(rm) صدا |
اميرمصدق کاتوزيان (راديو فردا): در همه هفته ها آن چه در صدر خبرهاي جهان جاي مي گيرد و آن چه با حروف درشت بر صفحه اول روزنامه هاي ايران نقش مي بنند، يکي نيست. اما اين هفته هفته اي معمولي نبود و دليل آن شدت حمله خونبار و دلخراش به شيعياني بود که از ايران و ديگر کشورهاي جهان براي برگزاري مراسم تاسوعا و عاشورا به کربلا و کاظمين رفته بودند تا در مدفن و موطن امام سوم شيعيان پس از سال ها اعمال محدوديت حکومت سرنگون شده حزب بعث عراق، به هم کيشان عراقي خود بپيوندند. در تازه ترين گزارش ها شوراي حکومت انتقالي عراق شمار کشته شدگان انفجار انتحاري عاشورا در عراق را 271 تن و مسئولان آمريکايي 181 نفر اعلام کرده اند و دولت ايران تعداد ايرانيان کشته شده را 49 تن گزارش کرده است و اين ها جدا از 47 نفري است که در همين هفته حين برگزاري مراسم عاشورا در کويته پاکستان هدف گلوله مهاجمان ناشناس قرار گرفتند و کشته شدند.
ابعاد حمله کربلا و بغداد در حدي بود که بلافاصله پال برمر، مسئول آمريکايي اداره امور عراق، اعلام کرد براي مقابله با چنين حمله هايي در آينده، 60 ميليون دلار بودجه در نظر گرفته شده است که بخشي از آن براي مستقر کردن خودروهاي نظامي در مرزهاي عراق خواهد بود و بخشي ديگر براي افزايش پاسداران مرزي عراقي به دو برابر ميزان کنوني و از سوي ديگر دولت ايران با اعلام اين که مرزهاي کشور با عراق مسدود شده است، از زائران ايراني خواست از سفر غيرمجاز به عتبات عاليات خودداري کنند. گرچه در هيچ يک از موضع گيري هاي آمريکا در اين هفته دولت ايران متهم به شرکت داشتن در اين حمله ها نشد، اما مسئولان آمريکايي مستقر در عراق اعلام کردند چهار نفر که به زبان فارسي صحبت مي کنند و معلوم نيست ايراني باشند، در ارتباط با اين حمله ها بازداشت شده اند. در واکنش به اين خبرها حميدرضا آصفي، سخنگوي وزارت خارجه ايران، اعلام کرد ايران هيچ گونه اطلاعي از هويت عاملان حمله ها ندارد و پيش از آن نيز ايران آمريکا را مسئول برقراري امنيت در عراق دانسته بود.
به اين ترتيب رويدادهاي اين هفته اين بحث را در محافل سياسي ايران، عراق، و آمريکا برانگيخت که چگونه مي توان ميزان تردد غيرقانوني ميان ايران و عراق را به کمترين حد ممکن رساند، به ويژه که ظن غالب نيروهاي ائتلاف متوجه شبکه القاعده است که پيش از اين مساله تردد اعضاي آن از پاکستان به ايران از طريق مرز سيستان و بلوچستان و استرداد اعضاي بازداشت شده آن، به صورت يکي از مهمترين موارد اختلاف نظر ميان ايران و آمريکا جلوه گر شده بود. اين بار در برنامه ايران در اين هفته در گفتگو با گزارشگران و تحليلگران، به موضوع مهار تردد غيرمجاز مرزي در ايران مي پردازيم. با بررسي آمار سفر ايرانيان به عراق از زمان سرنگوني حکومت صدام حسين تاکنون آغاز مي کنيم.
آرش قويدل (روزنامه نگار، تهران): ما از زمان سقوط دولت صدام آمار هشت ميليون سفر غيرقانوني داريم و سه ميليون مسافر غيرقانوني که در طول اين مدت سفر کرده اند. در زمان تاسوعا و عاشورا هم از چند روز قبلش حدود دو ميليون نفر ايراني از مرز خسروي و از مرز مهران خارج شدند و به کربلا رفتند.
