«بوى باران، بوى سبزه، بوى خاك
نرم نرمك مى رسد اينك بهار
اى دريغ از تو اگر چون گل نرقصى با نسيم
اى دريغ از من اگر مستم نسازد آفتاب
اى دريغ از ما اگر كامى نگيريم از بهار
گر نكوبى شيشه غم را به سنگ
هفت رنگش مى‌شود هفتاد رنگ…»
فريدون مشيرى
سال ۱۳۸۸ از جمله در كنار سال هاى ۱۳۵۷، ۱۳۳۲، ۱۳۲۰ و ۱۲۸۵ به عنوان نقطه عطفى در تاريخ ايران ثبت شد. سالى كه در پى انتخاباتى بحث برانگيز، شاهد تولد جنبش سبز بود كه برخى آگاهان سياسى آن را جنبش مدنى مسالمت آميز و ضد تبعيض ايران دانستند و جنبشى كه تصويرى نو از ايران در جهان به دست داد.
سال ۱۳۸۸ سالى بود كه ايران در آن كمتر با چهره هاى خشمگين مردانه و بيشتر با چهره ندا آقاسلطان و كمتر با شعارهاى ضد آمريكايى و برنامه هسته اى و بيشتر با سيماى صلح آميز معترضان سبز هويت پيدا كرد.
سال ۱۳۸۸ سالى بود كه دامنه اعتراض هاى بين المللى عليه نقض حقوق بشر در ايران اما به ويژه در نه ماهه پس از انتخابات ۲۲ خرداد بالا گرفت.
سال ۱۳۸۸ همچنين سالى بود كه در آن آوازه نوروز به سازمان ملل و كنگره آمريكا رسيد و اهميت تاريخى آن در اين دو نهاد به رسميت شناخته شد. سالى كه در آن چهره شاخص اعتراض جلوتر از رهبر و رئيس جمهور با فرستادن شادباش نوروزى سال را به نام «سال صبر و استقامت» نام گذارى كرد.
نوروز مرز كمرنگ روزى است كه مى رود و روزى است كه مى آيد. لحظه پيوند سالى است كهن و سالى نو و گاهِ انداختن نگاهى به پس و نگاهى به پيش.
سال ۱۳۸۸ چگونه سالى بود؟ بر پيشانى سال ۱۳۸۹ چه نوشته شده است؟ اين پرسش ها را با سه ميهمان برنامه ديدگاه ها در ميان گذاشتيم: تقى رحمانى، نويسنده و تحليلگر عضو شوراى فعالان ملى مذهبى، مراد ثقفى، مدير مسئول فصلنامه گفت و گو (هر دو در تهران) و مسيح على نژاد، روزنامه نگار اصلاح طلب در آكسفورد.
آقاى رحمانى، بسيارى از صاحب نظران، ويژگى سال ۱۳۸۸ در شكل گرفتن جنبش سبز مى بينند. نظر شما در مورد اين رويداد و اهميت آن چيست؟
تقى رحمانى: سال ۸۸ سال سخت و باشكوهى بود. سخت بود براى اينكه عده زيادى داغدار شدند. ولى باشكوه بود. اقشار متنوع طبقه متوسط ايران احساس شخصيت كرده و با نگاه مدنى و سياسى حق طلبى كردند. از طرف ديگر سال ۸۸ طبقه متوسط ايران آرام آرام به ايدئولوژى خودش نزديك مى شود. ايدئولوژى كه بايد جامعه مدنى را تقويت كند. طبقه متوسط در دوران انقلاب ايدئولوژى داشت ضد طبقه خودش. از سوسياليسم ناب، از دموكراسى ناب، از جمهورى ناب، از حكومت اسلامى ناب، از جامعه بى طبقه توحيدى ناب مى گفت. ولى امروز همه آنها آمدند از خواسته هاى اساسى دفاع كردند.
به باور آقاى رحمانى ايستادگى روى مطالبات حداقلى و آزادى هاى اساسى، نرفتن دنبال رهبرى كاريزماتيك و پذيرفتن رهبرى سياسى مدنى، همراه با روح انتقادى نقاط عطف سال ۸۸ بود:
«اينها نقاطى است كه اگر عمده تر شود و بين اقشار مختلف طبقه متوسط گفتگو شود، سال ۸۹ مى تواند سال تعامل بين همه ايرانيان باشد.»
