پرفسور فرد هاليدی، نويسنده و پژوهشگر سرشناس ايرلندی الاصل که چند کتاب او به فارسی نيز منتشر شده است، صبح روز دوشنبه، ۲۶ آوريل، در اسپانيا ديده از جهان فرو بست. مراسم تشيع جنازه او روز چهارشنبه در شهر بارسلونا در شمال اسپانيا برگزار شد.
شهران طبری که با او دوستی و آشنايی طولانی داشت و بارها از سوی راديو فردا با فرد هاليدی گفت وگو کرده بود از زندگی و افکار او گزارشی دارد و در اين زمينه با مهرداد خوانساری که از شاگردان و دوستان فرد هاليدی بود، گفت و گو کرده است.
سیر تحول فکری فرد هالیدی
فرد هاليدی، دانشمند و نويسنده در مسايل بين الملل، در مورد خاورميانه و ايران به طور اخص صاحب نظر بود. هاليدی به زبان های متعددد از جمله فارسی، عربی، روسی و اغلب زبان های اروپايی تسلط داشت. اولين کتابش به نام «عربستان بدون سلاطین» در سال ۱۹۷۴ منتشر شد که در آن موضع ضد غرب و ضد نظام پادشاهی ايران داشت.
او در سال ۱۹۴۶ در شهر دابلين ايرلند متولد شد. در سال ۱۹۶۷از دانشگاه آکسفورد و سپس دانشکده مطالعات شرقی دانشگاه لندن فارغ التحصيل شد.
فرد هاليدی در سال ۱۹۷۸ يعنی يک سال پيش از انقلاب ايران کتاب «ايران- ديکتاتوری و توسعه» را منتشر کرد و در دوران انقلاب يکی از مخالفان و منتقدان سرسخت نظام پهلوی بود.
او در کتاب «ايران- ديکتاتوری و توسعه» ضرورت تحول سياسی در ايران را پيش بينی کرده بود، اگرچه مانند اکثريت قريب به اتفاق متفکران و صاحب نظران وقت وجه اسلامی آن را هرگز تصور نمی کرد.
او پس از انقلاب به ايران سفر کرد و از نزديک شاهد وقايع آن زمان و اسلامی شدن انقلاب بود. از آن زمان مانند بسياری ديگر از صاحب نظران، در ديدگاه هاليدی نسبت به مسايل ايران تغييراتی اساسی رخ داد.
او که همواره هوادار حقوق بشر و عدالت اجتماعی بود هرگز از اين که با نظريه های عامه پسند مخالفت کند واهمه ای نداشت. او با نظام های ديکتاتوری از هر شکل و نوعی مخالف بود و هرگز از اين گونه نظام ها به بهانه ضد غرب و ضد امپرياليست بودن آنها حمايت نکرد.
او امپرياليسم و سرمايه داری را از برخی نظام های ديکتاتوری زده جهان سوم مترقی تر می شمرد در حالی که به معايب آنها نيز آگاه بود و آن را به نقد می کشيد.
هاليدی با حمله به يوگسلاوی سابق، افغانستان و عراق موافق بود و نظام صدام حسين را هيولايی بزرگ تر از مصائب ناشی از برانداختن او می دانست. با اين حال به نحوه عمل نيروهای آمريکا و بريتانيا در عراق پس از سرنگونی صدام حسين انتقادهای اساسی داشت.
فرد هاليدی در سال۱۹۸۳ در دانشکده السی لندن در مقام استاد روابط بين الملل شروع به کار کرد و در سال ۲۰۰۲ به مقام فاخر عضويت در آکادمی بريتانيا رسيد. او در سال ۲۰۰۸ السی را ترک کرد و در موسسه بين المللی بارسلونا در سمت پروفسور مطالعاتی شروع به کار کرد. از او علاوه بر انبوهی از کتاب ها و مقاله ها، فرزندی به نام الکساندر به يادگار مانده است.
فرد هاليدی در ميان شاگردان، دوستان و همکارانش از جمله بسياری از ايرانی‌ها محبوبيت زيادی داشت.
