عليرضا طاهري: خطرات استفاده جمهوري اسلامي از تكنولوژي عقب مانده روسي
ساكنان روستاي سراب در نازديكي خرم آباد مي گويند: همزمان با سقوط هواپيماي توپولف ساخت روسيه، صداي انفجار مهيبي را شنيده اند. شركت ايران اير تورز، وابسته به شركت دولتي ايران اير ، در سال هاي اخير هواپيماهاي عمدتا ساخت روسيه را براي بهره گيري در پروازهاي داخلي اش اجاره مي كند. خدمه اين پروازها نيز، بنا بر قرارداد، از اتباع شوروي سابق اند. خلبانان ايراني با اين هواپيماها آشنايي چنداني ندارند. درست نه سال و چهار روز پيش نيز يك فروند توپولف 154 با يك جت جنگنده نيروي هوايي جمهوري اسلامي، در نزديكي تهران برخورد كرد. خلبان جت جنگنده و همه 132 سرنشين توپولف اجاري ايران اير تورز در دم كشته شدند. در ارديبهشت ماه امسال نيز در سقوط ياك-40، يكي ديگر از هواپيماهاي ساخت شوروي سابق، در كوهستان هاي جنگلي مازندران، در پروازي از تهران به گرگان، مهندس يحيي دادمان وزير راه و ترابري و 30 سرنشين ديگر اين هواپيما، از جمله هفت نماينده مردم استان گلستان در مجلس شوراي اسلامي كشته شدند. خدمه اين هواپيما از اتباع جمهوري ارمنستان بودند. به رغم تلاش هاي پيگير غلام حيدر ابراهيم باي سلامي، نماينده خواف و رشتخوار، ولي الله آذروش نماينده اردبيل و ديگر اعضاي كميسيون تحقيق و تفحص مجلس شوراي اسلامي درباره سقوط ياك-40، علت سقوط اين هواپيما همچنان در هاله اي از ابهام است. در اين حال، محمد خاتمي، رييس جمهوري اسلامي ايران، رسما فرمان داده است كه درباره علت يا علل سقوط توپولف 154 ساخت روسيه در نزديكي خرم آباد تحقيق شود. اما كارشناسان مي گويند: در بسته بودن صنايع هوايي روسيه معمولا مانع از آن است كه علت سقوط هواپيماهاي ساخت شوروي سابق، حتي در خود كشورهاي شوروي سابق، روشن شود. در اين گير و دار، مسوولان حكومت جمهوري اسلامي، همزمان با گرايش روز افزون به بهره گيري از هواپيماهاي روسي، تحريم هاي اقتصادي گسترده اي كه واشنگتن براي تهران وضع كرده است را عامل سقوط مرگبار هواپيما ها در ايران مي دانند. اما كارشناسان معتقدند كه علت اصلي اين سقوط هاي مرگبار را بايد در پسماندگي صنايع هواپيمايي روسيه، ناآشنايي خدمه غير ايراني پرواز هواپيماهاي روسي با اقليم ايران و با زبان انگليسي، زبان معمول براي ارتباط با برج هاي مراقبت، جست و جو كرد. پرواز هاي داخلي بر فراز آسمان ايران 75 سال پيش در دوران رضا شاه پهلوي با بهره گيري از هواپيما هاي يونكرس آلماني آغاز شد. پنجاه و هشت سال پيش نخستين شركت خصوصي هواپيمايي با نام ايران اير ويز Iran Airways آغاز بكار كرد، و درست چهل سال پيش، در پي ملي شدن شركت هاي هوايي در ايران، شركت دولتي هواپيمايي ايران با نام اختصاري، دلپذير و به جاي "هما" -مرغ افسانه يي اساطير ايراني- بنياد نهاده شد. هواپيمايي ملي ايران، يا "هما"، تا زمان پيروزي انقلاب اسلامي، با نام بين المللي و آشناي "ايران اير"، در شمار شركت هاي داراي امن ترين پرواز ها جاي داشت. ايران اير برنامه هاي بلند پروازانه اي در سر داشت، از جمله قراردادي براي خريد دو فروند هواپيماي مافوق صوت كنكورد بسته بود. اما هوشنگ تجدد، نخستين مدير عامل هواپيمايي ملي ايران، پس از انقلاب اين قرارداد را بي درنگ لغو كرد. تقريبا در