خانم على نژاد، نگاه شما به سال ۸۸ و بررسى رويدادها چگونه است؟
مسيح على نژاد: بعد از دوران آقاى خاتمى كه دوران شكوفايى مطبوعات بود، شما شاهد بوديد كه مردم عادى طبقه متوسط تشويق شده بودند مطالعه كنند، روزنامه خوان شده بودند، مجله خوان شده بودند و اخبار و رويدادهاى سياسى كشور را پيگيرى مى كردند. اما سرخوردگى كه جناح افراطى در اين بخش از جامعه ايجاد كرده بود، باعث شده بود كم كم بهار مطبوعات تبديل شد به خزان. اگر بدبينانه بخواهم بگويم مردم بى تفاوت و بى انگيزه توى يك فضاى يخ زده و سرد زندگى مى كردند و برايشان اهميتى نداشت كه معادلات سياسى چيست. از دل جنبش يك جنبش عظيم ديگر شكل گرفت و آن علاقمندى مردم به پيگيرى اخبار بود. اين همان نقطه عطف جنبش بود كه آقاى موسوى به زيبایی از آن بهره برد و از اين به عنوان يك شعار انتخاباتى ياد كرد: هر شهروند يك رسانه.
خانم على نژاد بر آن است كه جنبش سبز پيوند مردم را با رسانه و گروه هاى اصلاح طلب تسهيل كرد:
«مهمترين خواست جنبش سبز به گمان من احترام گذاشتن به ديگرى است. اين دارد در جامعه فعلى ايران به واسطه تك تك شهروندان و اعضاى جنبش رخ مى دهد.»
آقاى ثقفى از نظر شما سال ۱۳۸۸ مناسبات قدرت را چگونه متحول كرد و چه آرايش تازه اى بوجود آورد؟
مراد ثقفى: تقريباً با تمامى گفته هاى خانم على نژاد و آقاى رحمانى موافقم. در عين حال آن را با سه سرفصل ديگر بايد تكميل كنيم. يكى از آنها مسئله ورود سازمان هاى فرادولتى به بازار سرمايه به شكل خيلى قدر كه نمونه مشخص آن خريد سهام مخابرات بود. نكته ديگر لايحه هدفمند سازى يارانه ها است كه عليرغم مشكلات زياد و مخالفت هاى بسيار، در مجموع مورد موافقت مجلس قرار گرفت و نكته آخر رسيدن گفت و گوى ايران با آژانس بين المللى به يك نقطه عطفى است كه پيام رابطه جديدى مى دهد.
آقاى ثقفى معتقد است يك اقتصاد سياسى تازه اى در ايران در حال شكل گيرى است، كه نقطه عطف آن به وجود آمدن گروه هاى منفعتى جديد است كه طبقه متوسط را دشمن خود مى داند: «دولت دهم اگرچه برخواسته از دولت نهم است، برآيند نيروها در آن تغيير جدى كرده است. ناكارآمدى دولت نهم باعث شد كه دولت دهم در پى پيوندهاى سياسى و اقتصادى ديگرى باشد. دولت با تسهيل ورود بخشى از نيروهاى نظامى به بازار سرمايه در پى متحدين جديد است.»
در عرصه جهانى و در حوزه مناسبات ايران و جهان چه تحولات مهمى رخ داده است؟
به نظر من رهبران جنبش سبز در سياست خارجى از تيز هوشى چندانى برخوردار نبودند و خوب از آن استفاده نكردند. براى مثال رابطه مسالمت آميز ما با جهان به نفع ماست. با دادن راه حل و ايده و مانيفست از سوى رهبران و استراتژيست هاى جنبش سبز برای مناسبات جهانى، می توان بر حاكميت هم تاثير گذاشت. اين ضعفى است كه من مى بينم. اين عيب جويى نيست. البته فشار روى جنبش سبز و رهبران آن زياد است ولى اين ضعفى است كه بايد به آن پرداخت. منتها مدنى بودن و غيرخشونت آميز بودن جنبش است كه در جهان جلوه دارد. اين اگر به جهان عرضه شود يك فاز جديدى براى كشورهاى اسلامى و كشورهاى منطقه براى مبارزه براى دموكراسى خواهى بدون حذف طبقه مقابل است.