مهرداد خوانساری که پيش از انقلاب ديپلمات وزارت خارجه بود پس از انقلاب تز دکترايش را با فرد هاليدی گذراند.
او درباره فرد هاليدی به راديو فردا می گويد: اولين بار که من با نام فرد هاليدی برخورد کردم زمانی بود که به عنوان يک مامور سياسی در وزارت امور خارجه ايران برای تهيه يک سری گزارشات به کشورهای خليج فارس از جمله عمان سفر کردم. در پايان سال های دهه ۷۰ ميلادی نيروهای نظامی ايران در کشور عمان مستقر بودند و دولت ايران آنجا نقش بزرگی را ايفا می کرد. آن زمان کتابی تحت عنوان «عربستان بدون سلاطین» به قلم فرد هاليدی انتشار يافته بود و کتاب او به عنوان فردی که عقايد چپی داشت حايز اهميت بود. من اين کتاب را آنجا خواندم و برای اولين بار به عمق تجزيه و تحليل او پی بردم و می توانم بگويم آن کتاب روی من اثر زيادی گذاشت.
مهرداد خوانساری می افزايد:« بعدها من در وزارت امور خارجه ايران مامور شدم و آخرين سمت من وابسته مطبوعاتی در لندن در ايام انقلاب بود. فرد هاليدی کسی بود که مرتب در برنامه های راديو و تلويزيون حاضر می شد و همواره مواضعی عليه رژيم قبلی ايران داشت و ما در جايگاه کاملاً متفاوتی با هم قرار داشتيم. ولی بعد از انقلاب زمانی که او تجربه زيادی در برخورد با مقام های جمهوری اسلامی پيدا کرد، شرايطی پيش آمد که به هم نزديک شديم. اولين بار وقتی به طور حضوری با هم آشنا شديم، زمانی بود که می خواستم تز دکترايم را بنويسم و به او گفتم سابقه من و تو با هم کاملا متفاوت است، شايد در گذتشه نمی توانستيم مواضع يکديگر را به هيچ عنوان تاييد کنيم ولی امروز در شرايط ديگری قرار داريم. او با خوشرويی از پيشنهاد من استقبال کرد و اين آغاز روابطی بود که تا آخرين روزهای فوتش همواره ادامه داشت.»
شهران طبری که با او دوستی و آشنايی طولانی داشت و بارها از سوی راديو فردا با فرد هاليدی گفت وگو کرده بود از زندگی و افکار او گزارشی دارد و در اين زمينه با مهرداد خوانساری که از شاگردان و دوستان فرد هاليدی بود، گفت و گو کرده است.
سیر تحول فکری فرد هالیدی
فرد هاليدی، دانشمند و نويسنده در مسايل بين الملل، در مورد خاورميانه و ايران به طور اخص صاحب نظر بود. هاليدی به زبان های متعددد از جمله فارسی، عربی، روسی و اغلب زبان های اروپايی تسلط داشت. اولين کتابش به نام «عربستان بدون سلاطین» در سال ۱۹۷۴ منتشر شد که در آن موضع ضد غرب و ضد نظام پادشاهی ايران داشت.
بیشتر بخوانید:
فرد هاليدی در سال ۱۹۷۸ يعنی يک سال پيش از انقلاب ايران کتاب «ايران- ديکتاتوری و توسعه» را منتشر کرد و در دوران انقلاب يکی از مخالفان و منتقدان سرسخت نظام پهلوی بود.
او در کتاب «ايران- ديکتاتوری و توسعه» ضرورت تحول سياسی در ايران را پيش بينی کرده بود، اگرچه مانند اکثريت قريب به اتفاق متفکران و صاحب نظران وقت وجه اسلامی آن را هرگز تصور نمی کرد.
او پس از انقلاب به ايران سفر کرد و از نزديک شاهد وقايع آن زمان و اسلامی شدن انقلاب بود. از آن زمان مانند بسياری ديگر از صاحب نظران، در ديدگاه هاليدی نسبت به مسايل ايران تغييراتی اساسی رخ داد.