ا.م.ک.: مشخص هست که چه مقدارشان از مرز خسروي رفته اند و چقدرشان از مرز مهران؟
آرش قويدل: الان بيشتر مهران فعال است و حدود هفتاد درصدشان از مرز مهران رفته اند. البته يک خرده سخت گيري در اين مدت بيشتر شده بود و از ان ها برگه تردد مي خواستند و اين ها بايد مي رفتند در دفتر استانداري در شهر مهران و برگه تردد تهيه مي کردند و از چند تا ايستگاه مرزي رد مي شدند و از آن جا مي رفتند و الان سخت گيري در مورد گرفتن پاسپورت هم خيلي بيشتر شده است در سر مرز و مسافراني که الان مي آيند، مي گويند که ديگر به راحتي چند ماه پيش نمي توانند سفر بکنند.
ا.م.ک.: چند تا پاسگاه مرزي وجود دارد که جلو اين ترددها را مي گيرد؟ آيا آماري هست؟
آرش قويدل: در 20 کيلومتر پنج ايستگاه مرزي داريم براي اين که رد بشوند و مسافرها بروند که هرکدام از اين ها يک برگه تردد جدا مي خواهد و عمدتا اين مسافرها با ماشين ها و وسايل نقليه باري خودشان را مي رساندند آن جا و از برگه هاي تردد اين ها استفاده مي کردند اين مسافرها که غيرقانوني مي رفتند و از نزديکي مرز ديگر قاطي عراقي هايي که داشتند به مملکتشان بر مي گشتند، با هم مي رفتند آن جا.
ا.م.ک.: اما عليرغم تلاش هايي که به گفته آرش قويدل در تهران براي مهارکردن رفت و آمد غيرمجاز به عراق صورت گرفته است، کارشناسان دلايلي به دست مي دهند که بنابر آن ها مسدود کردن مرزهاي غربي ايران حتي سختتر از بستن مرزهاي جنوبي ايران است. مسعود کردپور، روزنامه نگار در کردستان ايران و کارشناس جغرافياي منطقه مي گويد: مهمترين عامل وجود ارتباطات مذهبي، قومي، و خانوادگي در دو سوي مرز غربي ايران و عراق است.
مسعود کردپور (روزنامه نگار و کارشناس جغرافيايي، کردستان ايران): کشور ايران يکي از کشورهايي است که بيشترين مرزها را با کشورهاي هم جوارش دارد، يعني جزو معدود کشورهايي است که در اين حد وسيع با کشورهاي زيادي همسايه است و مرز طولاني اي هم دارد. در مورد عراق هم که حدود 1300 کيلومتر ما مرز مشترک داريم که اين مرز مشترک بين استان هاي مختلف ايران و عراق که علايق مرزي دارند، هم از نظر اقتصادي و هم از نظر مذهبي اقوامي که در دو طرف اين مرز هستند با يکديگر مشترکاتي دارند، هم به علت مسائل خانوادگي که هم کردها و هم شيعيان با عراق دارند، باعث شده است که اين رفت و آمدها وجود داشته باشد. علاوه بر رفت و آمد خانوادگي، رفت و آمد تجاري هم داريم. مناطق کردنشين به ويژه، ارتباطات اقتصادي دارند با کردستان عراق و از مزاياي اقتصادي آن جا که يک حالت خاص منطقه آزاد تجاري پيدا کرده بود در طي 10 سال گذشته که نيروهاي متحدين در شمال عراق حضور داشتند و محصولات زيادي از آن جا به طرف ايران سرازير مي شد و همين مسائل باعث شده است که ارتباطات مرزي خيلي وسيع و گسترده بشود و هم اکنون نيز اتفاقاتي که افتاده است نشان مي دهد که ايرانيان خيلي علاقه مند هستند که در عراق حضور داشته باشند.