مسيح على نژاد: به جاى اينكه به مناسبات ايران و جهان اشاره كنم، كه ديگران اشاره كردند، ترجيح مى دهم اين نكته را يادآورى كنم كه براى اولين بار بعد از جنبش سبز بين ايرانيان مهاجر در نقاط مختلف جهان و بین ايرانيان داخل و خارج يك پيوند خيلى قدرتمند به وجود آمد. براى اولين بار جنبش توانست ادبيات مردم داخل و خارج را مشترك كند. نكته ديگر، تا قبل از جنبش زمانى كه اسم ايران مى آمد، پرونده هسته اى ما جلوى چشم همه بود. ما را به عنوان يك كشور تروريست مى شناختند.
اين تغيير، چهره ايران را در چه شرايطى قرار داده؟
مراد ثقفى: به رغم چيزهايى كه دوستان گفتند و من هم با آنها موافق هستم، ايران براى اروپا عمدتاً ايران هسته اى است. عليرغم موضع گيرى هاى هر از گاه مثبت سياستمداران غربى، كفه ترازو بيشتر به سمت وجه المعامله قرار گرفتن جنبش سبز يا همه آن چيزهايى است كه از نقطه نظر زيبايى شناسى جذابيت خودشان را دارند.
چشم انداز سال ۱۳۸۹
بپردازيم به چشم انداز سال ۱۳۸۹ براى جمع بندى. آقاى رحمانى در چه صورت ممكن است سال ۸۹ سال آرامش باشد.
تقى رحمانى: آرزو كردن براى آرامش خوب است. اما به نظرمن آن جناح قدرتمند حاكميت به هيچ وجه حاضر نيست حقى براى اين طرف قائل شود. ويژگى جنبش سبز بايد اين باشد كه با حوصله و سماجت، فشار خارجى و كشمكش هاى درون حاكميت را به نفع دمكراسى خط بدهد. ما اين ويژگى را در جامعه خودمان داشتيم. كارى كه با مغول ها و عرب ها كرديم، مى توانيم انجام دهم. ما سال راحتى نخواهيم داشت. بايد دعوت به استقامت و حوصله كنيم. طبقه متوسط نشان داده در اين ۹ ماه اين صبورى را دارد. در كنار زندگى اش حق خودش را مى خواهد از طريق رفتار مسامت آميز. اگر اين تقويت شود با توجه به بحران هاى اقتصادى كه به سراغ دولت دهم خواهد آمد و كشمكش هاى درون حاكميت، شايد جنبش سبز بتواند از منافع ملى ما هم دفاع كند.
آقاى رحمانی روند جنبش را روندى دراز مدت مى داند و در پايان توصيه مى كند که براى رسيدن به دموكراسى بايد بنياد آزادى هاى اساسى را استوار كرد:
«براى من به عنوان يك فعال سياسى مهم نيست چه كسى حكومت مى كند. من مى خواهم به آزادى هاى سياسى ام برسم. اكثر روشنفكران ايران و اقشار طبقه متوسط يك قرن است به اين مسئله بى توجه بودند و آرام آرام دارند به اين مسئله مى رسند.»
خانم على نژاد هم در پاسخ به اين پرسش مى گويد:
مسيح على نژاد: براى اينكه چشم انداز روشنى را براى جنبش متصور شد، بايد چند نكته را به رسميت بشناسد: وجود صداهاى متكثر، انديشه هاى مختلف، اگر جنبش بيايد متكثر بودنش را در بيانيه ها و موضعگيرى گروه هايى كه در داخل ايران فعالند، اعلام كند، مى تواند جنبش را قوى تر كند. نكته بعدى به رسميت شناختن نهادهاى بين المللى است كه متاسفانه يك نوع هراس در گروه هاى سياسى است.
خانم على نژاد ضمن توصيه به جنبش براى به رسميت شناختن اين نهادهاى بين المللى بر اين نكته نيز تاكيد مى كند كه مسير جنبش مسيرى است طولانى و نمى شود توقع داشت كه در كوتاه مدت به خواسته هاى مطرح شده رسيد.
آقاى ثقفى، در سال ۱۳۸۹، توجه به چه پرسش هايى مى تواند ايرانيان را آماده تر كند براى رويدادهايى كه در سال نو رخ مى دهد؟
مراد ثقفى: توجه به حاشيه هاى اجتماعى و جغرافيايى مى تواند ما ايرانيان را به هم نزديك تر كند. بايد دقت كنيم كه در طرف مقابل هم يك نيرو، يك فرد يا يك انديشه نايستاده و ما با افرادى با درجه هاى مختلف تعقل روبرو هستيم.
