دولت پنهان رهبر جمهوری اسلامی

رهبر جمهوری اسلامی، طبق اصل پنجم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در زمان غیبت امام دوازدهم شیعیان جهان، «ولایت امر و امامت امت» را بر عهده دارد. بر اساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی، ‎«تعیین‏ سیاست‌ها کلی‏ نظام‏ جمهوری‏ اسلامی‏ ایران‏ پس‏ از مشورت‏ با مجمع تشخیص‏ مصلحت‏ نظام‏»، «نظارت‏ بر حسن‏ اجرای‏ سیاست‌های‏ کلی‏ نظام‏»، صدور «فرمان‏ همه‏‌پرسی‏»، «‎‎‎‎‎‎فرماندهی‏ کل‏ نیروهای‏ مسلح‏»، «‎‎‎‎‎اعلام‏ جنگ‏ و صلح‏ و بسیج‏ نیروها‏»، «‎‎‎‎‎‎نصب‏ و عزل‏ و قبول‏ استعفای‏ فقهای‏ شورای‏ نگهبان، عالی‌ترین‏ مقام‏ قوه‏ قضائیه‏، رئیس‏ سازمان‏ صدا و سیمای‏ جمهوری‏ اسلامی‏ ایران‏، رئیس‏ ستاد مشترک‏ [نیروهای مسلح]، فرمانده‏ کل‏ سپاه‏ پاسداران‏ انقلاب‏ اسلامی‏» و «فرماندهان‏ عالی‏ نیروهای‏ نظامی‏ و انتظامی‏»، ‎‎‎‎‎‎«حل‏ اختلاف‏ و تنظیم‏ روابط قوای‏ سه‏ گانه‏»، «‎‎‎‎‎‎حل‏ معضلات‏ نظام‏ که‏ از طرق‏ عادی‏ قابل‏ حل‏ نیست‏، از طریق‏ مجمع تشخیص‏ مصلحت‏ نظام‏»،»‎‎‎‎‎‎ امضا حکم‏ ریاست‏ جمهوری‏ پس‏ از انتخاب‏ مردم‏»، «‎‎‎‎‎‎عزل‏ رئیس‏ جمهور با در نظر گرفتن‏ مصالح‏ کشور پس‏ از حکم‏ دیوان‏ عالی‏ کشور به‏ تخلف‏ وی‏ از وظایف‏ قانونی‏ یا رای‏ مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ به‏ عدم‏ کفایت‏ وی» و «‎‎‎‎‎‎عفو یا تخفیف‏ مجازات‏ محکومین‏ در حدود موازین‏ اسلامی‏ پس‏ از پیشنهاد رئیس‏ قوه‏ قضائیه‏» بر عهده رهبر جمهوری اسلامی است.

طبق قانون اساسی، «رهبر می‏ تواند بعضی‏ از وظایف‏ و اختیارات‏ خود را به‏ شخص‏ دیگری‏ تفویض‏ کند.» بر همین اساس، نهادهایی چون «ستاد کل نیروهای مسلح»، «مجمع تشخیص مصحلت نظام»، «شورای حل اختلاف قوای سه‌گانه» و...، عهده‌دار مسئولیت‌هایی در این زمینه شده‌اند.

رهبر جمهوری اسلامی اما بخش مهمی از امور اداری، اجرایی و ارتباطات سازمانی خویش با قوای سه‌گانه و نهادهای نظامی، امنیتی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تحت نظر خودش را از طریق «دفتر رهبر» انجام می‌دهد. علاوه بر سازمان اداری «دفتر رهبر»، رهبر جمهوری اسلامی از طریق تشکیل دفاتر مستقل که مرتبط با «دفتر رهبر» هستند، امور نظارتی، بازرسی، نظامی و امنیتی خویش را پیش می‌برد. مجموعه‌ای از مشاوران نظامی، سیاسی و مذهبی نیز توسط رهبر جمهوری اسلامی منصوب شده‌اند که در ارتباط با دفتر رهبر جمهوری اسلامی، فعالیت می‌کنند و در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های کلان حوزه‌های مختلف موثر هستند. یک مجموعه مذهبی و رسانه‌ای نیز به عنوان بخش مکمل «دفتر رهبر»، نقش اطلاع‌رسانی و تبلیغاتی را بر عهده دارند. دفتر رهبر جمهوری اسلامی در حال حاضر در مناسبات سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی ایران نقشی به مراتب مهم‌تر از نهاد ریاست‌جمهوری ایفا می‌کند و پس از دخالت قادر به تعیین تکلیف مسائل است.

دامنه دخالت و نفوذ این نهاد که از آن می‌توان به عنوان یک دولت پنهان یاد کرد، از تعیین خط مشی بودجه و برنامه توسعه و تغییرات کلان سیاست‌های اقتصادی مانند الگوی جدید قراردادهای نفتی و جهت‌دهی به مذاکرات هسته‌ای و نظارت بر تدوین سند تحول آموزش و پرورش و سند سیاست‌های کلی سلامت تا راه‌اندازی پروژه‌های کوچک عمرانیی، جابجایی قبور، جمع‌آوری تبلیغات شهری و هماهنگی برای خواندن خطبه عقد را در بر می‌گیرد. قدرت نفوذ دفتر رهبر به اندازه‌ای حتی در حوزه قانون‌گذاری گسترش یافته که علی مطهری، نماینده مردم تهران در مجلس، از مجلس شورای اسلامی به عنوان «شاخه دفتر رهبر» نام برده است. در دو دهه اخیر همچنین نقش خانواده رهبر جمهوری اسلامی به ویژه فرزند او، مجتبی خامنه‌ای نیز بارها مورد اشاره و توجه اهل سیاست قرار گرفته است. در این میان، دفتر رهبر جمهوری اسلامی یکی از مهم‌ترین کانال‌های تاثیرگذاری فرزندان اوست.

مشاوران

یک گروه از مشاوران نظامی که شامل فرماندهان سابق ارتش است و در رأس‌شان علی شهبازی است، محمدعلی تسخیری مشاور امور جهان اسلام که دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی بوده، حسین دهقان مشاور صنایع دفاعی که سال‌ها وزیر دفاع بود، حسن فیروزآبادی مشاور عالی نظامی که ۲۷ سال رئيس ستادکل نیروهای مسلح بود، علی اکبر ولایتی مشاور امور بین‌المللی که سال‌ها وزیر امورخارجه بود و اکنون رئيس هیئت امنای دانشگاه آزاد، دستیار و مشاور عالی نظامی که ۱۰ سال فرمانده سپاه بود، و غلامعلی حدادعادل مشاور عالی که سابقه ریاست مجلس دارد، هفت مشاور ارشد رهبر جمهوری اسلامی هستند که گاه به نمایندگی او سخن می‌گویند، به جلساتی می‌روند و برخی‌شان در نهادهای مهمی چون مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت و شورای عالی انقلاب فرهنگی عضو هستند. ظهور این نسل از مشاوران که از سال ۱۳۷۸ شروع شده، هم بخشی از مهره‌چینی رهبر جمهوری اسلامی بوده و هم سبب تثبیت و حفظ موقعیت برخی از این افراد در ساختار سیاسی و سطح رسانه‌ها شده است.