ا.م.ک.: ترددهاي مرزي در کدام نقاط ميزانش بالاتر است؟
مسعود کردپور: دو دسته است اين ترددها، يکي مناطق کردنشين است که اين ها مي آيند و مي روند و مناطق آن طرفتر (مناطق جنوبي تر خوزستان) که آن جا دشت است و آن جا را خوب کنترل مي کنند. ولي مناطق شماليتر که کوهستاني است را نمي توانند کنترل کنند. مثلا از آن بالا بالا که بخواهيم در نظر بگيريم، مثلا پيرانشهر، اشنويه، سردشت، مريوان، پاوه، نوسود، بانه، کرمانشاه و ايلام تا مي رسد پايين تر؛ اين مناطق مناطق کردنشين است که ارتباط دارند با عراق و هميشه ارتباط داشته اند. قبل از انقلاب هم اين ارتباطات بوده، الان هم که هست، و ادامه دارد.
ا.م.ک.: کدام راه ها براي مهار کردن و جلوگيري از اين رفتارهاي غيرقانوني موفقيت آميزتر بوده است؟
مسعود کردپور: هيچ راهي براي اين که ممانعت بشود از اين که مردم مناطق ايران بروند عراق، وجود ندارد. يعني نمي توانيم اين را محدود کنيم، چون هم مسائل اقتصادي و هم مسائل زيارتي براي مردم ايران خيلي حساس است و خيلي تعيين کننده است. در نتيجه ما نمي توانيم اين را محدود کنيم، فقط بايد نظارتي وجود داشته باشد که به صورت قانونمند مردم بتوانند بيايند و بروند و اين مشکلاتي که هم اکنون به وجود آمده است پيش نيايد.
ا.م.ک.: ولي کدام راه ها تا حالا انتخاب شده است براي کم کردن اين تردد؟
مسعود کردپور: البته در اين مناطق نيروي انتظامي خيلي فعال است. مستحضريد که همين چند روز پيش در شهر بانه يکي از افرادي را که رفته بود آن طرف مرز و برگشته بود، اين را با تير زده بودند و يک اعتراضاتي در ان جا صورت گرفت. نيروي انتظامي برخورد مي کند با اين ترددهاي مرزي، ولي هيچ وقت نتوانسته است اين ها را کنترل کند و اين ترددهاي مرزي را محدود کند. چون اساس دولت خودش که در مناطق کردنشين به ويژه سرمايه گذاري نمي کند، در منطقه مرزي اصلا سرمايه گذاري نمي کند؛ در نتيجه مردم اين مناطق حتما بايد بروند آن طرف مرز و بيايند تا از اين تجارت مرزي و اختلافاتي که وجود دارد بين مرزها بتوانند استفاده کنند و درآمدي داشته باشند و زندگي بکنند. اگر قرار باشد برخورد بشود، اين برخوردها نتيجه معکوسي خواهد داشت و مسائل را بيشتر امنيتي خواهد کرد، نه اين که به صورت قانونمند ما بتوانيم مسائل را محدود کنيم و بتوانيم کنترل داشته باشيم.
ا.م.ک.: بر آن چه مسعود کردپور، روزنامه نگار در کردستان ايران، در باره مشکلاتي که دولت ايران در زمينه مهار کردن ترددهاي غير مجاز در مرزهاي غربي با آن مواجه است مي گويد؛ بايد موانعي را که شوراي حکومتي عراق هم براي رسيدن به هماين هدف با آن روبرو است افزود. دکتر محمدرضا جليلي، استاد روابط بين الملل موسسه مطالعات عالي بين المللي ژنو، مي گويد: حتي در زماني که حکومت صدام حسين بر عراق مسلط بود، امکان مهارکردن ترددهاي غير مجاز مرزي ميان عراق و ايران وجود نداشت و اکنون کار از آن هم مشکلتر است.