آقاى ثقفى همچنين تاكيد مى كند كه هر گونه بارقه تعقل را هر چند در ميان افراد بيرون از جنبش، بايد به ديده مثبت نگاه كرد و باب گفت و گو را آغاز كرد.
نرم نرمك مى رسد اينك بهار
اى دريغ از تو اگر چون گل نرقصى با نسيم
اى دريغ از من اگر مستم نسازد آفتاب
اى دريغ از ما اگر كامى نگيريم از بهار
گر نكوبى شيشه غم را به سنگ
هفت رنگش مى‌شود هفتاد رنگ…»
فريدون مشيرى
سال ۱۳۸۸ از جمله در كنار سال هاى ۱۳۵۷، ۱۳۳۲، ۱۳۲۰ و ۱۲۸۵ به عنوان نقطه عطفى در تاريخ ايران ثبت شد. سالى كه در پى انتخاباتى بحث برانگيز، شاهد تولد جنبش سبز بود كه برخى آگاهان سياسى آن را جنبش مدنى مسالمت آميز و ضد تبعيض ايران دانستند و جنبشى كه تصويرى نو از ايران در جهان به دست داد.
سال ۱۳۸۸ سالى بود كه ايران در آن كمتر با چهره هاى خشمگين مردانه و بيشتر با چهره ندا آقاسلطان و كمتر با شعارهاى ضد آمريكايى و برنامه هسته اى و بيشتر با سيماى صلح آميز معترضان سبز هويت پيدا كرد.
سال ۱۳۸۸ سالى بود كه دامنه اعتراض هاى بين المللى عليه نقض حقوق بشر در ايران اما به ويژه در نه ماهه پس از انتخابات ۲۲ خرداد بالا گرفت.
سال ۱۳۸۸ همچنين سالى بود كه در آن آوازه نوروز به سازمان ملل و كنگره آمريكا رسيد و اهميت تاريخى آن در اين دو نهاد به رسميت شناخته شد. سالى كه در آن چهره شاخص اعتراض جلوتر از رهبر و رئيس جمهور با فرستادن شادباش نوروزى سال را به نام «سال صبر و استقامت» نام گذارى كرد.
نوروز مرز كمرنگ روزى است كه مى رود و روزى است كه مى آيد. لحظه پيوند سالى است كهن و سالى نو و گاهِ انداختن نگاهى به پس و نگاهى به پيش.
ما سال راحتى نخواهيم داشت. بايد دعوت به استقامت و حوصله كنيم. طبقه متوسط نشان داده در اين ۹ ماه اين صبورى را دارد. در كنار زندگى اش حق خودش را مى خواهد از طريق رفتار مسامت آميز. اگر اين تقويت شود با توجه به بحران هاى اقتصادى كه به سراغ دولت دهم خواهد آمد و كشمكش هاى درون حاكميت، شايد جنبش سبز بتواند از منافع ملى ما هم دفاع كند.
تقی رحمانی، فعال سیاسی
آقاى رحمانى، بسيارى از صاحب نظران، ويژگى سال ۱۳۸۸ در شكل گرفتن جنبش سبز مى بينند. نظر شما در مورد اين رويداد و اهميت آن چيست؟
تقى رحمانى: سال ۸۸ سال سخت و باشكوهى بود. سخت بود براى اينكه عده زيادى داغدار شدند. ولى باشكوه بود. اقشار متنوع طبقه متوسط ايران احساس شخصيت كرده و با نگاه مدنى و سياسى حق طلبى كردند. از طرف ديگر سال ۸۸ طبقه متوسط ايران آرام آرام به ايدئولوژى خودش نزديك مى شود. ايدئولوژى كه بايد جامعه مدنى را تقويت كند. طبقه متوسط در دوران انقلاب ايدئولوژى داشت ضد طبقه خودش. از سوسياليسم ناب، از دموكراسى ناب، از جمهورى ناب، از حكومت اسلامى ناب، از جامعه بى طبقه توحيدى ناب مى گفت. ولى امروز همه آنها آمدند از خواسته هاى اساسى دفاع كردند.
به باور آقاى رحمانى ايستادگى روى مطالبات حداقلى و آزادى هاى اساسى، نرفتن دنبال رهبرى كاريزماتيك و پذيرفتن رهبرى سياسى مدنى، همراه با روح انتقادى نقاط عطف سال ۸۸ بود:
«اينها نقاطى است كه اگر عمده تر شود و بين اقشار مختلف طبقه متوسط گفتگو شود، سال ۸۹ مى تواند سال تعامل بين همه ايرانيان باشد.»