دفاتر ویژه

نخستین دفتر ویژه رهبر که سال ۱۳۶۸ شروع به کار کرد، دفتر بازرسی بود که مأموریت‌های ویژه برای رسیدگی به شکایات داشت. دفتر وجوهات شرعی، یک نهاد معمول در دفاتر مراجع تقلید شیعه است که مالیات‌های مذهبی را می‌‌گیرد و شهریه طلاب را می‌دهد. دفتر سیاست‌گذاری‌ حفاظت اطلاعات، در مجموعه ستاد کل فرماندهی قوا فعالیتش را پیگیری می‌کند و با دفتر رهبر ارتباط مستمر دارد. دفتر نظامی و دفتر عقیدتی-سیاسی نیز دو مجموعه متصل به نیروهای نظامی هستند. دفتر یا گروه بررسی‌های اقتصادی و دفتر سیاسی-اجتماعی، از جمله نهادهای کمتر شناخته‌شده هستند که احتمال دارد زیرمجموعه یا در ارتباط با برخی از معاونت‌های دفتر رهبر مانند معاونت بررسی یا معاون نظارت و حسابرسی فعالیت کنند. این مجموعه دفاتر ویژه، مانند نهادهای نظارتی و مشورتی، واسطه بین رهبر و نهادهای نظامی و امنیتی و مذهبی هستند و گاه در نوشتن و اصلاح طرح‌های کلان مشارکت دارند.

مؤسسه حفظ و نشر آثار

از مرداد ۱۳۶۸، که مجموعه دفتر رهبر جمهوری اسلامی راه‌اندازی شد، تا شهریور ۱۳۷۵ فعالیت‌های قابل‌توجهی در زمینه حفظ و نشر آثار علی خامنه‌ای صورت نگرفت. در شهریور ۱۳۷۵، دفتر رهبر جمهوری اسلامی با صدور اطلاعیه‌ای از راه‌اندازی یک بخش مستقل با عنوان «مدیریت ویژه نشر آثار» برای گردآوری و تدوین و تنظیم آثار رهبر جمهوری اسلامی خبر داد. در اطلاعیه تأکید شده بود که از این تاریخ به بعد «نشر آثار» رهبر اعم از کتاب، مقاله و نرم‌افزار، به «اجازه مکتوب» دفتر رهبر نیازمند است.

بخشی از این تصمیم و فعال‌تر شدن دفتر رهبر جمهوری اسلامی در حوزه رسانه و انتشار آثار و سخنرانی‌ها و نقل‌قول‌های او به حاشیه‌های سیاسی پس از انتخابات دوره پنجم مجلس شورای اسلامی در بهار ۱۳۷۵ باز می‌گردد که اختلافات انتخاباتی بین جناح راست به شکاف در این طیف و تشکیل گروه «خدمتگزاران سازندگی» تحت حمایت اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت، انجامید. عضویت چند وزیر و معاون در این تشکل منجر شد به دخالت خامنه‌ای و در نهایت برخی از نزدیکان سیاسی هاشمی با عنوان «کارگزاران سازندگی» اعلام موجودیت کردند. با بالا گرفتن نقل‌قول‌ها و اظهارنظرهای غیررسمی، دفتر خامنه‌ای اواخر فروردین در اطلاعیه‌ای هشدار داد که نقل‌قول از این دفتر «فاقد هرگونه اعتبار است و مطبوعات کشور مجاز به درج این مطالب نیستند.» دفتر رهبر در اردیبهشت ۱۳۷۶ برای جلوگیری از تکرار وضعیت انتخابات مجلس در انتخابات ریاست‌جمهوری، کلیه مطبوعات را برای «درج هرگونه خبر، مطلب و یا نقل‌قول» از رهبر موظف کرد به هماهنگی با معاونت روابط عمومی دفتر رهبر.

با افزایش فعالیت‌های رسانه‌ای و تقویت روند انتشار سخنرانی‌ها و آثار مربوط به اندیشه‌های رهبر جمهوری اسلامی، مدیریت ویژه نشر آثار فعالیت‌هایش را ارتقا داد و در قالب «دفتر حفظ و نشر آثار» به فعالیت‌های خود ادامه داد.

مدل فعالیت و توسعه این دفتر تحت تأثیر «مؤسسه تنظیم و نشر آثار» خمینی بود که از سال ۱۳۶۷ توسط احمد خمینی، فرزند خمینی، تأسیس شد و هدف آن «جمع‌آوری، طبقه‌بندی، حفظ و نگهداری، تنظیم و ترجمه و نشر آثار» خمینی بود. مؤسسه تنظیم و نشر آثار خمینی در حال حاضر نیز تحت نظر حسن خمینی، فرزند احمد خمینی، اداره می‌شود و در شهرهای اصفهان، خمین، قم و نجف دفتر دارد. مؤسسه فرهنگی و مؤسسه چاپ و نشر عروج، «پژوهشکده امام و انقلاب اسلامی»، «پرتال امام خمینی» و «پایگاه خبری جماران» از جمله‌ مؤسسات زیر نظر این تشکیلات گسترده است که کماکان در حال فعالیت‌اند. مجموعه مؤسساتی که وظیفه حفظ و نشر آثار خمینی و نیز تولیت مرقد او را بر عهده دارند، در بودجه سال ۱۳۹۸،‌ در مجموع ۷۳میلیارد تومان بودجه از دولت دریافت کرده‌اند.

اما دوره تازه فعالیت‌های دفتر حفظ و نشر آثار خامنه‌ای با راه‌اندازی وب سایت ویژه «دفتر حفظ و نشر آثار» در اردیبهشت ۱۳۸۳ شروع شد. از همین دوران، عنوان «مؤسسه فرهنگی و پژوهشی انقلاب اسلامی» نیز در کنار «دفتر حفظ و نشر آثار» به کار برده شده است.

بررسی آرشیو سایت خامنه‌ای نشان می‌دهد که استفاده از عنوان «مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی»، در کنار «دفتر حفظ و نشر آثار» و یا به جای آن، از نیمه دوم سال ۱۳۹۰ کاربرد بیشتری داشته است و در حال حاضر عنوان «مؤسسه انقلاب اسلامی» بیشتر استفاده می‌شود. در واقع، تمام فعالیت‌های تبلیغاتی و فرهنگی و سیاسی و اجتماعی که با نام «مؤسسه انقلاب اسلامی» در حال انجام است، نشان‌دهنده فعالیت‌های «دفتر حفظ و نشر آثار» خامنه‌ای است، ولی به نظر می‌رسد با توجه به گستردگی تشکیلات و برنامه‌ها،‌ برای جلوگیری از افزایش حساسیت‌ها نسبت به فعالیت‌های این دفتر،‌ عنوان فرعی «مؤسسه انقلاب اسلامی» تکرار و برجسته می‌شود.

«دفتر حفظ و نشر آثار» در حال حاضر، در قامت یک «اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی»، مهم‌ترین بازوی رسانه‌ای و تبلیغاتی رهبر جمهوری اسلامی محسوب می‌شود. این دفتر، به‌ویژه از سال ۱۳۸۹ که انتشارات انقلاب اسلامی را راه‌اندازی کرد، فعالیت خود را به طور سازمان یافته شروع کرده و در طول دهه گذشته، با توسعه زیرمجموعه‌ای پژوهشی و رسانه‌ای خود، یک شبکه عظیم اداری و تبلیغاتی را ایجاد کرده و به نقطه ثقل اطلاع‌رسانی درباره رهبر جمهوری اسلامی تبدیل شده است.

