در روز هفتم سپتامبر سال ۲۰۰۸ ، ترکيه و ارمنستان در مرحله مقدماتی فوتبال جام جهانی در ايروان، پايتخت ارمنستان روبروی هم قرار گرفتند.
حضور غير منتظره عبدالله گل، رئيس جمهوری ترکيه در ورزشگاه به آن مسابقه رنگ سياسی خاصی بخشيد. يک سال پس از آغاز ديپلماسی فوتبال مابين دو کشور همسايه، ايروان و آنکارا به عادی سازی روابط دو جانبه رضايت داده اند.
روابط ترکيه و ارمنستان با شدت گرفتن جنگ مابين ارمنستان و آذربايجان بر سر قره باغ در سال ۱۹۹۳ قطع شد و ترکيه مرزهای خود با ارمنستان را به حمايت از جمهوری آذربايجان بست.
قره باغ بالا ( آرتساک) منطقه مورد منازعه دو جمهوری اتحاد شوروی سابق است. اين منطقه که در داخل خاک آذربايجان قرار گرفته دارای اکثريت ارمنی تبار و فرهنگ و مليت و قوميت غير آذری است. ساکنان ارمنی اين منطقه پس از قتل و عام ارامنه در سال ۱۹۱۵ از سوی دولت عثمانی ( رويدادی که حتی ترکيه مدرن نيز همچنان از پذيرفتن آن خود داری ميورزد) در منطقه قره باغ ساکن شدند.
پس از فروپاشی اتحاد شوروی سابق، ارمنستان مدعی منطقه ارمنی نشين قره باغ شد و لی آذربايجان از واگذاری اين منطقه خود داری ورزيد.
نکته قابل ملاحظه در اختلافات مرزی دو کشور ارمنستان و آذربايجان قرار گرفتن نخجوان که بخشی از خاک جمهوری آذربايجان بحساب می آيد، مابين ارمنستان و خاک ايران است. با اين حال جنگ های اصلی دو کشور نه بر سر نخجوان که بر سر منطقه قره باغ بالا صورت.
با و جود امضاء قرار داد آتش بس در ماه مه سال ۱۹۹۴ مابين ايروان و باکو، مرزهای مشترک ترکيه و ارمنستان همچنان بسته ماند. بسته ماندن اين مرزها با توجه به عدم دسترسی مستقيم ارمنستان به آبهای آزاد، از نظر اقتصادی برای ايروان دارای نتايج منفی قابل ملاحظه ای بوده است. يکی از عوارض اين رويداد متکی شدن بيش از پيش ارمنستان به روسيه برای تامين نيازهای اقتصادی خود بوده است.
بدليل مخالفت ترکيه و آذربايجان، هنگام عقد قرار داد کشيدن خط لوله باکو تفليس جيحان در دهه نود، که نفت آذربايجان را به ترکيه منتقل ميسازد، مسير کوتاه تر ارمنستان ناديده گرفته شد و آمريکا و جامعه اروپا نيز عملا با اين تصميم همراه شدند.
ايران نيز در گذشته با حمايت نسبی از ارمنستان سعی در قرار گرفتن در متن اين مجادله ها را داشته است و لی بدليل کم تحرک بودن ديپلماسی ايران، اقدام قابل ملاحظه ای از سوی تهران در جهت ايفای نقش فعال تر در اين منطقه بسيار حساس و با اهميت، ديده نشده است.
اقدامات پراکنده ايران، مانند تحويل برق و ارسال گاز محدود به نخجوان و يا کشيدن لوله گاز به ارمنستان و تلاش برای ميانجی گری در منطقه نيز همواره با مقابله روسيه و يا ترکيه به عقب رانده شده است. ديدار محمود احمدی نژاد رييس جمهور ايران از ارمنستان در سال ۲۰۰۷ با نيمه تمام نهادن سفر و بازگشت غير منظره او به تهران بيشتر به يک رويداد منفی شبيه بود تا اقدامی جهت ايفای نقش فعال ايران در منطقه.
ناخشنودی تهران و مسکو از تجديد مناسبات ترکيه و ارمنستان
نگاه دولت اردوغان به روابط خارجی ترکيه متفاوت با احزاب پيش از او بوده است. در نتيجهء گسترده تر ساختن افق مناسبات منطقه ای ترکيه، ترکيب اردوغان و عبدالله گل موفق شده اند که ضمن حفظ مناسبات بسيار نزديک آنکارا با باکو و ادامه مناسبات نزديک با اسرائيل، روابط تيره با ايروان را نيز در مسير عادی شدن قرار دهند.