همين گير و دار بود كه سپهبد عليمحمد خادمي، مدير عامل پيشين و با سابقه هما، از بيم آن كه مبادا به دست نيروهاي انقلابي بيافتد، به روايتي، در خانه شخصي اش خودكشي كرد. جزييات اين پرونده هرگز فاش نشد. سپهبد خادمي نزديك به يك سال پيش از پيروزي انقلاب، از رياست بر ايران اير كناره گيري كرده بود. چندي بعد، به دنبال به گروگان گرفته شدن ديپلمات هاي آمريكايي در تهران، و تحريم هايي كه واشنگتن در پي آن براي تهران وضع كرد، جمهوري اسلامي اندك اندك به صنايع هواپيما سازي شوروي روي آورد و ناوگان عمدتا آمريكايي "هما" رو به فرسودگي گذاشت. هم اكنون نيز اين فرسودگي روز افزون و خطرناك، هم چنان ادامه دارد، در حالي كه جمهوري اسلامي براي برونشد از بحران موجود در هواپيمايي ايران به خريد چند فروند ارباس دست دوم دل بسته است. از سوي ديگر، پرواز پر خطر هواپيماهاي ساخت شوروي سابق در آسمان ايران ادامه دارد، بدون آن كه به هشدارهاي پي در پي كارشناسان در اين زمينه توجهي شود. در همين هشدار ها، از جمله عين الله اردشيري، يكي از با سابقه ترين كارشناسان بازرسي پرواز در ايران در گزارشي 24 صفحه اي، صريحا به جمهوري اسلامي هشدار گفت كه بهره گيري از هواپيما هاي روسي به هيچ روي به سود ايران نيست. عين الله اردشيري در همين گزرش آميخته با اطلاعات دقيق علمي و فني، از جمله مي نويسد: "صنعت كليشه وار، بدون ظرفيت و كيفيت و بدون ابتكار فردي در هواپيمايي شوروي و تقليد و كپي برداري ناقص بدون محاسبه، سبب كاستي در عمر قطعات و متعلقات هواپيماها شده است، به طوري كه نظم و ترتيب بد و كيفيت ناقص قطعات، هواپيماي يك بار مصرف را در ذهن تداعي مي كند و در نهايت، تعويض و مصرف زياد قطعه، امنيت پرواز را به خطر مي اندازد. مثلا سيستم چرخ هاي توپولف نشان مي دهد كه يك طرح ثانوي اجباري و اصلاحي براي هواپيما بوده تا تعادل وزني و سنگيني قسمت دم هواپيما را بپوشاند." در همين گزارش، كه ظاهرا كوچكترين عنايتي به آن نشده است، عين الله اردشيري، خلبان بازرسي پرواز، درباره هواپيما هاي روسي ياد آوري مي كند: "كيفيت صنعت هواپيماسازي شوروي از نظر تكنولوژي، طراحي، متالرژي، نورد و ماشين كاري خوب نيست و چون صنعت هواپيمايي آن كشور در صحنه هاي بين المللي حضور نداشته است، بررسي ريشه اي و همه جانبه در حول محور هاي فني، عملياتي، امنيت و صرفه اقتصادي هواپيماها امكان پذير نيست." عين الله اردشيري، خلبان بازرسي پرواز، در گزارش مفصل خود، تا آنجا پيش مي رود كه ياد آور مي شود كه حتي خود روس ها و كلا همه كشورهاي عضو بلوك شرق سابق، در پي راهي مي گردند تا با رويكرد به غرب، گردن هايشان را از وبال صنايع هوايي پسمانده شان برهانند. آقاي اردشيري مي نويسد: "به طور كلي وقتي كه خود كشور سازنده هواپيما شروع به خريد سيستم ها و نشان دهنده هاي مختلف و موتور هاي غربي براي اصلاح و بهسازي صنعت هواپيمايي خود كرده، و پيوسته نيز در صدد دگرگوني قطعات و متعلقات كم عمر و به واقع يك بار مصرف ساخت خود براي اخذ گواهي نامه هاي صلاحيت پرواز غربي است، اتكاء به صنعت آن، كه مربوط به سال هاي پيش است، صحيح نسيت." عين الله اردشيري خلبان بازرسي پرواز ادامه مي دهد: "مصرف سوخت ويژه موتور هاي توپولف-154 بسيار زياد است، به طوري كه در مقايسه با