ای هم تصویب کرده‌اند، اما در زمینه نظارت گروه دومی هم هستند که سازمان‌های شهروندی داخل هر کشورند و این سازمان‌ها نقش بسیار مهمی در روند انتقال دموکراتیک قدرت در کشورها بازی کرده‌اند.
از جمله در سال ۱۹۸۶ و نقش جنبش شهروندان ملی برای انتخابات آزاد در فیلیپینی که به حکومت نظامی در آن کشور پایان دادند.
برای این سازمان‌های داخلی هم شیوه عمل مشخص و واحدی در عرصه بین‌المللی وجود دارد. به نظرم این دو عنصر نظارتی باید در راستای هم برای برگزاری انتخابات عادلانه و آزاد عمل کنند.
البته این گونه نظارت‌ها مخالفان جدی‌ای هم دارد و برخی از دولت‌ها، این گونه روندها را دخالت در امور داخلی خود قلمداد می‌کنند.
بیل سوئینی در واشینگتن درباره موضوع نظارت و مخالفان آن به رادیوفردا می‌گوید:
من تاکنون چهار بار ناظر بین‌المللی انتخابات بوده‌ام. اولین بار در سال ۱۹۸۶ در فیلیپین بود و تجربه به من ثابت کرده است که جوامعی که چیزی برای پنهان کردن دارند، سعی می‌کنند با موضوع نظارت چه از سوی جامعه بین‌المللی و چه از سوی نهادهای مستقل داخلی مخالفت کنند.
موضوع انتخابات عادلانه و آزاد همچنان یکی از مباحث مهم در عرصه سیاست بین‌المللی باقی می‌ماند.
در سالی که گذشت، گروهی بلندپایه به رهبری کوفی عنان، دبیرکل پیشین سازمان ملل، به نام کمیسیون جهانی، گزارشی تهیه کردند که در آن آمده بود: از سال ۲۰۰۰ میلادی یعنی ۱۳ سال پیش تاکنون در همه کشورهای جهان جز یازده کشور انتخابات برگزار شده است، انتخاباتی که در برخی کشورها با استانداردهای بین‌المللی همسو بوده و در برخی دیگر، کم و کاستی‌هایی داشته است.
ماسیمو توماسولی نیز که خود نماینده یک سازمان بین‌المللی در مقر سازمان ملل در نیویورک است، در نهایت وعده ادامه بحث و بررسی موضوع انتخابات بی‌نقص را می‌دهد:
به نظرم انتخابات بی‌نقص از این پس یکی از مهم‌ترین مسائلی خواهد بود که برای برنامه توسعه پس از سال ۲۰۱۵ میلادی به بحث گذاشته خواهد شد.
این برنامه در دو سال آینده یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بررسی در سازمان ملل خواهد بود.
در ماه‌های گذشته اصطلاح «انتخابات آزاد» آن‌چنان در گفتمان سیاسی ایران رخنه کرده است که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، روز نوزدهم دی‌ماه ۹۱ نسبت به استفاده از این عبارت هشدار داد و گفت که انتخابات در ایران پس از انقلاب اسلامی «همواره» آزاد بوده است.
آیت‌الله خامنه‌ای: مگر از اول انقلاب تا حالا ما سی وچند تا انتخابات داشتیم، کدامش آزاد نبوده است؟ تو کدام کشور دیگر انتخابات از آن چه که در ایران می‌گذرد آزادتر است؟ کجا صلاحیت‌ها ملحوظ نمی‌شود، ملاحظه نمی‌شود؟ که اینجا روی این مسائل هی تکیه بکنند. هی تکیه بکنند هی بگویند و هی تکرار بکنند؟
انتخابات عادلانه و آزاد، اما، اصطلاحی نیست که تنها در ایران از آن یاد شود و بحث بر سر آن روزی اوج بگیرد و روز دیگر فراموش شود.
انتخابات عادلانه و آزاد مفهومی بین‌المللی است. ماسیمو توماسولی، نماینده انستیتوی بین‌المللی برای دموکراسی و کمک انتخاباتی در سازمان ملل متحد، درباره انتخابات عادلانه و آزاد به رادیوفردا می‌گوید:
انتخابات عادلانه و آزاد مانند وردی برای انتقال قدرت به صورت دموکراتیک است. بسیار مهم است که ما بر معنای دقیق این کلمات تمرکز کنیم، چرا که کلمات می‌توانند ماهیت خودشان را در صورت درست فهمیده نشدن از دست بدهند.