پژوهش در حوزه «معارف انقلاب اسلامی»، بررسی و رصد چالش‌ها و مسائل «انقلاب اسلامی»، «تبیین اندیشه، سیره و الگوی حاکمیت» رهبر جمهوری اسلامی، گفتمان‌سازی و ترویج کلید‌واژه‌های مورد علاقه و استفاده رهبر جمهوری اسلامی، «شکل‌دهی محافل علمی» برای هم‌اندیشی در این حوزه‌ها و هماهنگی بین تشکل‌های «جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی» از مهم‌ترین «رسالت‌ها و اهداف» این دفتر اعلام شده است.

راه‌اندازی کارگروه‌های پژوهشی، برگزاری نشست‌های آموزشی و علمی ویژه «بازخوانی و تبیین اندیشه‌» رهبر جمهوری اسلامی، برگزاری همایش، برگزاری دوره‌های آموزشی، نشر کتاب، تولید نرم‌افزار، و مشارکت در پاسخ به استفتائات از دیگر فعالیت‌های این دفتر است.

این دفتر همچنین بر روند انتشار و صدور مجوز برای برخی کتاب‌های مربوط به خامنه‌ای نظارت دارد و در صورت لزوم به برخی ابهامات و خبرهای مربوط به رهبر جمهوری اسلامی نیز پاسخ داده است.

اعضای این دفتر در سال‌های اخیر درگیر برخی رویدادها و مناقشات سیاسی شده‌اند. امیر خوراکیان که چندسال معاونت هماهنگی و مسئولیت «حوزه ریاست» را بر عهده داشت، از مؤسسان «جبهه آرمان‌خواهی واقع‌بینانه» بود. از دیگر چهره‌های سیاسی نزدیک به این جبهه می‌توان از محمدحسین صفارهرندی، عضو مجمع تشخیص مصلحت که نفوذ قابل توجهی در دفتر خامنه‌ای دارد، و محمدسعید احدیان، مدیر مسئول روزنامه خراسان، یاد کرد. این جبهه در دوره پیشین انتخابات مجلس شورای اسلامی لیست انتخاباتی داشت.

از دیگر حاشیه‌های سیاسی باید به انتشار نشریه خط حزب‌الله اشاره کرد که از خرداد ۱۳۹۴ در دستورکار دفتر حفظ و نشر آثار رهبر قرار گرفت. منتقدان رویکرد این نشریه را سانسور مواضع مخالف و همچنین تلاش برای القا و تحمیل برداشت‌های خاص از سخنان رهبر توصیف می‌کردند.

دفتر ساختمان اصلی این دفتر در شهر تهران، خیابان جمهوری، خیابان فلسطین جنوبی، کوچه هلالی، پلاک ۳۱ واقع شده است.

بودجه سالانه این دفتر تاکنون اعلام نشده است، ولی بررسی تشکیلات، تعدد مراکز تربیت پژوهشگر، دوره‌های آموزشی و انتشار گسترده کتاب‌های مربوط به رهبر نشان می‌دهد که سالانه ده‌ها میلیارد تومان صرف اداره این مرکز می‌شود.

دفتر رهبر جمهوری اسلامی

دو واژه‌ «بیت» و «دفتر» رایج‌ترین تعبیر برای توصیف ساختاری است که امور شخصی، اداری و اجرایی رهبر جمهوری اسلامی را انجام می‌دهد. «بیت»، از نظر تاریخی و مذهبی، «به معنای دفتر مراجع تقلید شیعه برای انجام امور مذهبی، «دریافت وجوهات و رسیدگی به امور شرعی» است. در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷، این عنوان از نظر سیاسی واجد معنا و اهمیت بیشتری شد، چون با زیست و فرماندهی سیاسی رهبران جمهوری اسلامی گره خورد. از نظر سازماندهی، «بیت» به مجموعه «خانه شخصی»، «محل دیدارهای رسمی»، «محل سخنرانی» و «دفتر رهبر» اطلاق می‌شود. به عبارت دقیق‌‌تر، «دفتر»، بخشی از بیت رهبر جمهوری اسلامی است.

تاریخ تاسیس «دفتر رهبر جمهوری اسلامی» به طور رسمی و سازمان‌یافته به ۲۸اردیبهشت ۱۳۵۹ باز می‌گردد که آیت‌الله روح‌الله خمینی در منطقه جماران تهران ساکن شد. «بیت» او شامل سه خانه و یک حسینیه بود. یک خانه به عنوان «محل سکونت»، خانه دیگر به عنوان «محل ملاقات»، خانه سوم به عنوان «دفتر» و حسینیه شماره یک جماران به عنوان محل سخنرانی‌های عمومی انتخاب شد. در ادامه یک خانه دیگر به عنوان بخش اداری و همچنین دو باغ به این ساختمان افزوده شد.

آیت‌الله خمینی یک روز پس از ورود به ایران در ۱۲بهمن ۱۳۵۷، در «مدرسه رفاه» تهران مستقر شد و در « مدرسه علوی» که جنب مدرسه رفاه بود، با مردم دیدار می‌کرد. مدرسه رفاه همزمان محل بازداشت چهره‌های وابسته به رژیم پهلوی، تشکیل دادگاه و اعدام آنها نیز بود. خمینی تا ۱۰اسفند ۱۳۵۷ در مدرسه رفاه مستقر بود و چند منزل اطراف مدرسه که تخلیه شده بود، به عنوان دفتر مورد استفاده قرار می‌گرفت.

دومین محلی که خمینی به عنوان دفتر انتخاب کرد، «منزل شهاب‌الدین اشراقی» در شهر قم بود. او دهم اسفند ۱۳۵۷ به قم رفت، ابتدا در منزل شخصی خودش در قم ساکن شد ولی با توجه به کوچک‌ بودن منزلش، به منزل محمد یزدی رفت و دیدار با هیات دولت و شورای انقلاب، جلسات سیاسی، دیدارهای عمومی و امور اداری در منزلی در همسایگی این محل، یعنی منزل شهاب‌الدین اشراق،ی انجام می‌گرفت.

دوم بهمن ۱۳۵۸ به علت بروز بیماری قلبی، خمینی ناچار به بازگشت به تهران و اقامت در بیمارستان قلب تهران می‌شود. این بیمارستان در حال حاضر به بیمارستان «شهید رجایی» مشهور است. او در تهران ابتدا در آپارتمانی سه‌طبقه واقع در منطقه خوش آب‌وهوای «دربند» ساکن شد ولی پس از مدتی ساکن منطقه «شمیران» تهران شد و در محله «جماران»، بیت و دفتر خویش را سازمان‌دهی کرد. آیت‌الله خمینی تا پایان عمر خویش در این محل زندگی کرد و حتی یک روز از محل زندگی‌اش در جماران خارج نشد.

آیت‌الله علی خامنه‌ای، هنگامی که در ۱۴خرداد ۱۳۶۸ به عنوان رهبر جمهوری اسلامی انتخاب شد، در ساختمان ریاست‌جمهوری واقع در محله پاستور تهران مستقر بود. پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ ۶مرداد ۱۳۶۸، یک مجموعه شامل چهار ساختمان در نزدیکی نهاد ریاست جمهوری خریداری و رهبر جدید جمهوری اسلامی در آن مستقر شد. اندکی پس از استقرار او، «حسینیه امام خمینی» نیز به عنوان محل سخنرانی‌های او ساخته شد.