موتور هاي بوئينگ 727 كه هواپيمايي هم ظرفيت است، مصرف سوخت ويژه موتور هاي آن به هنگام بلند شدن، 474 كيلو، و در پرواز افقي در ارتفاع 3600 فوتي و سرعت هشت دهم مايل، 345 كيلو بيشتر است." عين الله اردشيري، خلبان با سابقه بازرسي پرواز همچنين تاكيد مي كند: "مصرف سوخت هواپيما هاي روسي به علت تكنولوژي ضعيف در ساخت موتور و ضعف طرح و آلياژ هاي به كار گرفته شده، خود خسارت مالي مداوم در طول عمر عملياتي هواپيما محسوب مي شود." نقاط ضعف هواپيماهاي روسي، كه از آن چهار گزارش عين الله اردشيري آورديم، فراتر مي رود و بايد در گزارش هاي كارشناسانه و روزآمد بررسي شود، اما اين نكته را نمي توان ناديده گرفت كه توپولف ها، هرگاه سقوط كرده اند، تقريبا در همه موارد، سقوط شان يكسره مرگبار بوده است. از سقوط توپولف ها معمولا هيچ سرنشيني جان سالم بدر نمي برد. استفاده از هواپيما هاي خطر آفرين ساخت شوروي سابق در حالي در ايران ادامه دارد كه به گفته كارشناسان در تهران، هيچ كس حاضر نيست مسووليت امنيت پرواز در جمهوري اسلامي را بر دوش خود بداند.
بارديگر، پرواز يك هواپيماي استيجاري روسي در آسمان ايران حادثه آفريد. سازمان هواپيمايي كشوري تاييد كرد كه از سرنوشت 105 مسافر و 13 خدمه هواپيماي توپولف روسي كه از تهران عازم خرم آباد بود، خبري در دست نيست. اين هواپيما، كه براي شركت هواپيمايي "ايران اير تورز" پرواز مي كرد، در نزديكي روستاي سراب از توابع خرم آباد، لرستان، سقوط كرد. راديوآزادي در يك گزارش ويژه به خطر پرواز هواپيماهاي استيجاري روسي در آسمان ايران مي پردازد. براي مطالعه متن كامل اين گزارش، دگمه "متن فارسي" را "كليك" بزنيد.
ساكنان روستاي سراب در نازديكي خرم آباد مي گويند: همزمان با سقوط هواپيماي توپولف ساخت روسيه، صداي انفجار مهيبي را شنيده اند. شركت ايران اير تورز، وابسته به شركت دولتي ايران اير ، در سال هاي اخير هواپيماهاي عمدتا ساخت روسيه را براي بهره گيري در پروازهاي داخلي اش اجاره مي كند. خدمه اين پروازها نيز، بنا بر قرارداد، از اتباع شوروي سابق اند. خلبانان ايراني با اين هواپيماها آشنايي چنداني ندارند. درست نه سال و چهار روز پيش نيز يك فروند توپولف 154 با يك جت جنگنده نيروي هوايي جمهوري اسلامي، در نزديكي تهران برخورد كرد. خلبان جت جنگنده و همه 132 سرنشين توپولف اجاري ايران اير تورز در دم كشته شدند. در ارديبهشت ماه امسال نيز در سقوط ياك-40، يكي ديگر از هواپيماهاي ساخت شوروي سابق، در كوهستان هاي جنگلي مازندران، در پروازي از تهران به گرگان، مهندس يحيي دادمان وزير راه و ترابري و 30 سرنشين ديگر اين هواپيما، از جمله هفت نماينده مردم استان گلستان در مجلس شوراي اسلامي كشته شدند. خدمه اين هواپيما از اتباع جمهوري ارمنستان بودند. به رغم تلاش هاي پيگير غلام حيدر ابراهيم باي سلامي، نماينده خواف و رشتخوار، ولي الله آذروش نماينده اردبيل و ديگر اعضاي كميسيون تحقيق و تفحص مجلس شوراي اسلامي درباره سقوط ياك-40، علت سقوط اين هواپيما همچنان در هاله اي از ابهام است. در اين حال، محمد خاتمي، رييس جمهوري اسلامي ايران، رسما فرمان داده است كه درباره علت يا علل سقوط توپولف 154 ساخت روسيه در نزديكي خرم آباد تحقيق شود. اما كارشناسان مي گويند: در بسته بودن صنايع