بررسی تحولات علمی سال 1383 در ایران و دستاوردهای دانشمندان ایرانی در خارج از کشور

در سال 1383، در حدود 900 مقاله پزشکی و زیست شناسی از ایران در مجله های بین المللی به چاپ رسید، بطور عمده در زمینه سرطان و مطالعات اپیدمیولوژی یا همه گیر شناسی. فعالیت دانشمندان ایرانی در اینترنت افزایش یافت. از جمله سایت های علمی جدید می توان از سایتهای جامعه بیوتکنولوژی ایران و مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک در تهران نام برد. در سال گذشته، موزه جدید باستانشناسی، توسط موسسه باستانشناسی ایران تاسیس شد. دکتر فیروز نادری در مقام ریاست اکتشاف مریخ در ناسا، سفرهای موفقیت آمیز سفینه های کاوشگر به مریخ را رهبری کرد. .دکتر آزاده تبازاده تحقیقات مهمی در زمینه ارتباط ابرها و آلاینده ها در جو زمین داشت. فاطمه امان دستاوردهای دیگر دانشمندان ایرانی در خارج از کشور را مرور می کند. فاطمه امان (رادیوفردا): سال 1383 خورشیدی سال پرفعالیتی برای دانشمندان ایرانی چه در داخل ایران و چه در خارج بوده، هر چند البته در زمینه پیشرفت علم، کشور ما هنوز از جایگاه برجسته ای برخورددار نیست. مهمترین عرصه پژوهشهای علمی در ایران همچنان رشته های پزشکی و زیست شناسی ست. اگر به شاخص انتشار مقاله های در مجله های بین المللی نگاه کنیم، در سال 1383، در حدود 900 مقاله پزشکی و زیست شناسی از ایران در مجله های بین المللی به چاپ رسید که بیش از نیمی از آن از دانشگاه ها و مرکزهای تحقیقاتی تهران بوده و بدنبال آن شیراز مقام دوم را دارد. در حالیکه اصفهان، تبریز و مشهد با فاصله زیادی در مقام سوم با هم برابری می کنند. بر اساس این شاخص علوم پزشکی در سال 1383، رشد نامحسوسی نسبت به سال 1382 داشته، اما اگر با سال 1380 مقایسه کنیم، شمار این مقاله ها دو برابر شده است. مقاله های علمی منتشر شده از ایران، بطور عمده در زمینه سرطان و مطالعات اپیدمیولوژی یا همه گیر شناسی بوده و سهم علوم پایه در آن همچنان ضعیف است. با وجود پیشرفت های محسوس می توان گفت که ایران هنوز از این جهات، به جایگاه شایسته ای در جهان در حال توسعه دست نیافته است. در مقایسه با 900 مقاله ای که در سال گذشته از ایران منتشر شده باید گفت تعداد مقاله های چاپ شده از هند در سال گذشته در حدود 7 هزار و از سنگاپور 2000 بوده. البته انتظار می رود تفاوت میان ایران و سنگاپور در این زمینه در سالهای آینده به مراتب فاحش تر شود زیرا سنگاپور در سال گذشته در زمینه بیوتکنولوژی سرمایه گزاری گسترده ای کرده و بسیاری از دانشگاه های معروف از جمله دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا، مراکز تحقیقاتی بزرگی در سنگاپور تاسیس کرده اند. در حالیکه صنعت بیوتکنولوژی در ایران همچنان در مراحل اولیه تکامل خود قرار دارد. یکی از مسائلی که در سال 1383 بوضوح به چشم می خورد، گسترش تعداد سایت های اینترنتی مربوط به علوم و تکنولوژی در ایران است. در این سایت ها که البته هنوز به خوبی تکامل نیافته اند، می توان شمه ای از فعالیت علمی در ایران را مشاهده کرد. از جمله این سایت ها می توان به سایت جامعه بیوتکنولوژی ایران و مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک در تهران اشاره کرد. بطور طبیعی، یکی از عرصه های مهم تحقیقات علمی در