مشاور عالی

غلامعلی حدادعادل در تاریخ ۸ تیرماه ۱۳۸۷ به عنوان مشاور عالی رهبر جمهوری اسلامی انتخاب شد. در حکم خامنه‌ای برای حدادعادل به تجربه او در «عرصه‌های سیاسی و فرهنگی» اشاره شده بود و احتمالاً مشورت‌های او محدود به این دو حوزه است. صدور حکم «مشاور عالی» برای حدادعادل اندک زمانی پس از ناکامی او در رسیدن به کرسی ریاست مجلس هشتم صورت گرفت. او رئیس مجلس هفتم بود، ولی برای ریاست مجلس هشتم، اصولگرایان علی لاریجانی را ترجیح دادند و این رویداد یک شکست سیاسی برای حدادعادل محسوب می‌شد. صدور حکم مشاور عالی برای حدادعادل نشان‌دهنده این بود که رهبر جمهوری اسلامی کماکان ترجیح می‌دهد که موقعیت سیاسی حدادعادل را در سطوح بالای قدرت حفظ کند. مجتبی خامنه‌ای، فرزند خامنه‌ای، داماد غلامعلی حدادعادل است و این ارتباط خانوادگی نقش مهمی در تثبیت موقعیت او در ساختار سیاسی پیرامون رهبر جمهوری اسلامی داشته است. حدادعادل علاوه بر حوزه‌های سیاسی و فرهنگی، در حوزه ادبیات و کتاب نیز همواره از ستایش‌کنندگان رهبر جمهوری اسلامی بوده و اغلب در نشست‌های شاعران با خامنه‌ای نیز حضور داشته است. او رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی است.

حدادعادل همچنین با حکم رهبر جمهوری اسلامی به عنوان عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی منصوب شده است. خامنه‌ای همچنین حدادعادل را به عنوان عضو شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مجمع جهانی اهل بیت منصوب کرده که در حوزه دیپلماسی مذهبی جمهوری اسلامی در خارج از کشور فعال هستند. مدیریت بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی نیز با اوست. این بنیاد که دانشنامه جهان اسلام را منتشر می‌کند، سال ۱۳۶۲ با تصمیم علی خامنه‌ای تأسیس شده است.

این مجموعه احکام و انتصاب‌ها و روابط خانوادگی سبب شده او در مقام مشاور عالی یک رابطه چندوجهی و سازمان‌یافته با رهبر جمهوری اسلامی داشته باشد. حدادعادل در سال‌های اخیر در برخی مواقع در مقام سخنگوی سیاسی رهبر جمهوری اسلامی نیز عمل کرده است.

دستیار و مشاور عالی نظامی

یحیی رحیم صفوی در تاریخ ۱۰ مهرماه ۱۳۸۶ به عنوان «دستیار و مشاور عالی فرماندهی کل قوا در امور مرتبط با نیروهای مسلح» منصوب شد. او پیش از این مسئولیت، به مدت ده سال فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را بر عهده داشت. رحیم صفوی همچنین با حکم خامنه‌ای از سال ۱۳۶۸ به عنوان قائم‌مقام فرمانده سپاه انتخاب شده بود. به عبارت دقیق‌تر، رحیم صفوی از مجموعه فرماندهانی است که در دوران پس از جنگ، به طور کامل زیر چتر حمایت خامنه‌ای قرار گرفت و رشد کرد.

او در سال‌های اخیر، علاوه بر مأموریت‌های مرتبط مانند ارائه مشاوره کلان در سطح ستاد کل نیروهای مسلح، اظهارنظرهای متعددی در حوزه سیاست‌ خارجی ایران به‌ویژه در منطقه خاورمیانه داشته است. او در حوزه سیاست داخلی، با وجود سوابقی در زمینه مخالفت با دولت خاتمی و حسن روحانی، حضور کم‌رنگ‌تری داشته و سعی کرده خودش را از مناقشات سیاسی داخلی دور نگه دارد.

رحیم صفوی، در مقام دستیار و مشاور عالی نظامی رهبر جمهوری اسلامی، ارتباط مداومی نیز با مؤسسه‌های علمی و دانشگاه‌های کشور برقرار کرده است. صفوی علت انتخاب این رویکرد را توصیه رهبر جمهوری دانسته است.

او که استاد دانشگاه امام حسین است و در دانشگاه تربیت مدرس و خوارزمی نیز تدریس می‌کند، با تاألیف کتاب، برگزاری همایش‌های تخصصی امنیتی با همکاری دانشگاه‌های وابسته به سپاه و حضور در همایش‌ها و نشست‌های علمی، تلاش کرده شخصیتی علمی از خودش به نمایش بگذارد.

رحیم صفوی همچنین رئیس انجمن ژئوپلیتیک ایران است و با مؤسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام نیز همکاری دارد. این مؤسسه توسط حمزه صفوی، برادر او، اداره می‌شود و رحیم صفوی، رئیس هیئت مدیره آن است. این مؤسسه از سال ۱۳۸۷، یعنی یک سال پس از پایان فرماندهی او در سپاه، تأسیس شده و عمدتاً بر مسائل جهان اسلام متمرکز است.

سلمان صفوی، برادر دیگر رحیم صفوی، نیز «مرکز بین‌المللی مطالعات صلح» را اداره می‌کند که در لندن مستقر است.

از دیگر مؤسسه‌هایی که تحت نفوذ صفوی قرار دارند، «مؤسسه خیریه امدادگران عاشورایی» است که در حوزه سلامت و محرومیت‌زدایی فعالیت می‌کند. این مؤسسه تا سال ۱۳۹۵، در ۲۵ استان مرکز خدمات ارائه کرده است.

«مؤسسه خیریه محسن» که صرفا در استان سیستان و بلوچستان فعالیت می‌کند، از دیگر مؤسسه‌های تحت نظر رحیم صفوی است.

نام او در فهرست افراد ذی‌نفوذ در «سازمان خیریه اسلامی» وابسته به مجمع تقریب مذاهب هم به چشم می‌‌خورد. نام این مؤسسه که وابسته به مجمع تقریب اسلامی است، در حاشیه پرونده فساد در پتروشیمی مطرح شد.

این مؤسسه‌های علمی و خیریه، که در مجموع یک شبکه را تشکیل می‌دهند، از اهمیت بسیاری برای مشاوران مقام‌های عالی در ساختار سیاسی برخوردارند. مشاوران از طریق این مؤسسه‌ها به طور مداوم با بدنه دولت و دستگاه‌های اجرایی وابسته به رهبر در تماس هستند و پروژه‌های مشترک اجرایی و علمی تعریف می‌کنند. این ارتباطات به قدرت نفوذ و افزایش شبکه ارتباطات مشاوران کمک می‌کند و نقش آنها از حالت مشاور صرف به یک بازیگر موثر تبدیل می‌کند.

رحیم صفوی از سال ۱۳۸۵ در فهرست تحریم‌های سازمان ملل قرار گرفت که به طور عمده بر برنامه‌ موشکی و هسته‌ای تمرکز داشت. نام او همچنین سال ۱۳۹۶ در فهرست تحریم‌های وزارت‌ خزانه‌داری آمریکا نیز قرار گرفت.

مشاور عالی امور بین‌الملل

علی اکبر ولایتی از تاریخ ۳۰ مرداد ۱۳۷۶ با دستور علی خامنه‌ای به عنوان مشاور «امور بین‌المللی» رهبر جمهوری اسلامی منصوب شده است. او که از مدیران معتمد رهبر محسوب می‌شود، از آبان سال ۱۳۶۸ با حکم خامنه‌ای به عنوان عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز انتخاب شده است.

