فیلم «برداشتی به تیرگی» یا A Scanner Darkly براساس داستان افسانه علمی «فیلیپ دیک»: تاثیر موادمخدر در تغییر چهره و شخصیت

در فیلم جدیدی به نام اسکنر دارکلی A Scanner Darkly یا برداشتی به تیرگی، که هنرپیشگان برجسته‌ای مثل کیانو ریوز و رابرت داونی جونیور Robert Downey Jr. و وینونا رایدر Winona Ryder، نقش‌های اصلی آن را ایفا می‌کنند، تمام صحنه‌های فیلم بعد از فیلمبرداری، نقاشی شده است. کارگردان آمریکائی ریچارد لنکلتر Richard Linklater از این تکنیک قبلا در فیلم دیگری استفاده کرده بود اما امکانات آن بیشتر به درد این فیلم می خورد که یک افسانه علمی است از فیلیپ دیک در باره تغییر هویت و تغییر چهره و رنگ در اثر استفاده از مواد مخدر. بهنام ناطقی (رادیو فردا، نیویورک): در فیلم اسکنر دارکلی، کارگردان مبتکر و نوآور سینمای آمریکا آقای ریچارد لینکلتر به تکنیک نقاشی کردن صحنه‌های فیلمبرداری شده که در فیلم سال 2001 خود Walking Life تجربه کرده بود، باز می‌گردد با این تفاوت که برخلاف فیلم قبلی که تمامش بحث‌های نسبتا فلسفی بود در باره مفهوم زندگی، اینجا تکنیک نقاشی متحرک بیشتر به درد می‌خورد، زیرا A Scanner Darkly یک داستان افسانه‌ علمی است درباره پوست انداختن و رنگ و چهره عوض کردن، و به اصطلاح بازی با هویت. نام A Scanner Darkly اشاره به دستگاهی دارد برای scan یا برداشت الکترونیک از درون مغز، که در صحنه‌ای اشاره می‌شود مغز شخصیت اصلی را تیره می‌بیند. در فیلم A Scanner Darkly که از امروز در سینماهای آمریکا به نمایش در آمد، کیانو ریوز Keanu Reeves، ستاره برجسته اما فروتن و تجربه‌گر سینمای آمریکا، نقش یک کارآگاه اداره مبارزه با موادمخدر را بازی می‌کند که در این داستان برگرفته از افسانه‌علمی نویس آمریکائی، فیلیپ دیک Philip Dick به گذشته بازگشته است تا با جا زدن خود در نقش یک معتاد به موادمخدر، یک شبکه قاچاق را به دام بیاندازد اما در میانه فیلم، در اثر تاثیر ماده مخدر موسوم به «ماده دی» Substance D که مغز را دو پاره می‌کند، گیج می‌شود، و شخصیت خود را گم می‌کند، ونمی‌داند که کدام بخش از شخصیت او ساختگی و کدام یک واقعی است. داستان‌های فیلیپ دیک، که فیلم‌های افسانه‌علمی تفکربرانگیزی مثل تیغکش یا Blade Runner و بازخوانی کامل Total Recall از آنها ساخته شده، به قول پیتر رینر Peter Rainer، منتقد کریستین ساینس مانیتور، مشوش‌کننده هستند، ولی فیلم حاضر در میان روایات سینمائی از آثار آقای دیک، وفادارترین به ذهن شکنجه‌دیده اوست و فیلمی است که زیر پوست انسان می‌رود و همانجا گیر می‌کند. شخصیت کیانو ریوز، کارآگاهی که برای پنهان کردن هویت خود میتواند مدام چهره تغییر دهد، در خانه‌ای با سه معتاد دیگر از جمله شخصیتی با بازی رابرت داونی جونیور زندگی می‌کند و از طریق رابطه با یک زن موادفروش با بازی وینونا رایدر، می‌کوشد به مرکز شبکه قاچاق نفوذ کند، ولی در کلافی سردرگم از فریب‌ها و خیانت‌های متوالی که بعضی ناشی از نیمه دیگر شخصیت خودش است، گیر می‌کند، و مجبور می‌شود که برای جاسوسی علیه خودش هم دوربین‌های ناظر کار بگذارد. جالب اینجاست که براساس کتاب A Scanner Darkly آقای فیلیپ دیک که سال 1977 یعنی حدود سی سال پیش منتشر شد، اخیرا یک کتاب مصور هم بیرون آمد، که تاکیدش بیشتر بر موضوع‌های مطرح در فضای سیاسی امروز آمریکاست، از جمله نظارت و جاسوسی غیرقانونی، و فرهنگ موادمخدر، که در روایت لینکلتر که به اصل وفادارتر است، توجهی به آن‌ها نمی‌شود. رمان فیلیپ دیک A Scanner Darkly آشکارا هشداری در باره سوءاستفاده از موادمخدر است، و دیک آن را به دوستانی تقدیم کرده است که در راه مصرف مواد مخدر جان باختند، اما به قول خانم مانولا درگیس، منتقد نیویورک تایمز، بی‌انصافی و ساده‌انگاری است اگر این رمان را صرفا همین بدانیم، زیرا برای فیلیپ دیک، آنچه به اصطلاح واقعیت نامیده می‌شود، یا جهان بیرون، سرابی بیش نیست که باور به آن، به دلیل نامعلومی به همه تحمیل شده است و دیک در بیشتر 44 کتابی که منتشر کرد، دنبال آن دلیل می‌گردد. گلن کنی Glenn Kenny منتقد ماهنامه سینمائی پرومی یر Premiere که به شدت از فیلم A Scanner Darkly ریچارد لینکلتر خوشش آمده است، یادآور می‌شود که ظرافت داستان فیلیپ دیک در این است که به دورانی از تاریخ معاصر برمی‌گردد که مصرف موادمخدر، مثل علف یا LSD یا چیزهای روانگردان دیگر، راهی برای گستردن فکر و روان تلقی می‌شد، و ریچارد لینکلتر هم روح این قصه را حفظ کرده است و جذابیت تکنیک انی‌میشن که او برای بازگو کردن این روایت به کار برده است در این است که تماشاگر خیلی زود تکنیک را فراموش می‌کند. وی می‌نویسد: انسان با مغزی حیران از شگردهای شگفت‌آور بصری نیست که از سینما بیرون می‌آید، بلکه آدم با روحی درهم شکسته از حس عمیق نسبت به تراژدی و مصیبتی از سینما خارج می‌شود که لینکلتر و همکارانش به زیبائی آن را ارائه داده‌اند.