دکتر محمدرضا جليلي (استاد روابط بين الملل موسسه مطالعات عالي بين المللي ژنو): مساله اين است که مرزهاي ايران و عراق طولاني ترين مرز بين المللي ايران است و هم طولاني ترين مرز بين المللي عراق و کنترل يک مرز هزار و سيصد و خرده اي کيلومتر، کار بسيار مشکلي است و با وضعي که در عراق وجود دارد و حکومت فعلي و مشکلات داخلي و غيره، از طريق عراق نظارت به مرزها خيلي نامرتب است، نامنظم است به طور کلي، نمي تواند بهتر از اين هم باشد در حال حاضر. مردم هم سال ها است نرفته اند عراق، خيلي دلشان مي خواهد بروند زيارت و از اين چيزها، اين مشکلات پيش مي آيد اين مساله. نيروهاي آمريکايي 120 هزار نفر هستند، براي کنترل تمام فضاي عراق کار مشکلي است. اولا شمال که دست پيشمرگه هاي کرد است، جنوب هم به حد کافي نيرو ندارند و يک مقداري پليس عراقي است. ارتش هم که عراق فعلا ندارد. بنابراين مي شود اعلام کرد که عراقي ها هم کنترل مي کنند، ولي عملا کنترلشان به نظر نمي رسد که تاثيري داشته باشد. مذاکراتي بين تشکيلات موقت عراقي و ايران است و مرتبا دولت ايران با آن ها تماس دارد و مقامات اين ها مرتبا به ايران مي روند و جلسه دارند با مقامات ايراني و غيره. ولي عملا آيا اين ها وسائل کنترل واقعي را دارند، به نظر مي رسد که وسائلشان خيلي محدود باشد.
ا.م.ک.: مشکلاتي که هم عراق و هم نيروهاي ائتلاف مستقر در عراق براي مقابله با رفت و آمد غير مجاز مرزي با آن روبرو هستند، به ويژه از آن رو در اين هفته به موضوعي حساس تبديل شد که نگراني ها از دست داشتن شبکه القاعده در حملات انتحاري بالا گرفته است، تا حدي که ديگر اکنون تنها آمريکا نيست که نگران رفت و آمد اعضاي اين شبکه به ايران از طريق مرزهاي شرقي ايران است. در پايان هفته اولين عنوان سايت خبري بازتاب که با مواضع محسن رضايي، دبير مجمع تشخيص مصلحت نظام جمهوري اسلامي شناسايي مي شود، به نقل از گزارشگر همين سايت بود که يکي از متهمان انفجار کربلا اهل بلوچستان ايران است. در همين نوشته به متن نامه 17 صفحه اي منتسب به ابومصعب الزرقاوي به رهبران القاعده اشاره شده است، نامه اي که اولين بار آمريکا خبر از کشف آن داده بود و با استناد به آن اعلام کرده بود ابومصعب الزرقاوي مي کوشد با ايجاد احتلاف فرقه اي ميان شيعيان و اهل سنت در عراق، به عدم ثبات و ناامني در عراق دامن زند. در سمت راست مطلبي که درباره خبر تاييد نشده احتمال دست داشتن يک اهل بلوچستان ايران در انفجار کربلا آمده است، سايت بازتاب نوشته اي ديگري دارد که در آن نويسنده خواستار پايان دادن به آنچه انفعال شيعه در برابر جسارت وهابيون ناميده، شده است. از سوي ديگر محمود براهويي نژاد، روزنامه نگار در زاهدان، مي گويد اهل تسنن در بلوچستان ايران همراه با شيعيان نگران اين گونه اقدامات هستند و آن را محکوم مي کنند.
محمود براهويي نژاد (روزنامه نگار، زاهدان): در سيستان و بلوچستان عمليات اخير که در عراق اتفاق افتاد امروز در مراسم نماز جمعه اهل سنت زاهدان توسط آقاي مولوي عبدالحميد و ساير ائمه جمعه اهل سنت استان محکوم شد و مردم هم محکوم کردند و در جريانات مشابهي هم همين طور بوده است، حتي در چند سال گذشته ما بمب گذاري هايي را شاهد بوده ايم در مساجد شيعه و سني که از سوي هر دو گروه محکوم مي شد و آن افرادي که با انگيزه هاي تفرقه افکنانه اقدام به اين حرکات و عمليات مي کرده اند، ناکام مي ماندند در ايجاد تفرقه در بين مردم استان ائمه از شيعه و سني.