عضویت در شورای راهبردی سیاست خارجی، هیئت امنای بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، هیئت نظارت بر برجام و ریاست هیئت مؤسس دانشگاه آزاد، از دیگر عناوین ولایتی است که با حکم و تأیید خامنه‌ای صورت گرفته است. ولایتی همچنین در دفعات متعدد به عنوان نماینده ویژه رهبر جمهوری اسلامی به کشورهای مختلف سفر کرده یا پیام رهبران کشورهای دیگر را دریافت کرده است. حضور در آیین‌های مذهبی خارج از ایران به نمایندگی از رهبر و ملاقات با رهبران کشورها برای اعلام پیام‌های رهبر جمهوری اسلامی هم از دیگر مأموریت‌های مشاور امور بین‌المللی است.

ولایتی همچنین دبیرکل مجمع جهانی بیداری اسلامی است که با نظر رهبر جمهوری اسلامی تشکیل شده و ترویج ایده‌ها و افکار خامنه‌ای در کشورهای اسلامی را پیگیری می‌کند. در این مجمع که از سال ۱۳۹۰ تشکیل شده است، ۹ کمیته در حال فعالیت هستند و تاکنون ۲۵ اجلاس و نشست بین‌المللی برگزار کرده است. یکی از این اجلاس‌ها در سال ۱۳۹۲ با عنوان «علما و بیداری اسلامی» برگزار شد که رهبر جمهوری اسلامی سخنران اصلی آن بود. این مجمع با مؤسسه تنظیم و نشر آثار رهبر نیز همکاری دارد و تشکیل شاخه این مجمع در عراق را در دستور کار قرار داده و یک نشست هم در بغداد برگزار کرده است.

تعدد مسئولیت‌ها و مأموریت‌ها‌ و اظهارنظرهای ولایتی در حوزه سیاست خارجی سبب شده که در تحلیل‌ها از او به عنوان کلیدی‌ترین چهره در تعیین سیاست‌های دیپلماسی ایران یاد شود. راهبرد او در این حوزه «نگاه به شرق» نام گرفته که از حمایت رهبر جمهوری اسلامی برخوردار است و بر توسعه روابط استراتژیک با روسیه و چین تأکید دارد.

ولایتی در حوزه سیاست داخلی نیز در دو دهه گذشته نقش سیاسی فعال و بارزی را ایفا کرده است؛ از جمله در قالب سخنگوی اصولگرایان، عضو کمیته انتخاباتی اصولگرایان، رئیس کمیته وحدت اصولگرایان و کاندیدای ریاست جمهوری. با این حال، او در مسیر دو هدف مهم خود، یعنی راه‌اندازی یک جریان سیاسی اصولگرا و پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، شکست خورده است. انتقادهای گسترده علیه نقش‌آفرینی او در زمینه سیاست داخلی سبب شده ولایتی، در سه سال گذشته، حضور کم‌رنگ‌تری در این عرصه داشته باشد.

مشاور عالی نظامی

حسن فیروزآبادی در تاریخ ۸ تیرماه ۱۳۹۵ با حکم علی خامنه‌ای به عنوان «مشاور عالی نظامی فرماندهی کل قوا» منصوب شد. او از مهر ۱۳۶۸ تا تیرماه ۱۳۹۵ «رئیس ستاد کل نیروهای مسلح» بود و از سال ۱۳۷۵ هم، با حکم خامنه‌ای، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام شد.

حسن فیروزآبادی یکی از معدود نظامیان ایران است که بدون داشتن درجه نظامی به جایگاه مهمی چون ریاست ستاد کل نیروهای مسلح رسید. این روند نشان‌دهنده اعتماد ویژه خامنه‌ای به فیروزآبادی بود. فیروزآبادی که فارغ‌التحصیل رشته دامپزشکی است، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله وابسته به سپاه نیز شده است.

فیروزآبادی در حوزه سیاست داخلی، در دهه گذشته، رفتارهای خاصی داشته که برایش حاشیه‌ساز شده است. در سال ۱۳۸۷ خواستار «تدوین اندیشه‌های احمدی‌نژاد» برای افزایش «غنای علمی کشور» شد ولی در سال ۱۳۹۶ احمدی‌نژاد را فردی خواند که «ولایت‌مدار نیست» و پایگاهش را از دست داده است. رفتار ستایش‌آمیز او با حسن روحانی نیز حاشیه دیگر او در حوزه سیاست داخلی بود و برخی از رسانه‌ها ریشه برکناری فیروزآبادی را در حمایت او از برجام جست‌وجو کردند.

حسن فیروزآبادی از مهرماه ۱۳۹۰ در فهرست تحریم‌های حقوق‌ بشری اتحادیه اروپا قرار گرفته است.

فیروزآبادی پس از برکناری از ریاست ستاد کل نیروهای مسلح ایران به حاشیه رفته بود، ولی طرح موضوع در اختیار داشتن یک ویلای ده هزار متری در لواسان در خرداد ۱۳۹۷ او را دوباره در کانون توجه رسانه‌ها قرار داد. این ویلای مصادره‌ای که به «ستاد اجرایی فرمان امام»، نهاد تحت کنترل رهبر، تعلق داشت، به گفته فیروزآبادی با دستور رهبر و برای برگزاری جلسات فوق سری در اختیار او قرار گرفته بود. پیگیری یک تشکل دانشجویی و رسانه‌ها فیروزآبادی را مجبور به تخلیه و تحویل این ویلا کرد. این ویلا در اصل متعلق به خانواده پهلوی بود که ستاد اجرایی فرمان امام آن را مصادره کرده بود.

مشاور صنایع دفاعی

حسین دهقان در ۲۹ مرداد ۱۳۹۶ به عنوان «مشاور فرماندهی کل قوا در حوزه صنایع دفاعی و پشتیبانی از نیروهای مسلح» منصوب شد. در حکم خامنه‌ای از «رصد مستمر تحقیقات علمی و تحول فناوری‌های دفاعی و ارائه پیشنهاد در دستیابی به ارتقاء و توسعه قابلیت‌ها مورد انتظار» به عنوان وظایف این مشاور یاد شده است.

حسین دهقان در دولت خاتمی به عنوان معاون رئیس‌جمهور و رئیس بنیاد شهید و در دولت روحانی به عنوان وزیر دفاع فعالیت داشت. وی در دهه ۶۰ فرمانده سپاه در لبنان بود و «آموزش و سازماندهی نیروهای شیعی» و «تجهیز و تسلیح» آنان را بر عهده داشت.

حسین دهقان در یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های پشت‌پرده سیاسی، پس از انتخابات سال۱۳۸۸ تلاش کرد بین میرحسین موسوی و علی خامنه‌ای آشتی ایجاد کند ولی در این تلاش شکست خورد. او در یکی از معدود ابرازنظرهای سیاسی، محمود احمدی‌نژاد را متهم کرد که در تلاش است جریان براندازی در ایران را رهبری کند. به‌رغم این مواضع و سابقه نزدیکی او به طیف‌هایی از اصلاح‌طلبان، حسین دهقان همواره کوشیده است که خود را از درگیری‌های سیاست داخلی ایران دور نگه دارد.

مشاور امور جهان اسلام

محمدعلی تسخیری از تاریخ ۲۰ تیرماه ۱۳۹۱ به عنوان «مشاور امور جهان اسلام» منصوب شده است. او از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۱ دبیرکلی مجمع تقریب مذاهب اسلامی را بر عهده داشت.

