لینک‌های قابلیت دسترسی

خبر فوری
پنجشنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳ تهران ۱۵:۳۸

مصاحبه روزنامه فيگارو با جواد طباطبائي، فيلسوف سياسي: پيش بيني شكست خاتمي


مهدي خلجي

مهدي خلجي (راديوآزادي): جواد طباطبايي، فيلسوف سياسي مقيم پاريس، در گفت و گوي بلندي با روزنامه فيگارو گفته است: حادثه يازده سپتامبر، دست کم در سي سال اخير، دومين موردي است که غرب در برابر جهان اسلام دچار سوء تفاهم مي شود؛ بار اول در دوران انقلاب ايران بود که غربي ها فکر مي کردند رسيدن به نوعي توافق با روحانيان ايران ممکن است و گمان مي کردند پس از انقلاب، رژيمي «ميانه» که نه حکومت مطلقه باشد، نه کمونيست و نه اسلام گرا، مي تواند ظهور پيدا کند، يعني رژيمي که منافع غربيان و به ويژه امريکايي ها را رعايت کند، چيزي مانند عربستان سعودي. جواد طباطبايي در توضيح عدم تفاهم غرب و اسلام يادآور شده که جريان فکري اي در اسلام رو به گسترش نهاد که براي غرب و بر پايه مطالعات مستشرقان قابل فهم نبود. اما با اين رويدادها غربي ها چهره پنهاني اسلام را کشف کردند، چهره اي تهاجمي عليه هر آن چه غربي و هر آن چه مدرن است. حادثه يازده سپتامبر نشان داد که غربي ها و به ويژه امريکايي ها از کشف اول خود درس نگرفته اند و من فکر مي کنم که اين عدم تفاهم در حال تشديد است. غربي ها فقط پيام هاي اطمينان بخشي را که از جهان اسلام مي رسد، دريافت مي کنند و هرچه مخالف آن باشد، گوششان نمي شنود. دانشگاه هاي غرب بايد به جنبش هاي فکري اي که در کشورهاي اسلامي در حال گسترش هستند، علاقه نشان بدهند، حتا اگر اين نوع تفکرات با مطالعات شرق شناسانه غربي مخالف باشند. بيشتر نويسندگاني که در غرب شناخته شده اند، مي خواهند اسلام و دموکراسي غربي را قابل جمع نشان بدهند. در حالي که اين درست نيست. اين تاريخ نگار انديشه سياسي ايران، ادامه داده که غربي ها گمان مي کنند مفاهيم آنها ارزشي جهاني دارد و همان طور که مسيحيت، خود را اصلاح کرد، اديان ديگر به ويژه اسلام نيز به نوبه خود اين کار را مي کنند. من چنين اعتقادي ندارم. من نمي گويم اسلام اصلاح ناپذير است. من مي گويم آن گونه که در غرب بازخواني سنت يهودي-مسيحي انجام گرفت، اسلام ضرورت اصلاح را احساس نمي کند. جواد طباطبايي به روزنامه فيگارو گفته است غرب جديد از زماني پديدآمد که مسيحيت خود را در چارچوب عقل، اصلاح و اين جهان قرار داد. اسلام به اين راه نرفته و ضرورت اصلاح ديگري از نوع عرفي شدن را احساس نمي کند. اگر اسلام به مرحله اي رسيده که ديگر اصلاح پذير نيست، به اين دليل است که مسلمانان از اسباب اين انسداد يا علل و مراحل انحطاط خود پرسش نمي کنند. اسلام نظريه انحطاط خود را به وجود نياورده است. روزنامه فيگارو از جواد طباطبايي مي پرسد با توجه به حادثه يازده سپتامبر و بر پايه نظريه برخورد تمدن هاي ساموئل هانتينگتون يا اثر جنجالي ارويانا قالاچي، آيا شما فکر مي کنيد ممکن است در بيست سال آينده ميان اديان شرق و غرب جنگي رخ بدهد؟ جواد طباطبايي مي گويد: من فکر نمي کنم. ايران آيت الله خميني، دست کم در دوران مدرن، نمايش نخستين تلاش عمده براي سازمان دهي يک جامعه بر اساس اسلام بود. اين تلاش با شکست روبه رو شده و جهان اسلام نيز از اين امر آگاه است و اگر جمهوري اسلامي ديگري بخواهد به وجود بيايد نمي تواند اين تجربه را بازتوليد کند و از سوي ديگر در جهان اسلام نيز از هيچ حمايتي برخوردار نخواهد بود. جواد طباطبايي مي گويد ورشکسته گي رژيم هاي اسلامي با دلايل جامعه شناختي قابل پيش بيني است. مردم اين کشورها مي خواهند به الگوي غربي نزديک شوند، به دنبال اصلاحات بيشتر و دموکراسي بيشتري هستند. بر اين اساس، الگوي جمهوري اسلامي شکست خورده است؛ همان طور که پيش از آن الگوي سوسياليستي شکست خورده بود. از نظر جامعه شناختي، جهان اسلام در مرحله غربي شدن است. در کشورهاي اسلامي، اسلام بيشتر ورشکسته خواهد شد و بيشتر اين کشورها به روي غرب گشوده خواهند شد. ما اين را هم اکنون در ايران و افغانستان مي بينيم. روزنامه فيگارو از جواد طباطبايي سئوال مي کند: در اين صورت خطر رويارويي اسلام و غرب از ميان مي رود؟ طباطبايي پاسخ مي دهد: هميشه هسته اي از اسلام گراها باقي مي ماند. هرچه اسلام بيشتر با شکست مواجه شود، اين هسته اسلام گرا، خشن تر خواهد شد. در نتيجه اگر جنگي هم درگيرد، ميان دولت ها نخواهد بود، بلکه نبردي ميان اين گروه هاي کوچک اسلام گرا و منافع غرب شکل خواهد گرفت، چيزي مانند داستان بن لادن. روزنامه فيگارو مي پرسد: براي از ميان بردن خطر اين رويارويي چه بايد کرد؟ پاسخ طباطبايي اين است که روشنفکران کشورهاي اسلامي نقش مهمي دارند. آنها پيشتر از ديگران بايد به صداهايي که از کشورشان مي آيد گوش فرابدهند و به قصد نشان دادن ويژگي وهم آميز نظام سياسي اسلام گرا، الاهيات اسلامي را بهتر بشناسند. ما بايد کار انتقاد از خود را انجام دهيم. آن گاه روزنامه فيگارو مي پرسد: برنامه رئيس جمهور محمد خاتمي در آشتي دادن اسلام و غرب، آيا هنوز شانسي براي موفقيت دارد؟ جواد طباطبايي مي گويد: نمونه خاتمي بسيار مهم است. چه چيزي اين انقلابي جمهوري اسلامي را به يک رئيس جمهور گشوده به روي جهان تبديل کرد؟ به نظر طباطبايي، اين، حاصل تحولي در انديشه اسلامي نيست. در واقع آقاي خاتمي، بيشتر از روشنفکران لاييک ايراني متأثر است تا از متفکران اسلامي. همه مفاهيمي که به کارمي برد، دموکراسي، جامعه مدني و حقوق بشر، خارج از تفکر اسلامي هستند. سرانجام روزنامه فيگارو مي پرسد: شما فکر مي کنيد آقاي خاتمي موفق شود؟ جواد طباطبايي از ديدگاه شخص? خود مي گويد نه. او به دلايل سياسي و نظري شکست مي خورد. اول اين که موازنه قدرت به سود او نيست. از لحاظ نظري هم موضع خاتمي روشن نيست. او در توهم است. او از مفهومي غربي به مفهومي اسلامي گذر کرده است. او از مفهوم جامعه مدني به مدينة النبي فروغلتيده است. اين ابهام، عامل شکست است.

جواد طباطبايي، فيلسوف سياسي مقيم پاريس، در گفت و گوي بلندي با روزنامه دست راستي فيگارو، چاپ پاريس، گفت رسيدن توافق با جهان اسلام براي غرب غير ممكن است. وي افزود محمد خاتمي، رئيس جمهوري اسلامي، بيشتر از روشنفکران لائيك ايراني متأثر است تا از متفکران اسلامي و همه مفاهيمي که وي به کارمي برد، نظير دموکراسي، جامعه مدني و حقوق بشر، خارج از تفکر اسلامي هستند. وي پيش بيني كرد كه محمدخاتمي به دلايل سياسي و نظري شکست خواهد خورد. اول اين که موازنه قدرت به سود او نيست. از لحاظ نظري هم موضع خاتمي روشن نيست. او در توهم است. او از مفهومي غربي به مفهومي اسلامي گذر کرده است. او از مفهوم جامعه مدني به مدينة النبي فروغلتيده است. اين ابهام، عامل شکست او خواهد بود.
XS
SM
MD
LG