ا.م.ک.: آيا در بلوچستان ايران مشاهده مي شود يک گرايش وهابي که اعتقادات افراطي داشته باشد، حتي تا حدي که به شيعيان حملات مرگبار صورت بدهد؟
محمود براهويي نژاد: در خود بلوچستان ايران گرايش وهابي وجود ندارد، اما زمينه تردد افراد وهابي در استان و به طور کلي در مرزهاي کشور وجود دارد. نخست آن که تردد افراد به علت عدم پذيرش افکار و گرايشات آن ها در بين مردم ايران، فرق نمي کند از شيعه و سني، بسيار اندک است و از طرف ديگر هم به علت اين که بيشتر ترددهاي مرزي زير نظر مستقيم و غير مستقيم دستگاه هاي امنيتي است، امکان تردد چنين افرادي دشوار است. بنابراين اگر بپذيريم افرادي با گرايش وهابي از اين منطقه در جريانات تروريستي اخير عراق دست داشته اند، اين سوال پيش مي آيد که چرا عليرغم حساسيت بيشتر مراسم عزاداري در سيستان و بلوچستان، با وجود آن که بيشتر جمعيت آن سني مذهب هستند، هيچ گونه تحرک ضد شيعي در اين منطقه و در اين ايام چه در سال هاي گذشته و چه در اين چند سال، مشاهده نشده است. ولي چه در گروه القاعده و چه در گروه هاي افراطي مذهبي ديگر هم از شيعه و سني افرادي از ميلت و قوميت هاي مختلفي با همان ديدگاه ها وجود دارند اين به آن معني نيست که اين تفکر و گرايش ها از سوي آن مليت ها و اقوامشان مورد تاييد باشد.
ا.م.ک.: اقمار القاعده ترددشان مشهود هست که از طريق اين تردد يک همچنين گرايشي در آن جا تقويت بشود و بروز پيدا بکند؟
محمود براهويي نژاد: در زمان جنگ آمريکا عليه طالبان و افغانستان، مواردي از تردد اين افراد را به ما گزارش داده بودند و مطلع شديم، اما با توجه به حساسيتي که از آن زمان پيش آمد، اين ترددها بسيار دشوار شد و اين که امکانش باشد که از اين منطقه چنين ترددهايي وجود داشته باشد، بسيار اندک است.
ا.م.ک.: آن وقت اين گزارش ها منبعش چه بود؟
محمود براهويي نژاد: گزارش ها بيشتر منابعش مردمي بود. ما هر گاه سعي مي کرديم که مقامات دولتي در اين مورد واکنشي نشان بدهند و يا اظهار نظري بکنند، آن ها يا سکوت مي کردند يا معمولا تکذيب مي شد، اما بعدا چنين گزارش هايي دريافت مي شد که ترددهايي وجود داشته و حتي در بعضي موارد هم ما مطلع شديم که آن افرادي که تردد کرده اند از مرزها، تعدادي از آن ها توسط دستگاه هاي امنيتي دستگير شده اند.
ا.م.ک.: محمود براهويي نژاد، سردبير هفته نامه دو زبانه بلوچي – فارسي «مرز پرگهر» در زاهدان. با وجود تمام مشکلاتي که بر سر راه به نزديک صفر رساندن تردد غير مجاز در مرزهاي شرقي و غربي ايران وجود دارد، به گفته دکتر داوود هرميداس باوند، استاد روابط بين الملل در تهران و تحليلگر سياسي، چنين به نظر مي رسد که اشتراک منافعي ميان دولت هاي ايران و آمريکا براي رسيدن به اين هدف؛ اکنون بيش از هر زمان ديگر است.