این مجمع که سال ۱۳۶۹ با دستور علی خامنه‌ای تأسیس شد، یک نهاد هماهنگ‌کننده بالادستی در حوزه دیپلماسی مذهبی ایران و ترویج مذهب شیعه در خارج از کشور محسوب می‌شود. تسخیری از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۵ نیز معاون امور بین‌الملل دفتر رهبر جمهوری اسلامی بود و یکی از قدیمی‌ترین چهره‌های مذهبی نزدیک به خامنه‌ای محسوب می‌شود. عضویت در هیئت امنای سازمان تبلیغات اسلامی، دبیرکلی مجمع جهانی اهل بیت و دبیرکلی آن از دیگر احکامی است که خامنه‌ای برای تسخیری صادر کرده است. او همچنین عضو هیئت امنای شمار بسیاری از نهادهای مذهبی است، از جمله بنیاد غدیر، مرکز آموزش عالی اهل بیت، مؤسسه اندیشه اسلامی آل البیت و...

تسخیری عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز است که یک نهاد بالادستی در طیف اصولگرایان محسوب می‌شود. او همچنین عضو مجلس خبرگان رهبری است. تسخیری در حوزه سیاست داخلی ایران حضور کمرنگی دارد.

رئیس گروه مشاوران نظامی

سابقه تشکیل گروه مشاوران نظامی رهبر جمهوری اسلامی به سال ۱۳۶۸ بازمی‌گردد. «قاسمعلی ظهیرنژاد» از آبان ۱۳۶۸ تا مهر ۱۳۷۸ و علی شهبازی از خرداد ۱۳۷۹ ریاست گروه مشاوران نظامی را برعهده داشته‌اند. شهبازی در سال ۱۳۷۱ با حکم رهبر جمهوری اسلامی به عنوان «ریاست هیئت امنای دانشگاه علوم استراتژیک» و در سال ۱۳۷۷ به عنوان فرمانده ارتش نیز منصوب شده بود. در حکم اولیه برای ریاست گروه اشاره شده که وظایف این گروه و شرایط اعضای آن را ستاد کل نیروهای مسلح اعلام خواهد کرد.

قاسمعلی ظهیرنژاد و علی شهبازی، هر دو، از فرماندهان عالی ارتش بوده‌اند. گروه مشاوران نظامی به طور کلی شامل فرماندهان بازنشسته ارتش است. این گروه از مشاوران رهبر جمهوری اسلامی حضور رسانه‌ای کمرنگی دارند و از قدرت نفوذ خاصی نیز برخوردار نیستند.

دفتر بازرسی

دفتر بازرسی یک نهاد «مأموریت‌محور» است که وظیفه اصلی‌اش پیگیری پرونده‌های ویژه‌ای است که رهبر جمهوری اسلامی آن‌ها را محول می‌کند، ولی به طور محدود بر اساس گزارش‌های دریافتی نیز اقدام می‌کند.

پرونده‌های ویژه بر اساس نامه‌ها و شکایت‌های دریافتی تنظیم می‌شود و گروه تحقیق و بازرسی این دفتر اختیار تام برای ورود به دستگاه‌های دولتی و برخی دستگاه‌های دولتی برای رسیدگی دارد.

از سال ۱۳۹۶، با حکم رهبر جمهوری اسلامی، بخش‌های بیشتری از نهادهای زیر نظر رهبر از جمله دفتر خود او هم به دایره شمول بازرسی ویژه این دفتر وارد شده‌اند.

این دفتر سال ۱۳۶۸ با دستور رهبر جمهوری اسلامی در قالب یک «گروه بازرسی» تشکیل شد، ولی در سال‌های بعد فعالیت گروه ادامه یافت و به یک دفتر تبدیل شد. در زیرمجموعه این دفتر، چهار گروه کاری «فرهنگی»، «اقتصادی»، «قضایی» و «سیاسی» وجود دارد. مأموریت‌های این دفتر محدود به نهادهای زیر نظر رهبر نیست و کلیه مجموعه‌های قوای سه‌گانه را نیز در بر می‌گیرد. روابط سازمانی و وظایف این معاونت را دفتر رهبر جمهوری اسلامی تعیین می‌کند و گزارش‌هایی که دفتر بازرسی تهیه می‌کند، توسط دفتر رهبر جمهوری اسلامی به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ می‌شود.

علی اکبر ناطق‌نوری، اولین رئیس دفتر بازرسی رهبر جمهوری اسلامی بود. او اردیبهشت ۱۳۹۶ از این سمت استعفا کرد. از آبان سال ۱۳۹۶ حسین فدایی جانشین علی‌اکبر ناطق‌نوری شد.

حسین فدایی که از جمله فعالان سیاسی دهه ۶۰ است، زمانی نماینده سپاه پاسداران در امور مجلس بود و بعدها، در دوره‌های هفتم و هشتم مجلس شورای اسلامی، نماینده مجلس شد. فدایی همچنین، از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۶، دبیرکل جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی بود.

این حزب در حدفاصل‌ سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۸ نقش محوری در میان اصولگرایان بازی کرد. حذف ناطق‌ نوری از دایره تصمیم‌سازی اصولگرایان، تشدید فشارهای سیاسی علیه هاشمی ‌رفسنجانی و برآمدن محمود احمدی‌نژاد در شهرداری تهران و انتخابات ریاست‌جمهوری از جمله رویدادهای مهمی بودند که جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی در آن‌ها نقش ویژه‌ای ایفا کردند.

دفتر عقیدتی سیاسی

سابقه تشکیل دفتر عقیدتی سیاسی به آذرماه ۱۳۶۸ بازمی‌گردد. عنوان دقیق این نهاد «دفتر عقیدتی-سیاسی ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح» است و به عنوان یک نهاد مستقل در کنار دفتر رهبر جمهوری اسلامی فعالیت می‌کند. وظیفه اصلی این نهاد «سیاستگذاری، هماهنگی، بازرسی و نظارت بر امور و وظایف نمایندگی ولی فقیه در نیروهای مسلح» و « ایجاد هماهنگی‌ میان‌ سازمان‌های عقیدتی ‌سیاسی‌ در کلیه‌ی‌ نیروهای‌ مسلح‌ و ایجاد وحدتِ‌ روش‌ و رسیدگی‌ به‌ مسایل ‌آن‌ها» از طریق هماهنگی با «ستاد کل نیروهای مسلح» تعریف شده است.

این نهاد همچنین از سال ۱۳۹۶، با دستور رهبر جمهوری اسلامی، مسئولیت «ارتقاء سطح آمادگی‌های معنوی و بصیرت دینی فرماندهان و آحاد کارکنان نیروهای مسلح و خانواده‌های آنان» را در هماهنگی با «نمایندگی ولی فقیه در سپاه و سازمان‌های عقیدتی سیاسی در نیروهای مسلح» بر عهده گرفته است.

مأموریت دیگر این دفتر «سیاستگذاری، هماهنگی و بازرسی و نظارت» بر امور معاونت‌های سیاسی نیروهای مسلح است که از طریق «معاونت سیاسی» دفتر عقیدتی-سیاسی انجام می‌شود.

علاوه بر معاونت سیاسی، نهادهایی چون «جانشین دفتر»، «معاونت تربیت و آموزش»، «معاون هماهنگ‌کننده»، «معاونت نظارت و بازرسی»، «واحد ویژه امور روحانیون»، «مرکز راهبردی فرهنگی» و «هیات‌های اندیشه‌ورزی» در زیرمجموعه این دفتر فعالیت دارند.

«رئیس دفتر عقیدتی سیاسی» همچنین عضو هیئت امنای «بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس» است.