بی شک نه تهران و نه مسکو از تجديد مناسبات مابين ترکيه و ارمنستان چندان خشنود نيستند، دست کم به اين دليل که يکی از متحدان نيم بند آنها به سوی يک قدرت منطقه ای ديگر کشيده ميشود، و لی در صورت لزوم، و بنا بر عرف ديپلماتيک، از اين رويداد اظهار خرسندی رسمی خواهند کرد. بر خلاف دو کشور همسايه منطقه، امريکا از اين تجديد رابطه خشنود است چنانکه ايان کلی سخنگوی وزارت خارجه امريکا، خرسندی واشنگتن را در قبال رويداد ياد شده، بلافاصله بعد از اعلام توافق تازه ابراز داشت.
در تجديد مناسبات ارمنستان و ترکيه که با ميانجی گری سوئيس به نتيجه رسيده، جامعه اروپا نقش فعالی ايفا کرده است. ديدار ماه مه گذشته مابين سرژ سرکيسيان رييس جمهور ارمنستان، و عبدالله گل رييس جمهور ترکيه، در پراگ زمينه ساز اصلی توافقهای اصولی برای تجديد رابطه مابين دو کشور بود.
انگيزه اصلی کنفرانس پراگ که با ميزبانی جامعه اروپا صورت ميگرفت، کمک به افزايش ضريب امنيت انرژی منطقه معرفی شدن بود. در کنفرانس " مشارکت شرقی " در پراگ علاوه بر روسای جمهور ترکيه و ارمنستان، رهبر آذربايجان نيز حضور داشت.
در معادلات امنيتی جامعه اروپا، همکاری ارمنستان با آذربايجان و ترکيه عاملی مثبت در جهت تعديل کنترل روسيه و کاهش نفوذ آن کشور در مسير های انتقال انرژی منطقه خزر به بازارهای اروپا، بحساب می آيد.
ائتلاف پارلمانی ارمنستان، از تجديد رابطه با آنکارا حمايت بعمل می آورد. انتظار ميرود پس از امضاء دو پروتکل مابين دو کشور، زمينه تجديد روابط دو جانبه فراهم و بعد از آن تجديد روابط سياسی عادی مابين دو کشور صورت بگيرد.
مطابق توافق های بعمل آمده قرار است مرزهای دو کشور نيز در فاصله دو ماه آينده گشوده شود. بی شک پس از انجام ديدار آينده رييس جمهور ارمنستان از آنکارا که برای روز ۱۴ اکتبر سال جاری در نظر گرفته شده، زمينه عادی سازی کامل روابط آنکارا و ايروان فراهم خواهد شد.
حضور غير منتظره عبدالله گل، رئيس جمهوری ترکيه در ورزشگاه به آن مسابقه رنگ سياسی خاصی بخشيد. يک سال پس از آغاز ديپلماسی فوتبال مابين دو کشور همسايه، ايروان و آنکارا به عادی سازی روابط دو جانبه رضايت داده اند.
روابط ترکيه و ارمنستان با شدت گرفتن جنگ مابين ارمنستان و آذربايجان بر سر قره باغ در سال ۱۹۹۳ قطع شد و ترکيه مرزهای خود با ارمنستان را به حمايت از جمهوری آذربايجان بست.
قره باغ بالا ( آرتساک) منطقه مورد منازعه دو جمهوری اتحاد شوروی سابق است. اين منطقه که در داخل خاک آذربايجان قرار گرفته دارای اکثريت ارمنی تبار و فرهنگ و مليت و قوميت غير آذری است. ساکنان ارمنی اين منطقه پس از قتل و عام ارامنه در سال ۱۹۱۵ از سوی دولت عثمانی ( رويدادی که حتی ترکيه مدرن نيز همچنان از پذيرفتن آن خود داری ميورزد) در منطقه قره باغ ساکن شدند.
پس از فروپاشی اتحاد شوروی سابق، ارمنستان مدعی منطقه ارمنی نشين قره باغ شد و لی آذربايجان از واگذاری اين منطقه خود داری ورزيد.
نکته قابل ملاحظه در اختلافات مرزی دو کشور ارمنستان و آذربايجان قرار گرفتن نخجوان که بخشی از خاک جمهوری آذربايجان بحساب می آيد، مابين ارمنستان و خاک ايران است. با اين حال جنگ های اصلی دو کشور نه بر سر نخجوان که بر سر منطقه قره باغ بالا صورت.
با و جود امضاء قرار داد آتش بس در ماه مه سال ۱۹۹۴ مابين ايروان و باکو، مرزهای مشترک ترکيه و ارمنستان همچنان بسته ماند. بسته ماندن اين مرزها با توجه به عدم دسترسی مستقيم ارمنستان به آبهای آزاد، از نظر اقتصادی برای ايروان دارای نتايج منفی قابل ملاحظه ای بوده است. يکی از عوارض اين رويداد متکی شدن بيش از پيش ارمنستان به روسيه برای تامين نيازهای اقتصادی خود بوده است.