خانم على نژاد، نگاه شما به سال ۸۸ و بررسى رويدادها چگونه است؟
مسيح على نژاد: بعد از دوران آقاى خاتمى كه دوران شكوفايى مطبوعات بود، شما شاهد بوديد كه مردم عادى طبقه متوسط تشويق شده بودند مطالعه كنند، روزنامه خوان شده بودند، مجله خوان شده بودند و اخبار و رويدادهاى سياسى كشور را پيگيرى مى كردند. اما سرخوردگى كه جناح افراطى در اين بخش از جامعه ايجاد كرده بود، باعث شده بود كم كم بهار مطبوعات تبديل شد به خزان. اگر بدبينانه بخواهم بگويم مردم بى تفاوت و بى انگيزه توى يك فضاى يخ زده و سرد زندگى مى كردند و برايشان اهميتى نداشت كه معادلات سياسى چيست. از دل جنبش يك جنبش عظيم ديگر شكل گرفت و آن علاقمندى مردم به پيگيرى اخبار بود. اين همان نقطه عطف جنبش بود كه آقاى موسوى به زيبایی از آن بهره برد و از اين به عنوان يك شعار انتخاباتى ياد كرد: هر شهروند يك رسانه.
خانم على نژاد بر آن است كه جنبش سبز پيوند مردم را با رسانه و گروه هاى اصلاح طلب تسهيل كرد:
«مهمترين خواست جنبش سبز به گمان من احترام گذاشتن به ديگرى است. اين دارد در جامعه فعلى ايران به واسطه تك تك شهروندان و اعضاى جنبش رخ مى دهد.»
آقاى ثقفى از نظر شما سال ۱۳۸۸ مناسبات قدرت را چگونه متحول كرد و چه آرايش تازه اى بوجود آورد؟
مراد ثقفى: تقريباً با تمامى گفته هاى خانم على نژاد و آقاى رحمانى موافقم. در عين حال آن را با سه سرفصل ديگر بايد تكميل كنيم. يكى از آنها مسئله ورود سازمان هاى فرادولتى به بازار سرمايه به شكل خيلى قدر كه نمونه مشخص آن خريد سهام مخابرات بود. نكته ديگر لايحه هدفمند سازى يارانه ها است كه عليرغم مشكلات زياد و مخالفت هاى بسيار، در مجموع مورد موافقت مجلس قرار گرفت و نكته آخر رسيدن گفت و گوى ايران با آژانس بين المللى به يك نقطه عطفى است كه پيام رابطه جديدى مى دهد.
مراد ثقفی، مدير مسئول فصلنامه گفت و گو
در عرصه جهانى و در حوزه مناسبات ايران و جهان چه تحولات مهمى رخ داده است؟
به نظر من رهبران جنبش سبز در سياست خارجى از تيز هوشى چندانى برخوردار نبودند و خوب از آن استفاده نكردند. براى مثال رابطه مسالمت آميز ما با جهان به نفع ماست. با دادن راه حل و ايده و مانيفست از سوى رهبران و استراتژيست هاى جنبش سبز برای مناسبات جهانى، می توان بر حاكميت هم تاثير گذاشت. اين ضعفى است كه من مى بينم. اين عيب جويى نيست. البته فشار روى جنبش سبز و رهبران آن زياد است ولى اين ضعفى است كه بايد به آن پرداخت. منتها مدنى بودن و غيرخشونت آميز بودن جنبش است كه در جهان جلوه دارد. اين اگر به جهان عرضه شود يك فاز جديدى براى كشورهاى اسلامى و كشورهاى منطقه براى مبارزه براى دموكراسى خواهى بدون حذف طبقه مقابل است.
مسيح على نژاد: به جاى اينكه به مناسبات ايران و جهان اشاره كنم، كه ديگران اشاره كردند، ترجيح مى دهم اين نكته را يادآورى كنم كه براى اولين بار بعد از جنبش سبز بين ايرانيان مهاجر در نقاط مختلف جهان و بین ايرانيان داخل و خارج يك پيوند خيلى قدرتمند به وجود آمد. براى اولين بار جنبش توانست ادبيات مردم داخل و خارج را مشترك كند. نكته ديگر، تا قبل از جنبش زمانى كه اسم ايران مى آمد، پرونده هسته اى ما جلوى چشم همه بود. ما را به عنوان يك كشور تروريست مى شناختند.