به نظر من، مفهوم انتخابات عادلانه و آزاد از مبانی اصولی یک روند دموکراتیک است و اگر انتخابات به صورت تمام و کمال و بدون عیب و نقص انجام نشود، عادلانه و آزاد نخواهد بود.
ماسیمو توماسولی از انستیتوی بین‌المللی برای دموکراسی و کمک انتخاباتی که به دولت‌ها برای برگزاری انتخابات آزاد یاری می‌رساند، ملزومات یک انتخابات بی‌نقص را این گونه توصیف می‌کند:
برای این گونه انتخابات عملا پنج عنصر لازم است؛ اولین مورد مجموعه‌ای از استانداردهاست که باید بر اساس یک سری اصول دموکراتیک پذیرفته شده باشد. پس از آن احتیاج به یک چهارچوب قانونی داریم.
این چهارچوب قانونی باید توازن قوا در ساختار نهادهای حکومت را تضمین کند. در عین حال احتیاج به یک رشته مکانیسم‌های حمایتی داریم. این مکانیسم حمایتی نظارت بر انتخابات را از سوی نهادهای مستقل، جامعه مدنی و رسانه‌های آزاد شامل می‌شود.
همچنین احتیاج به نهادهای مدنی برای چنین انتخاباتی داریم. و در نهایت نیاز است تا برگزارکنندگان انتخابات، عادل، شفاف و مستقل باشند و در نتیجه تنها داشتن یک قانون و مقرارت کافی نیست.
انتخابات آزاد به عنوان روندی برای تعیین ساختار قدرت در یک کشور، آن طور که ماسیمو توماسولی می‌گوید، مبنای مهمی برای یک روند دموکراتیک است.
روندی که امروزه از مرزهای یک کشور فراتر می‌رود و به عنوان دغدغه‌ای جهانی مطرح است، تا جایی که در منشور جهانی حقوق بشر و یکی از میثاق‌های سازمان ملل، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی به آن پرداخته شده و بایدها و نبایدهایی هم برای آن مطرح شده است.
بنا بر ماده ۲۵ این کنوانسیون همه شهروندان بدون هیچ تبعیضی باید در امور عمومی کشور، چه به طور مستقیم و چه از طریق نمایندگانی که برگزیده‌اند، سهیم باشند و همچنین باید بتوانند در انتخابات دوره‌ای که بر مبنای اصول بین‌المللی که آزادی بیان را تضمین می‌کند، شرکت کنند.
بیل سوئینی، مدیر بنیاد بین‌المللی سیستم‌های انتخاباتی در واشینگتن، دلیل خود برای بین‌المللی دانستن موضوع انتخابات را این گونه با رادیوفردا در میان می‌گذارد:
من معتقدم که انتخابات موضوع داخلی و ملی کشورهاست و در عین حال بر این باورم که انتخابات در هر کشوری موضوعی بین‌المللی نیز هست. انتخابات زمانی است که یک جامعه توان و جرات آن را دارد که از طریق روند انتخاباتش، خود را به جهان نشان دهد.
همچنین دوران انتخابات زمانی است که یک جامعه بازتر از همیشه است. چه در مواجهه با شهروندانش و چه در مواجهه با جامعه بین‌الملل.
البته فعالان این حوزه بر این باورند که انتخابات روندی نیست که محدود به یک روز یا یک هفته باشد.
ماسیمو توماسولی در این باره می‌گوید: در گذشته تمرکز بیشتر بر روز انتخابات یا دوره برگزاری انتخابات بود. نحوه‌ای که نظام‌های سیاسی به حیات خود ادامه می‌دهند نشان می‌دهد که انتخابات در یک خلاء سیاسی برگزار نمی‌شود.
آن چه در سایر حوزه‌های دیگر سیاست رخ می‌دهد هم برای رسیدن به یک انتخابات عادلانه و آزاد اهمیت دارد.