بدليل مخالفت ترکيه و آذربايجان، هنگام عقد قرار داد کشيدن خط لوله باکو تفليس جيحان در دهه نود، که نفت آذربايجان را به ترکيه منتقل ميسازد، مسير کوتاه تر ارمنستان ناديده گرفته شد و آمريکا و جامعه اروپا نيز عملا با اين تصميم همراه شدند.
ايران نيز در گذشته با حمايت نسبی از ارمنستان سعی در قرار گرفتن در متن اين مجادله ها را داشته است و لی بدليل کم تحرک بودن ديپلماسی ايران، اقدام قابل ملاحظه ای از سوی تهران در جهت ايفای نقش فعال تر در اين منطقه بسيار حساس و با اهميت، ديده نشده است.
اقدامات پراکنده ايران، مانند تحويل برق و ارسال گاز محدود به نخجوان و يا کشيدن لوله گاز به ارمنستان و تلاش برای ميانجی گری در منطقه نيز همواره با مقابله روسيه و يا ترکيه به عقب رانده شده است. ديدار محمود احمدی نژاد رييس جمهور ايران از ارمنستان در سال ۲۰۰۷ با نيمه تمام نهادن سفر و بازگشت غير منظره او به تهران بيشتر به يک رويداد منفی شبيه بود تا اقدامی جهت ايفای نقش فعال ايران در منطقه.
ناخشنودی تهران و مسکو از تجديد مناسبات ترکيه و ارمنستان
نگاه دولت اردوغان به روابط خارجی ترکيه متفاوت با احزاب پيش از او بوده است. در نتيجهء گسترده تر ساختن افق مناسبات منطقه ای ترکيه، ترکيب اردوغان و عبدالله گل موفق شده اند که ضمن حفظ مناسبات بسيار نزديک آنکارا با باکو و ادامه مناسبات نزديک با اسرائيل، روابط تيره با ايروان را نيز در مسير عادی شدن قرار دهند.
بی شک نه تهران و نه مسکو از تجديد مناسبات مابين ترکيه و ارمنستان چندان خشنود نيستند، دست کم به اين دليل که يکی از متحدان نيم بند آنها به سوی يک قدرت منطقه ای ديگر کشيده ميشود، و لی در صورت لزوم، و بنا بر عرف ديپلماتيک، از اين رويداد اظهار خرسندی رسمی خواهند کرد. بر خلاف دو کشور همسايه منطقه، امريکا از اين تجديد رابطه خشنود است چنانکه ايان کلی سخنگوی وزارت خارجه امريکا، خرسندی واشنگتن را در قبال رويداد ياد شده، بلافاصله بعد از اعلام توافق تازه ابراز داشت.
در تجديد مناسبات ارمنستان و ترکيه که با ميانجی گری سوئيس به نتيجه رسيده، جامعه اروپا نقش فعالی ايفا کرده است. ديدار ماه مه گذشته مابين سرژ سرکيسيان رييس جمهور ارمنستان، و عبدالله گل رييس جمهور ترکيه، در پراگ زمينه ساز اصلی توافقهای اصولی برای تجديد رابطه مابين دو کشور بود.
انگيزه اصلی کنفرانس پراگ که با ميزبانی جامعه اروپا صورت ميگرفت، کمک به افزايش ضريب امنيت انرژی منطقه معرفی شدن بود. در کنفرانس " مشارکت شرقی " در پراگ علاوه بر روسای جمهور ترکيه و ارمنستان، رهبر آذربايجان نيز حضور داشت.
در معادلات امنيتی جامعه اروپا، همکاری ارمنستان با آذربايجان و ترکيه عاملی مثبت در جهت تعديل کنترل روسيه و کاهش نفوذ آن کشور در مسير های انتقال انرژی منطقه خزر به بازارهای اروپا، بحساب می آيد.
ائتلاف پارلمانی ارمنستان، از تجديد رابطه با آنکارا حمايت بعمل می آورد. انتظار ميرود پس از امضاء دو پروتکل مابين دو کشور، زمينه تجديد روابط دو جانبه فراهم و بعد از آن تجديد روابط سياسی عادی مابين دو کشور صورت بگيرد.
مطابق توافق های بعمل آمده قرار است مرزهای دو کشور نيز در فاصله دو ماه آينده گشوده شود. بی شک پس از انجام ديدار آينده رييس جمهور ارمنستان از آنکارا که برای روز ۱۴ اکتبر سال جاری در نظر گرفته شده، زمينه عادی سازی کامل روابط آنکارا و ايروان فراهم خواهد شد.