دکتر داوود هرميداس باوند (استاد روابط بين الملل و تحليلگر سياسي، تهران): آمريکايي ها هم تا چند ماه اخير تمايل ويژه اي داشتند، چنين تمايلي را آمريکايي ها به خاطر مسائل و مشلاتشان در عراق داشتند. در جريان بم آمريکايي ها تهاجم صلحجويانه اي را با استفاده از جو انساندوستانه در پيش گرفتند و اعلام کردند که ضمن اينکه 90 روز برخي از تحريم ها بسته مي شود، يک هيات بلند پايه اي به رياست خانم دول به ايران خواهند آمد که يک فرصتي بود در هر حال و در اين چهارچوب مي شد مذاکراتي شکل بگيرد، ولي به هر دليلي بود عملي نشد اين مساله. ممکن است دوباره اين موضوع مطرح شود، ولي آسانترينش اين است که خود دولت موقت از دولت ايران تقاضا کند که همه مي دانند پشت درخواست دولت موقت نظر دولت آمريکا مستتر است ديگر.
ا.م.ک.: چه اقدامي مي تواند ايران صورت بدهد که با آن درخواست هايي که آمريکا و ائتلاف در عراق دارند، هماهنگ باشد؟
دکتر داوود هرميداس باوند: سعي مي کنند که از تنش در مرزها جلوگيري بشود. يکي اين که تمايلي براي تنش نيست و از طرف ديگر هم کنترل خيلي موثر... حتي من فکر نمي کنم دولت ايران آن چنان کنترلي داشته باشد. بسياري از مناطق کوهستاني کردستان و اين ها است که قبلا هم رفت و آمد انجام مي گرفت، ولي به صورت محدود قابل کنترل است. يعني الان ما در شزقمان مرز بلوچستان و سيستان و اين جاها با تمام اين که ظاهرا خيلي هم نيروي انتظامي فعال است، ولي کنترل آن چناني عملي نيست. در اين طرف هم کنترلي به آن efficiency که مورد نظر است من فکر نمي کنم امکان برقراريش باشد، مضافا اين که خود تنش ها ... نه آمريکايي ها و نه دولت موقت عراق در مقام ايجاد تنش، يعني برخوردي بکنند و ... . بنابراين يک حسن نيت مي خواهد ديگر و اين حادثه با توجه به تلفاتي که خود زائران ايراني پذيرا شده اند، الان مشکل همگان شده است، يعني اين مشکل انفجاري خود-انتحاري ابعاد نسبتا متنوع پيدا کرده است وهمه اين کشورهاي همسايه به نحوي از انحاء در مظان اين مساله و خطر قرار گرفته اند و اين يک چيز يک طرفه هم نمي تواند باشد که فقط يک کشور ممکن است از اين مکانيسم استفاده کند و خودش هم به هر حال شهروندانش در مظان همچنين مشکلاتي قرار گرفته اند. بنابراين يک نوع تمايل مشترک من فکر مي کنم احتمالا يا پديدار شده، يا پديدار خواهد شد، يعني مصالح همگان در اين است که نوعي کنترل نسبتا موثر برقرار شود.
ا.م.ک.: اما به وجود امدن مصالح مشتکر ميان آمريکا و ايران که داوود هرميداس باوند، استاد روابط بين الملل در تهران به ان شاره دارد، بر اساس برخي از بررسي هايي که در روزهاي گذشته منتشر شد، لزوما به معناي شکل گيري همکاري هاي تازه ميان ايران و آمريکا نخواهد بود، چنان که پيش از اين نيز دشمني جمهوري اسلامي با طالبان در مرز شرقي و خصومت ديرينه آن با حکومت صدام حسين در مرز غربي همين تنش ها را از بين نبرد. در پي انفجار روز عاشورا در كربلا و از ميان رفتن شماري از زائران ايراني و غير ايراني در عراق، مساله لزوم كنترل دقيق تر مرزهاي عراق براي جلوگيري از نفوذ عوامل تروريست به اين كشور در صدر اقدامات لازم براي ايجاد ثبات در منطقه قرار گرفت. در گزارش ويژه راديو فردا سه روزنامه نگار: آرش قويدل، مسعود كردپور و محمود براهويي نژاد، و دو كارشناس و صاحبنظر: محمدرضا جليلي و داود هرميداس باوند شركت دارند و به بررسي موضوع مي پردازند.