ایران، باستانشناسی ست. در سال گذشته برخی از باستان شناسان طی مقاله هایی خواستار توجه به آثار باستانی زیر آب در ایران شدند. باید توجه داشت که شهرهای قدیمی کیش، گرگان و تخت سلیمان در زیر آبهای ساحلی ایران قرار دارند. در سال گذشته موزه جدید باستانشناسی، توسط موسسه باستانشناسی ایران تاسیس شد. آثار باستانشناسی که اکنون در این موزه به نمایش گذاشته شده، چهل سال در شرایط نامناسب مورد بی توجهی قرار گرفته بود و تاسیس این موزه، خیال بسیاری از باستانشناسان را راحت کرد. از دیگر خبرهای باستانشناسی این که تحقیقات کارشناسان در اواخر سال اخیر نشان داد که مهندسان دوره هخامنشی، تخت جمشید را برای برپایی مراسم نوروز ساخته بودند و علت انتخاب این مکان در نزدیکی مرودشت، آب و هوای خوش این منطقه در فروردین ماه بوده است. اما از موفقیت دانشمندان ایرانی در خارج از کشور بشنویم: بی شک در صدر این دانشمندان باید از دانشمند ایرانی تبار فیروز نادری نام برد. دکتر نادری که 25 سال است در ناسا کار می کند، رئیس پروژه اکتشاف آثار حیات در مریخ بود که برنامه موفق سفر کاوشگران مریخ زیر رهبری او، توجه جهانی را به خود جلب کرد. دکتر نادری اخیرا به علت موفقیت چشمگیرش در این پروژه، به مقام مدیریت اکتشافات در سراسر کهکشان ارتقا یافت. در همین عرصه باید از دکتر آزاده تبازاده نام برد که تحقیقات مهمی در زمینه ارتباط ابرها و آلاینده ها در جو زمین داشته است. به همین علت، ضمیمه علم و تکنولوژی مجله تایم، در ماه ژانویه گذشته، تصویر او را روی جلو خود به چاپ رساند و مقاله ای در تجلیل از فعالیت علمی این داشمند 39 ساله ایرانی منتشر کرد. و حالا که صحبت از فضاست، بد نیست اشاره کنیم که در سال گذشته برای اولین بار مراسم هفته جهانی فضا در ایران در کنفرانسی زیر عنوان «فضا برای توسعه پایدار» برگزار شد. نقش اصلی در برگزاری این مراسم به عهده دانشمندان دانشگاه خواجه نصیر، دانشگاه امیرکبیر و موسسه تحقیقات هوایی-فضایی ایران بود. از جمله دیگر ایرانیان موفق در خارج از کشور، دکتر شهریار افشار استاد فیزیک دانشگاه روان در ایالت نیوجرسی آمریکا بود که مدل آزمایشی جدیدی برای اصل تکمیلی بُهر ساخته و در این زمینه مجله نیوساینتیست، در تابستان گذشته، مقاله ای در تجلیل از او به چاپ رساند. از دیگر موفقیت های علمی ایرانی ها در خارج از کشور، باید از کاشف گیرنده سلولی ویروس سارز یعنی دکتر مایکل فرزان استادیار دانشگاه هارواد نام برد. مقاله او در مجله علمی نیچر Nature به چاپ رسید و توجه زیادی را در محافل علمی به خود جلب کرد. دکتر فرزین فرزانه رئیس دانشکده پزشکی مولکولی کالج کینگ لندن، در این سال راهبرد جدیدی برای تهیه واکسن سرطان خون تدوین کرد که در مجله درمان مولکولی به چاپ رسید. یک دانشمند جوان ایرانی صبا ولدخان در سال گذشته جایزه انجمن توسعه علم آمریکا را از آن خود کرد. این جایزه به پاس تحقیقات مهم این پژوهشگر دانشگاه کلمبیا در زمینه زیست شناسی مولکولی به وی اعطا شد. از دیگر دانشمندان موفق در این سال می توان از دکتر رامین شیخ عظار استاد زیست شناسی مولکولی از دانشگاه پنسیلوانیا، دکتر فرح خردمند محقق پزشکی بیماری آسم از کالج پزشکی بیلر در تگزاس و دکتر عماد تاج خورشید از دانشگاه ایلی نوی اربانا شامپن نام برد.