زمینه های فکری، اجتماعی و سیاسی در شکل گیری انقلاب مشروطیت

تاسیس دارالفنون، گسترش ارتباط با اروپا، تاسیس پست و تلگراف، روزنامه نویسی ... از یک سو و از سوی دیگر رواج فساد و بی قانونی و تبعیض در درون کشور همراه با تسلیم دولتمردان در برابر دو قدرت روس و انگلیس، از جمله شرایطی است که به پا گرفتن جنبش مشروطه خواهی در دوران ناصرالدین شاه یاری داد. دکتر همایون کاتوزیان می گوید: ایران در آستانه مشروطیت دارای حکومت استبدادی بود که مظفرالدین شاه در راسش قرار داشت، و این جزو ویژگی های تاریخ ایران بود که وقتی یک پادشاه مقتدری از صحنه کنار می رفت، هرج و مرج کشور را فرا می گرفت، در تهران هم حالت بحرانی هر روز بیشتر پیش می آمد تا این که منجر شد به اعتراضات مربوط به رفتار حاکم تهران که چند تاجرقند را چوب زد و از همانجا جنبش عملی برای مشروطه آغاز شد. دکتر میرزاصالح می گوید: بحران اقتصادی رو به تزاید، مخارج گزاف سفرهای شش گانه شاه و جانشینش همچنان راه اخذ وام های خارجی را هموار می کرد. ترور شاه پس از حدود نیم قرن سلطنت، اقتدار نظام و ترس مردم را در هم شکست.