استقرار دموکراسی در خاورمیانه و طرح های آمریکا از دید سه کارشناس و مولف

میزگرد این هفته به طرح دولت جرج بوش درباره استقرار دموکراسی در خاورمیانه اختصاس دارد. رئیس جمهوری آمریکا استقرار دموکراسی در خاورمیانه بزرگ را بخشی از راهبرد خود در کار حفظ امنیت آمریکا در برابر ترور قلمداد کرد. در این میزگرد سه تن از کارشناسان آمریکایی این راهبرد را به بحث می گذارند و امکان عملی شدن آنرا از جوانب گوناگون بررسی می کنند. تامس کرودرز Thomas Carothers مدیر طرح دموکراسی و حکومت قانون در بنیاد کارنگی واشنگتن، مارینا اوتاوایMarina Ottaway، کارشناس ارشد این بنیاد و جشوا موراوچیک، Joshua Muravchik کارشناس موسسه اینترپرایز آمریکایی جوانب این موضوع را بررسی می کنند. امیر آرمین (رادیو فردا): از دو سال پيش دولت آمريکا امکان استقرار دموکراسي در خاورميانه را مورد توجه خاص قرار داده است. رئيس جمهوري آمريکا در سخنراني خود پس از اداي سوگند در روز پنجشنبه 20 ژانويه بار ديگر تعهد خود را به پيشبرد دموکراسي نه تنها در خاورميانه، که در سراسر جهان مورد تاکيد قرار داد، اما اين مساله از همان ابتدا پرسش هاي زيادي را مطرح کرد. آيا پيشبرد دموکراسي به ويژه در خاورميانه يک برنامه واقعي است؟ اگر واقعي باشد آيا واقع بينانه است و اگر واقع بينانه باشد، آيا آمريکا مي تواند به تحقق آن کمک کند. اين سئوال به صورت طرح هاي تحقيقي در دستور کار بسياري از موسسات مطالعاتي و پژوهشي آمريکا قرار گرفت، از جمله بنياد کارنگي براي صلح در شهر واشنگتن که کار روي بررسي طرح استقرار دموکراسي در خاورميانه را آغاز کرد. نتيجه کارهاي پژوهشگران اين موسسه، تامس کرودرز و مارينا اوتاواي اخيرا به صورت کتابي با عنوان سفر بي نقشه پيشبرد دموکراسي در خاورميانه منتشر شد. هفته پيش نيز بنياد کارنگي جلسه اي درباره آينده و چشم انداز دموکراسي در خاورميانه برگزار کرد. در اين نشست تامس کرودرز گفت: کتاب دو مساله را بررسي مي کند. بخش اول به واقعيت هاي و شرايط خاورميانه مي پردازد و بخش دوم وضعيت جنبش دموکراسي را در آن منطقه بررسي مي کند. سئوال اول اين است که چرا آمريکا در حال حاضر اين اندازه بر پيشبرد دموکراسي در خاورميانه پافشاري دارد. دوم اين که آمريکا براي پيشبرد دموکراسي در وراي سخن پردازي ها چه سياست عملي دارد و سوم اين که چرا پيشبرد دموکراسي در خاورميانه تا به اين اندازه دشوار مي نمايد و چالش برانگيز. تامس کرودرز گفت: صداي تامس کرودرز: درباره پرسش نخست همه مي دانيم در پي حملات يازده سپتامبر واشنگتن بارها و بارها به بازنگري سياست امنيتي خود انديشيد و جمع بندي اين بود که بايد دموکراسي در خاورميانه برقرار شود و ريشه هاي اسلام افراطي را بخشکانيم. اين اما تنها انگيزه واشنگتن نيست. پافشاري دولت بوش بر استقرار دموکراسي در خاورميانه درضمن بازتاب اين مساله است که بهترين راه سر و کار داشتن با رژيم هاي خصم در منطقه و از جمله رژيم هاي سوريه و ايران و پيش از آنها عراق تغيير اين رژيم ها است، خواه از راه ديپلماسي و خواه از راه هاي ديگر. ا . آ: تامس کرودرز دفاع بوش از دموکراسي را از ديد آمريکاييان آرمان خواهي و از ديد جهان عرب حفظ يک طرفه منابع آمريکا مي داندن و مي گويد: صداي تامس کرودرز: آيا به راستي دموکراسي راه از بين بردن تروريسم و افراط گرايي است؟ به صراحت بگويم چنين نيست، هرچند در ارتباط دموکراسي با کاسته شدن از افراط گرايي رگه هايي از حقيقت هست. پرسش دوم اين بود که اين تنها شعار و سخنپردازي است يا سياست عملي؟ بايد گفت شعار و سخن پردازي بخشي از سياست است، اما در همين حد هم سخن رئيس جمهوري آمريکا تاثير خود را مي گذارد. اما مي پرسيم در وراي آن چه سياستي نهفته است؟ اينجا بايد تندروهاي دولت بوش را از ميانه روها جدا کرد. تندروها خواهان برخورد تند با حکومت هاي دشمن هستند. در ايران و سوريه مساله استقرار دموکراسي در مرحله سخن است. با ايران که رابطه اي وجود ندارد، سوريه هم که در معرض تحريم هاي بيشتري قرار گرفته است و به نظر مي رسد کل سياست آمريکا در پيشبرد دموکراسي در ايران، از حمايت صرفا اخلاقي از جنبش دموکراسي در آن کشور فراتر نرود. برخورد با رژيم هاي ميانه روي خاورميانه به گونه ديگري است. از جمله تماس هاي در سطح بالا ميان وزير امور خارجه آمريکا با سران اين کشورها. ا . آ: تامس کرودرز در جمع بندي سخنان خود مي پرسد: آيا امکان استقرار دموکراسي در خاورميانه اصولا وجود دارد؟ و پاسخ مي دهد: صداي تامس کرودرز: نخست اين که يک نهاد در واشنگتن که متعهد به پيشبرد چنان برنامه اي باشد وجود ندارد. دوم نبود راهبرد مشخص است. ا . آ: مارينا اوتاواي گفت با توجه به واقعيت هاي موجود در جهان عرب برنامه استقرار دموکراسي در اين سرزمين چقدر واقع بينانه است و اين که آيا مردم منطقه آمادگي پذيرش دموکراسي را دارند؟ به گفته او طرح آمريکا براي استقرار دموکراسي در اين منطقه به اعتقاد جهان عرب بر اساس ارزيابي برآورد آمادگي مردم منطقه نبوده، بلکه صرفا منافع آمريکا در نظر گرفته شده است و بايد پرسيد وضعيت منطقه در واکنش به استقرار دموکراسي چيست؟ مساله اين است که دعوت آمريکا به استقرار دموکراسي در منطقه جواب مي دهد يا نه. صداي مارينا اوتاواي: فکر مي کنم اين مساله مهم است که متوجه باشيم در اين مرحله خاورميانه منطقه اي نيست که در آن چشم انداز پيشبرد دموکراسي اميدبخش باشد. البته خواست دموکراسي در منطقه وجود دارد، ولي دستگاه حکومتي براي تغيير و تحول آماده نيست و در برابر آن مقاومت مي کند. نکته ديگري که بايد در سياست خارجي آمريکا مورد توجه قرار گيرد اين است که خاورميانه آمريکا را به عنوان الگوي حکومتي قبول ندارد. ا . آ: ساختار سياسي در کشورهاي خاورميانه چگونه است که تا اين حد در برابر دموکراسي مقاومت مي کند؟ صداي مارينا اوتاواي: ابتدا بگويم که همه کشورها يکسان نيستند، نمي توان حکم کلي صادر کرد. اما همانندي هاي اساسي در اين کشورها وجود دارد نخست وجود رهبري در همه کشورهاست که به شدت در برابر تغيير و تحول مقاوم است، حتي در ليبرال ترين آنها يعني مراکش هم اين نکته کاملا صادق است. دوم وجود نارضايتي گسترده عمومي نقطه مشترک همه اين کشورها است. ا . آ: جشوا موراوچيک از موسسه اينترپرايز آمريکايي در انتقاد از سخنان تامس کرودرز و ماينا اوتاواي گفت: سخنان تام و مارينا بسيار آگاهي دهنده است، اما چند نکته در آنها است که من به آن اعتراض دارم. يکي چگونگي بدگماني جهان عرب به انگيزه هاي دولت آمريکا در پيشبرد دموکراسي و حمايت از آن توسط واشنگتن است. صداي جشوا موراوچيک: من در مورد وجود اين بدگماني اختلاف نظري با شما ندارم، فقط مي خواهم بگويم اين بدگماني تا چه پايه اهميت دارد. چون هم اکنون شاهد تلاش هاي گسترده اي در سراسر جهان عرب هستيم که به نوعي به دعوت آمريکا پاسخ بدهند. در حال حاضر آمريکا در جهان عرب بسيار نامحبوب است، اما نفرت داشتن از يک سياست آسانتر است تا ناديده گرفتن آن و يکي از نشانه هاي پيشرفت سياست آمريکا در منطقه، برگزاري رشته انتخابات در سراسر جهان عرب است.