محمدعلی موحدی‌ کرمانی از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۴، غلامرضا صفایی از سال۱۳۷۴ تا ۱۳۹۶ و علی سعیدی از سال ۱۳۹۶ به بعد مسئولیت دفتر عقیدتی-سیاسی را بر عهده داشته‌اند. موحدی کرمانی از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۴ نماینده ولی فقیه در سپاه، غلامرضا صفایی از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸ رئیس «اداره سیاسی-ایدئولوژیک ارتش» و علی سعیدی تا سال ۱۳۷۲ مسئول سازمان حفاظت و اطلاعات سپاه و از سال ۱۳۸۴ نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه بوده‌‌اند.

علی‌ سعیدی، مسئول فعلی دفتر عقیدتی‌-سیاسی، از جمله تندروترین چهره‌های سیاسی است که مروج ادبیات آخرالزمانی بوده است. او حوادث دهه اخیر خاورمیانه را بخشی از علائم ظهور می‌داند و از حکومت عربستان به عنوان یک مانع ظهور یاد می‌کند. سعیدی در مسئولیت جدید نیز اقدام به تدوین اسنادی چون «انتظار کلان»، «تربیت دینی» و «رشد و تعالی سربازان و خانواده‌ها» کرده است که رویکردی «ظهورمحور» دارند.

دفتر وجوهات شرعی

وجوهات شرعی وجوه یا پول‌هایی است که مقلدان به مرجع تقلید می‌پردازند و شامل مواردی چون خمس، زکات، نذورات و موقوفات می‌شود. مراجع تقلید برای دریافت این وجوه اقدام به تأسیس نهادی کرده‌اند که به طور عام به دفتر وجوهات شرعی مشهور شده است.

دفتر وجوهات شرعی رهبر جمهوری اسلامی نیز از این قاعده عام پیروی می‌کند. دفتر وجوهات شرعی همچنین اقدام به پرداخت شهریه طلبه‌هایی می‌کند که از نظر خامنه‌ای مشمول دریافت شهریه ماهانه شده‌اند. این دفتر همچنین به طور مرتب، میزان وجوهات شرعی در ایام خاص مانند فطریه و کفاره روزه را اعلام می‌کند. این دفتر یک سیستم اینترنتی نیز برای دریافت وجوهات شرعی راه‌اندازی کرده است.

مسئولیت دفتر وجوهات شرعی دفتر رهبر جمهوری اسلامی بر عهده «هاشم رسولی محلاتی» است. او مسئولیت مشابهی در دفتر خمینی هم بر عهده داشت که دامنه ‌وسیع‌تری داشت و شامل «امور مالی و وجوهات و کارهای قبوض و اجازات علما و احکام ائمه جمعه» بود.

رسولی محلاتی در سال ۱۳۶۸ نماینده ولی فقیه در بنیاد مسکن بود و سال ۱۳۷۱ نیز با حکم خامنه‌ای رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه شد. رسولی محلاتی چهار داماد دارد و زمانی یک شبکه خانوادگی را در دفتر رهبر تشکیل داده بود؛ علی اکبر ناطق نوری تا سال ۱۳۹۶ مسئول دفتر بازرسی دفتر رهبر بود و محمدحسن قرهی، داماد دیگرش، عضو دفتر رهبر در قم بود. محمد‌علی شهیدی، سومین داماد رسولی محلاتی، نماینده ولی فقیه در بنیاد شهید و رئیس این نهاد عظیم است.

نهادهای اقتصادی بنیاد شهید تحت نظارت معاونت نظارت و حسابرسی دفتر رهبر قرار دارد. دیگر داماد رسولی محلاتی، عباس آخوندی است که تا سال ۱۳۹۷ وزیر راه و شهرسازی دولت روحانی بود. صادق خلخالی هم با خواهر رسولی محلاتی ازدواج کرده بود.

دفتر نظامی

دفتر نظامی یک نهاد اداری - نظامی واسطه بین رهبر جمهوری اسلامی و دفتر رهبر جمهوری اسلامی با نیروهای مسلح است. سابقه تأسیس این دفتر به سال ۱۳۶۸ بازمی‌گردد. این دفتر ماهیتی مستقل دارد و «مسئول پیگیری امورات نظامی، انتصابات فرماندهان و ابلاغ احکام و دستورات» رهبر جمهوری اسلامی به نیروهای مسلح است. ابلاغ سیاست‌های عمومی، حضور در جلسات تودیع و معارفه فرماندهان و مدیران نظامی، فرهنگی و اجتماعی و بازدید از فعالیت‌هایی اجرایی نیروهای نظامی، از دیگر مأموریت‌های دفتر نظامی فرمانده کل قواست.

مسئولیت این دفتر با سردار محمد شیرازی است. سابقه آشنایی محمد شیرازی و برادرانش با علی خامنه‌ای به رفسنجان در پیش از انقلاب ۱۳۵۷ بازمی‌گردد. خامنه‌ای برای سخنرانی به رفسنجان می‌رفت و محل سکونتش منزل شیخ عباس شیرازی بود. عباس شیرازی برادر بزرگ‌تر محمد شیرازی است. در دورانی که خامنه‌ای به ایرانشهر تبعید شده بود، این دو برادر برای دیدار خامنه‌ای می‌رفتند. این روابط پس از انقلاب ادامه یافت. عباس شیرازی تا فرماندهی «تبلیغات جبهه و جنگ» پیش رفت ولی سال ۱۳۶۴ در جریان جنگ کشته شد. محمد شیرازی، در اوایل انقلاب، افسر وظیفه در بخش زرهی ارتش بود و توسط برادرش به خامنه‌ای معرفی شد. خامنه‌ای از سال ۱۳۵۹ نماینده خمینی در شورای عالی دفاع بود و این نخستین فرصت برای رشد محمد شیرازی در مناصب مدیریتی بود که با سمت جانشینی بخش خودکفایی شورای عالی دفاع آغاز شد. مقام او در سایه اعتماد خامنه‌ای ترقی کرد و در سال ۱۳۶۷ به عنوان فرد پیشنهادی برای «جانشین فرمانده کل قوا» مطرح شده بود. با پایان یافتن جنگ، ساختار نظامی ایران دچار تغییر و تحولاتی شد و محمد شیرازی به عنوان فرد معتمد خامنه‌ای به دفتر او رفت تا نقش واسطه را در رسیدگی به امور نظامی ایفا کند. در سا‌ل‌های اخیر بر دامنه‌ فعالیت‌های رسانه‌ای و‌ بازدیدهای نظامی و حضور عمومی این دفتر افزوده شده و در برخی مواقع نقش سخنگوی نظامی رهبر جمهوری اسلامی را نیز ایفا کرده است.

علی شیرازی، برادر محمد شیرازی، از سال ۱۳۹۰ به عنوان نماینده ولی فقیه در نیروی قدس سپاه مشغول کار است. وی پیش از این در نیروی دریایی سپاه نماینده رهبر بود. علی شیرازی از نخستین کسانی است که اقدام به نوشتن زندگی‌نامه درباره خامنه‌ای کرده است.