اين تغيير، چهره ايران را در چه شرايطى قرار داده؟
مراد ثقفى: به رغم چيزهايى كه دوستان گفتند و من هم با آنها موافق هستم، ايران براى اروپا عمدتاً ايران هسته اى است. عليرغم موضع گيرى هاى هر از گاه مثبت سياستمداران غربى، كفه ترازو بيشتر به سمت وجه المعامله قرار گرفتن جنبش سبز يا همه آن چيزهايى است كه از نقطه نظر زيبايى شناسى جذابيت خودشان را دارند.
چشم انداز سال ۱۳۸۹
بپردازيم به چشم انداز سال ۱۳۸۹ براى جمع بندى. آقاى رحمانى در چه صورت ممكن است سال ۸۹ سال آرامش باشد.
تقى رحمانى: آرزو كردن براى آرامش خوب است. اما به نظرمن آن جناح قدرتمند حاكميت به هيچ وجه حاضر نيست حقى براى اين طرف قائل شود. ويژگى جنبش سبز بايد اين باشد كه با حوصله و سماجت، فشار خارجى و كشمكش هاى درون حاكميت را به نفع دمكراسى خط بدهد. ما اين ويژگى را در جامعه خودمان داشتيم. كارى كه با مغول ها و عرب ها كرديم، مى توانيم انجام دهم. ما سال راحتى نخواهيم داشت. بايد دعوت به استقامت و حوصله كنيم. طبقه متوسط نشان داده در اين ۹ ماه اين صبورى را دارد. در كنار زندگى اش حق خودش را مى خواهد از طريق رفتار مسامت آميز. اگر اين تقويت شود با توجه به بحران هاى اقتصادى كه به سراغ دولت دهم خواهد آمد و كشمكش هاى درون حاكميت، شايد جنبش سبز بتواند از منافع ملى ما هم دفاع كند.
آقاى رحمانی روند جنبش را روندى دراز مدت مى داند و در پايان توصيه مى كند که براى رسيدن به دموكراسى بايد بنياد آزادى هاى اساسى را استوار كرد:
«براى من به عنوان يك فعال سياسى مهم نيست چه كسى حكومت مى كند. من مى خواهم به آزادى هاى سياسى ام برسم. اكثر روشنفكران ايران و اقشار طبقه متوسط يك قرن است به اين مسئله بى توجه بودند و آرام آرام دارند به اين مسئله مى رسند.»
خانم على نژاد هم در پاسخ به اين پرسش مى گويد:
مسيح على نژاد: براى اينكه چشم انداز روشنى را براى جنبش متصور شد، بايد چند نكته را به رسميت بشناسد: وجود صداهاى متكثر، انديشه هاى مختلف، اگر جنبش بيايد متكثر بودنش را در بيانيه ها و موضعگيرى گروه هايى كه در داخل ايران فعالند، اعلام كند، مى تواند جنبش را قوى تر كند. نكته بعدى به رسميت شناختن نهادهاى بين المللى است كه متاسفانه يك نوع هراس در گروه هاى سياسى است.
خانم على نژاد ضمن توصيه به جنبش براى به رسميت شناختن اين نهادهاى بين المللى بر اين نكته نيز تاكيد مى كند كه مسير جنبش مسيرى است طولانى و نمى شود توقع داشت كه در كوتاه مدت به خواسته هاى مطرح شده رسيد.
آقاى ثقفى، در سال ۱۳۸۹، توجه به چه پرسش هايى مى تواند ايرانيان را آماده تر كند براى رويدادهايى كه در سال نو رخ مى دهد؟
مراد ثقفى: توجه به حاشيه هاى اجتماعى و جغرافيايى مى تواند ما ايرانيان را به هم نزديك تر كند. بايد دقت كنيم كه در طرف مقابل هم يك نيرو، يك فرد يا يك انديشه نايستاده و ما با افرادى با درجه هاى مختلف تعقل روبرو هستيم.
آقاى ثقفى همچنين تاكيد مى كند كه هر گونه بارقه تعقل را هر چند در ميان افراد بيرون از جنبش، بايد به ديده مثبت نگاه كرد و باب گفت و گو را آغاز كرد.