هوايي روسيه معمولا مانع از آن است كه علت سقوط هواپيماهاي ساخت شوروي سابق، حتي در خود كشورهاي شوروي سابق، روشن شود. در اين گير و دار، مسوولان حكومت جمهوري اسلامي، همزمان با گرايش روز افزون به بهره گيري از هواپيماهاي روسي، تحريم هاي اقتصادي گسترده اي كه واشنگتن براي تهران وضع كرده است را عامل سقوط مرگبار هواپيما ها در ايران مي دانند. اما كارشناسان معتقدند كه علت اصلي اين سقوط هاي مرگبار را بايد در پسماندگي صنايع هواپيمايي روسيه، ناآشنايي خدمه غير ايراني پرواز هواپيماهاي روسي با اقليم ايران و با زبان انگليسي، زبان معمول براي ارتباط با برج هاي مراقبت، جست و جو كرد. پرواز هاي داخلي بر فراز آسمان ايران 75 سال پيش در دوران رضا شاه پهلوي با بهره گيري از هواپيما هاي يونكرس آلماني آغاز شد. پنجاه و هشت سال پيش نخستين شركت خصوصي هواپيمايي با نام ايران اير ويز Iran Airways آغاز بكار كرد، و درست چهل سال پيش، در پي ملي شدن شركت هاي هوايي در ايران، شركت دولتي هواپيمايي ايران با نام اختصاري، دلپذير و به جاي "هما" -مرغ افسانه يي اساطير ايراني- بنياد نهاده شد. هواپيمايي ملي ايران، يا "هما"، تا زمان پيروزي انقلاب اسلامي، با نام بين المللي و آشناي "ايران اير"، در شمار شركت هاي داراي امن ترين پرواز ها جاي داشت. ايران اير برنامه هاي بلند پروازانه اي در سر داشت، از جمله قراردادي براي خريد دو فروند هواپيماي مافوق صوت كنكورد بسته بود. اما هوشنگ تجدد، نخستين مدير عامل هواپيمايي ملي ايران، پس از انقلاب اين قرارداد را بي درنگ لغو كرد. تقريبا در همين گير و دار بود كه سپهبد عليمحمد خادمي، مدير عامل پيشين و با سابقه هما، از بيم آن كه مبادا به دست نيروهاي انقلابي بيافتد، به روايتي، در خانه شخصي اش خودكشي كرد. جزييات اين پرونده هرگز فاش نشد. سپهبد خادمي نزديك به يك سال پيش از پيروزي انقلاب، از رياست بر ايران اير كناره گيري كرده بود. چندي بعد، به دنبال به گروگان گرفته شدن ديپلمات هاي آمريكايي در تهران، و تحريم هايي كه واشنگتن در پي آن براي تهران وضع كرد، جمهوري اسلامي اندك اندك به صنايع هواپيما سازي شوروي روي آورد و ناوگان عمدتا آمريكايي "هما" رو به فرسودگي گذاشت. هم اكنون نيز اين فرسودگي روز افزون و خطرناك، هم چنان ادامه دارد، در حالي كه جمهوري اسلامي براي برونشد از بحران موجود در هواپيمايي ايران به خريد چند فروند ارباس دست دوم دل بسته است. از سوي ديگر، پرواز پر خطر هواپيماهاي ساخت شوروي سابق در آسمان ايران ادامه دارد، بدون آن كه به هشدارهاي پي در پي كارشناسان در اين زمينه توجهي شود. در همين هشدار ها، از جمله عين الله اردشيري، يكي از با سابقه ترين كارشناسان بازرسي پرواز در ايران در گزارشي 24 صفحه اي، صريحا به جمهوري اسلامي هشدار گفت كه بهره گيري از هواپيما هاي روسي به هيچ روي به سود ايران نيست. عين الله اردشيري در همين گزرش آميخته با اطلاعات دقيق علمي و فني، از جمله مي نويسد: "صنعت كليشه وار، بدون ظرفيت و كيفيت و بدون ابتكار فردي در هواپيمايي شوروي و تقليد و كپي برداري ناقص بدون محاسبه، سبب كاستي در عمر قطعات و متعلقات هواپيماها شده است، به طوري كه نظم و ترتيب بد و كيفيت ناقص قطعات، هواپيماي يك بار مصرف را در ذهن تداعي مي كند و