او که همواره هوادار حقوق بشر و عدالت اجتماعی بود هرگز از اين که با نظريه های عامه پسند مخالفت کند واهمه ای نداشت. او با نظام های ديکتاتوری از هر شکل و نوعی مخالف بود و هرگز از اين گونه نظام ها به بهانه ضد غرب و ضد امپرياليست بودن آنها حمايت نکرد.
او امپرياليسم و سرمايه داری را از برخی نظام های ديکتاتوری زده جهان سوم مترقی تر می شمرد در حالی که به معايب آنها نيز آگاه بود و آن را به نقد می کشيد.
هاليدی با حمله به يوگسلاوی سابق، افغانستان و عراق موافق بود و نظام صدام حسين را هيولايی بزرگ تر از مصائب ناشی از برانداختن او می دانست. با اين حال به نحوه عمل نيروهای آمريکا و بريتانيا در عراق پس از سرنگونی صدام حسين انتقادهای اساسی داشت.
فرد هاليدی در سال۱۹۸۳ در دانشکده السی لندن در مقام استاد روابط بين الملل شروع به کار کرد و در سال ۲۰۰۲ به مقام فاخر عضويت در آکادمی بريتانيا رسيد. او در سال ۲۰۰۸ السی را ترک کرد و در موسسه بين المللی بارسلونا در سمت پروفسور مطالعاتی شروع به کار کرد. از او علاوه بر انبوهی از کتاب ها و مقاله ها، فرزندی به نام الکساندر به يادگار مانده است.
فرد هاليدی در ميان شاگردان، دوستان و همکارانش از جمله بسياری از ايرانی‌ها محبوبيت زيادی داشت.
مهرداد خوانساری که پيش از انقلاب ديپلمات وزارت خارجه بود پس از انقلاب تز دکترايش را با فرد هاليدی گذراند.
او درباره فرد هاليدی به راديو فردا می گويد: اولين بار که من با نام فرد هاليدی برخورد کردم زمانی بود که به عنوان يک مامور سياسی در وزارت امور خارجه ايران برای تهيه يک سری گزارشات به کشورهای خليج فارس از جمله عمان سفر کردم. در پايان سال های دهه ۷۰ ميلادی نيروهای نظامی ايران در کشور عمان مستقر بودند و دولت ايران آنجا نقش بزرگی را ايفا می کرد. آن زمان کتابی تحت عنوان «عربستان بدون سلاطین» به قلم فرد هاليدی انتشار يافته بود و کتاب او به عنوان فردی که عقايد چپی داشت حايز اهميت بود. من اين کتاب را آنجا خواندم و برای اولين بار به عمق تجزيه و تحليل او پی بردم و می توانم بگويم آن کتاب روی من اثر زيادی گذاشت.
مهرداد خوانساری می افزايد:« بعدها من در وزارت امور خارجه ايران مامور شدم و آخرين سمت من وابسته مطبوعاتی در لندن در ايام انقلاب بود. فرد هاليدی کسی بود که مرتب در برنامه های راديو و تلويزيون حاضر می شد و همواره مواضعی عليه رژيم قبلی ايران داشت و ما در جايگاه کاملاً متفاوتی با هم قرار داشتيم. ولی بعد از انقلاب زمانی که او تجربه زيادی در برخورد با مقام های جمهوری اسلامی پيدا کرد، شرايطی پيش آمد که به هم نزديک شديم. اولين بار وقتی به طور حضوری با هم آشنا شديم، زمانی بود که می خواستم تز دکترايم را بنويسم و به او گفتم سابقه من و تو با هم کاملا متفاوت است، شايد در گذتشه نمی توانستيم مواضع يکديگر را به هيچ عنوان تاييد کنيم ولی امروز در شرايط ديگری قرار داريم. او با خوشرويی از پيشنهاد من استقبال کرد و اين آغاز روابطی بود که تا آخرين روزهای فوتش همواره ادامه داشت.»