البته آن چه در روزهای پیش و پس از انتخابات رخ می‌دهد به همان اندازه مهم است. در نتیجه برای جلوگیری از سوء استفاده از این روند سیاسی و دست بردن در انتخابات باید تمام روند انتخاباتی یک کشور بی عیب و نقص باشد، نه این که تنها در روز انتخابات به چهارچوب‌های قانونی پای‌بند باشیم.
اگرچه دوران برگزاری انتخابات هم خود، یکی از دغدغه‌های بین‌المللی است. از همین رو بسیاری از دولت‌ها از ناظران خارجی دعوت می‌کنند تا به بررسی روند انتخابات‌شان بپردازد.
در کنار نهادهای دولتی، مراکز متعددی در اروپا و آمریکا به صورت مستقل مسئولیت نظارت بر روند انتخابات در سایر کشورها را بر عهده دارند.
ماسیمو توماسولی نماینده انستیتوی بین‌المللی برای دموکراسی و کمک انتخاباتی در سازمان ملل متحد، ارزش و اهمیت نظارت بین‌المللی را این گونه توضیح می‌دهد:
در زمینه روند نظارت بر انتخابات دو موضوع مهم وجود دارد. یکی موضوع ناظران بین‌المللی است که یک مجموعهٔ اصول برای نحوه عمل این ناظران وجود دارد و باید بر مبنای آن عمل بشود و این اصول در سال ۲۰۰۰ میلادی به تصویب سازمان ملل هم رسیده است.
این اصول را برخی از سازمان‌های منطقه‌ای هم تصویب کرده‌اند، اما در زمینه نظارت گروه دومی هم هستند که سازمان‌های شهروندی داخل هر کشورند و این سازمان‌ها نقش بسیار مهمی در روند انتقال دموکراتیک قدرت در کشورها بازی کرده‌اند.
از جمله در سال ۱۹۸۶ و نقش جنبش شهروندان ملی برای انتخابات آزاد در فیلیپینی که به حکومت نظامی در آن کشور پایان دادند.
برای این سازمان‌های داخلی هم شیوه عمل مشخص و واحدی در عرصه بین‌المللی وجود دارد. به نظرم این دو عنصر نظارتی باید در راستای هم برای برگزاری انتخابات عادلانه و آزاد عمل کنند.
البته این گونه نظارت‌ها مخالفان جدی‌ای هم دارد و برخی از دولت‌ها، این گونه روندها را دخالت در امور داخلی خود قلمداد می‌کنند.
بیل سوئینی در واشینگتن درباره موضوع نظارت و مخالفان آن به رادیوفردا می‌گوید:
من تاکنون چهار بار ناظر بین‌المللی انتخابات بوده‌ام. اولین بار در سال ۱۹۸۶ در فیلیپین بود و تجربه به من ثابت کرده است که جوامعی که چیزی برای پنهان کردن دارند، سعی می‌کنند با موضوع نظارت چه از سوی جامعه بین‌المللی و چه از سوی نهادهای مستقل داخلی مخالفت کنند.
موضوع انتخابات عادلانه و آزاد همچنان یکی از مباحث مهم در عرصه سیاست بین‌المللی باقی می‌ماند.
در سالی که گذشت، گروهی بلندپایه به رهبری کوفی عنان، دبیرکل پیشین سازمان ملل، به نام کمیسیون جهانی، گزارشی تهیه کردند که در آن آمده بود: از سال ۲۰۰۰ میلادی یعنی ۱۳ سال پیش تاکنون در همه کشورهای جهان جز یازده کشور انتخابات برگزار شده است، انتخاباتی که در برخی کشورها با استانداردهای بین‌المللی همسو بوده و در برخی دیگر، کم و کاستی‌هایی داشته است.
ماسیمو توماسولی نیز که خود نماینده یک سازمان بین‌المللی در مقر سازمان ملل در نیویورک است، در نهایت وعده ادامه بحث و بررسی موضوع انتخابات بی‌نقص را می‌دهد:
به نظرم انتخابات بی‌نقص از این پس یکی از مهم‌ترین مسائلی خواهد بود که برای برنامه توسعه پس از سال ۲۰۱۵ میلادی به بحث گذاشته خواهد شد.
این برنامه در دو سال آینده یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بررسی در سازمان ملل خواهد بود.