در نهايت، تعويض و مصرف زياد قطعه، امنيت پرواز را به خطر مي اندازد. مثلا سيستم چرخ هاي توپولف نشان مي دهد كه يك طرح ثانوي اجباري و اصلاحي براي هواپيما بوده تا تعادل وزني و سنگيني قسمت دم هواپيما را بپوشاند." در همين گزارش، كه ظاهرا كوچكترين عنايتي به آن نشده است، عين الله اردشيري، خلبان بازرسي پرواز، درباره هواپيما هاي روسي ياد آوري مي كند: "كيفيت صنعت هواپيماسازي شوروي از نظر تكنولوژي، طراحي، متالرژي، نورد و ماشين كاري خوب نيست و چون صنعت هواپيمايي آن كشور در صحنه هاي بين المللي حضور نداشته است، بررسي ريشه اي و همه جانبه در حول محور هاي فني، عملياتي، امنيت و صرفه اقتصادي هواپيماها امكان پذير نيست." عين الله اردشيري، خلبان بازرسي پرواز، در گزارش مفصل خود، تا آنجا پيش مي رود كه ياد آور مي شود كه حتي خود روس ها و كلا همه كشورهاي عضو بلوك شرق سابق، در پي راهي مي گردند تا با رويكرد به غرب، گردن هايشان را از وبال صنايع هوايي پسمانده شان برهانند. آقاي اردشيري مي نويسد: "به طور كلي وقتي كه خود كشور سازنده هواپيما شروع به خريد سيستم ها و نشان دهنده هاي مختلف و موتور هاي غربي براي اصلاح و بهسازي صنعت هواپيمايي خود كرده، و پيوسته نيز در صدد دگرگوني قطعات و متعلقات كم عمر و به واقع يك بار مصرف ساخت خود براي اخذ گواهي نامه هاي صلاحيت پرواز غربي است، اتكاء به صنعت آن، كه مربوط به سال هاي پيش است، صحيح نسيت." عين الله اردشيري خلبان بازرسي پرواز ادامه مي دهد: "مصرف سوخت ويژه موتور هاي توپولف-154 بسيار زياد است، به طوري كه در مقايسه با موتور هاي بوئينگ 727 كه هواپيمايي هم ظرفيت است، مصرف سوخت ويژه موتور هاي آن به هنگام بلند شدن، 474 كيلو، و در پرواز افقي در ارتفاع 3600 فوتي و سرعت هشت دهم مايل، 345 كيلو بيشتر است." عين الله اردشيري، خلبان با سابقه بازرسي پرواز همچنين تاكيد مي كند: "مصرف سوخت هواپيما هاي روسي به علت تكنولوژي ضعيف در ساخت موتور و ضعف طرح و آلياژ هاي به كار گرفته شده، خود خسارت مالي مداوم در طول عمر عملياتي هواپيما محسوب مي شود." نقاط ضعف هواپيماهاي روسي، كه از آن چهار گزارش عين الله اردشيري آورديم، فراتر مي رود و بايد در گزارش هاي كارشناسانه و روزآمد بررسي شود، اما اين نكته را نمي توان ناديده گرفت كه توپولف ها، هرگاه سقوط كرده اند، تقريبا در همه موارد، سقوط شان يكسره مرگبار بوده است. از سقوط توپولف ها معمولا هيچ سرنشيني جان سالم بدر نمي برد. استفاده از هواپيما هاي خطر آفرين ساخت شوروي سابق در حالي در ايران ادامه دارد كه به گفته كارشناسان در تهران، هيچ كس حاضر نيست مسووليت امنيت پرواز در جمهوري اسلامي را بر دوش خود بداند.
بارديگر، پرواز يك هواپيماي استيجاري روسي در آسمان ايران حادثه آفريد. سازمان هواپيمايي كشوري تاييد كرد كه از سرنوشت 105 مسافر و 13 خدمه هواپيماي توپولف روسي كه از تهران عازم خرم آباد بود، خبري در دست نيست. اين هواپيما، كه براي شركت هواپيمايي "ايران اير تورز" پرواز مي كرد، در نزديكي روستاي سراب از توابع خرم آباد، لرستان، سقوط كرد. راديوآزادي در يك گزارش ويژه به خطر پرواز هواپيماهاي استيجاري روسي در آسمان ايران مي پردازد. براي مطالعه متن كامل اين گزارش، دگمه "متن فارسي" را "كليك" بزنيد.