دفتر سیاستگذاری حفاظت اطلاعات

«دفتر سیاستگذاری حفاظت اطلاعات ستاد فرماندهی کل قوا»، یک نهاد امنیتی است که مأموریت ایجاد هماهنگی بین «سازمان‌های حفاظت اطلاعات» نیروهای نظامی و انتظامی و وزارت دفاع و «ایجاد وحدت روش» بین این سازمان‌ها و «انتقال نظرات عمومی» رهبر جمهوری اسلامی در مقام فرمانده کل قوا به این سازمان‌ها را بر عهده دارد. سابقه فعالیت این دفتر در دوران رهبری علی خامنه‌ای به اسفند ۱۳۶۸ بازمی‌گردد. این دفتر همچنین در زمینه انتصاب‌های نیروهای نظامی، به رهبر جمهوری اسلامی مشورت می‌دهد.

این دفتر ابتدا با عنوان «دفتر عمومی حفاظت اطلاعات» مشهور بود، ولی بعداً به «دفتر سیاستگذاری حفاظت اطلاعات» تغییر نام داد و وظیفه «سیاستگذاری» سازمان‌های حفاظت اطلاعات نیز به وظایف آن افزوده شد.

رئیس این دفتر همچنین عضو «شورای هماهنگی اطلاعات» کشور و «شورای سیاستگذاری حفاظت اطلاعات نیروهای مسلح کشور» است. شورای هماهنگی اطلاعات کشور که شامل ۱۶نهاد امنیتی است، نهاد ارشد هماهنگ‌کننده امنیتی در ایران محسوب می‌شود.

در سال‌های اولیه تشکیل این دفتر، «اداره کمیسیون اسرا» در زیرمجموعه آن قرار داشت. رئیس دفتر عمومی حفاظت اطلاعات رئیس این کمیسیون نیز بود. این کمیسیون که در آن نمایندگان وزارت امور خارجه، وزارت کشور، سازمان‌های حفاظت اطلاعات نیروهای مسلح و هلال‌ احمر عضویت داشتند، به طور عمده بر مسائل مربوط به اسرای بین جنگ ایران و عراق متمرکز بود و سابقه تشکیل آن به سال ۱۳۶۷ باز می‌گشت. فعالیت این کمیسیون در سال ۱۳۸۳ به پایان رسید.

محمدعلی نظران از اسفند ۱۳۶۸ تا مهرماه ۱۳۷۳ مسئولیت دفتر عمومی حفاظت اطلاعات را بر عهده داشت و از او به عنوان مؤسس «دفتر عمومی حفاظت اطلاعات» و «کمیسیون اسرا» یاد شده است. نظران سوابقی چون عضویت در ستاد استقبال از خمینی، حفاظت اطلاعات حزب جمهوری اسلامی و دبیری شورای عالی دفاع داشت و مهرماه ۱۳۷۳ در جریان یک تصادف رانندگی درگذشت.

پس از او، عبدالله نجفی تا مهرماه ۱۳۸۳ مسئول این دفتر بود. حسام هاشمی رئیس بعدی این دفتر بود و از مهرماه ۱۳۸۳، حسام هاشمی به عنوان رئیس این دفتر منصوب شد و کار کمیسیون اسرا پایان یافت.

پس از حسام هاشمی ،که تا سال ۱۳۹۱ مسئولیت این دفتر را داشت و اکنون عضو شورای مشاوران نظامی رهبر جمهوری اسلامی است، غلامحسین رمضانی مسئولیت دفتر سیاستگذاری حفاظت اطلاعات را بر عهده دارد.

دفتر بررسی‌های اقتصادی

گروه «بررسی‌های اقتصادی» یک دفتر مشورتی و مطالعاتی است که در سال‌های اخیر بر نقش و اهمیت آن افزوده شده است. این دفتر در سیاستگذاری برای سرمایه‌گذاری نهادهای اقتصادی تحت نظر رهبر جمهوری اسلامی نیز مشارکت دارد. نقش‌آفرینی این دفتر در جریان تصویب الگوی جدید قراردادهای نفتی نیز نشان‌دهنده اهمیت این نهاد در فرایند تصمیم‌سازی‌های اقتصادی است.

پیگیری اقتصاد مقاومتی، بازدید از پروژه‌های عمرانی، برگزاری جلسات مشورتی با نهادهای اقتصادی و مأموریت‌های موردی از جمله تعیین میزان دیه که باید به صورت سالانه اعلام شود، از جمله فعالیت‌های قابل رصد این گروه است.

مسئولیت این گروه بر عهده علی آقامحمدی است که از او به عنوان «مشاور اقتصادی» رهبر جمهوری اسلامی یاد می‌شود. او هم اکنون عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو شورای عالی اصل ۴۴ قانون اساسی و دبیر ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی است. آقامحمدی در سال ۱۳۹۰ با معاون اول دولت احمدی‌نژاد به عنوان «معاون نظارت و هماهنگی» در زمینه «هماهنگی پروژه‌های کلان اقتصادی» همکاری می‌کرد، ولی با تأکید دفتر رهبر، از دولت جدا شد. همکاری‌های او با دولت روحانی در جریان تلاش برای تصویب لوایح چهارگانه FATF و همچنین عقد قرارداد نفتی شرکت توتال نیز با مخالفت برخی از نهادهای اصولگرا روبه‌رو شد.

علی آقامحمدی که رئیس انجمن دوستی ایران و عراق است، یک چهره کلیدی در حوزه ورزش هم محسوب می‌شود و نقش‌های سیاسی مهمی نیز، مانند واسطه‌گری برای حل بحران پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸، بازی کرده است.

دفتر سیاسی-اجتماعی

دفتر یا گروه «سیاسی-اجتماعی» یک نهاد مشورتی و مطالعاتی در بررسی و آسیب‌شناسی مسائل اجتماعی و سیاسی و امنیتی جامعه ایران است.

یکی از پروژه‌های مهم این دفتر مشارکت با وزارت کشور در تهیه طرح کلان در حوزه آسیب‌شناسی اجتماعی در سال ۱۳۹۵ بود.

مصطفی پورمحمدی از سال ۱۳۸۱، پس از این‌که از وزارت اطلاعات خارج شد، مسئولیت این دفتر را بر عهده گرفت.

رئیس دفتر حفظ و نشر آثار

«دفتر حفظ و نشر آثار» رهبر جمهوری اسلامی در حال حاضر تحت نظر مسعود خامنه‌ای، پسر سوم ‌علی خامنه‌ای، اداره می‌شود. مسعود خامنه‌ای متولد ۱۳۵۳ است، تحصیلات حوزوی دارد، داماد محسن خرازی، عضو سابق مجلس خبرگان، است و در حوزه سیاست فعالیت علنی خاصی ندارد. حضور او در جلسات مذهبی که بانی آن‌ها صادق خرازی،‌ فرزند محسن خرازی و فعال اصلاح‌طلب، است سبب گمانه‌زنی‌هایی درباره گرایش‌های سیاسی او شده، ولی این گمانه‌زنی‌ها فاقد سند هستند و مسعود خامنه‌ای کماکان شخصیت غیرسیاسی خود را حفظ کرده است. او به‌رغم این‌که یک مؤسسه عظیم رسانه‌ای و فرهنگی را اداره می‌کند، مانند سه برادر دیگرش علاقه‌ و احتمالاً اجازه‌ای برای حضور بیشتر در رسانه‌ها ندارد و کماکان زندگی شخصی و حرفه‌ای‌اش در سایه مانده است.

علاوه بر مسعود، میثم خامنه‌ای، آخرین فرزند پسر خامنه‌ای، نیز در این دفتر مشغول کار است. میثم خامنه‌ای متولد ۱۳۵۶ است و تحصیلات حوزوی دارد. او نیز فعالیت سیاسی و رسانه‌های خاصی ندارد و نسبت به مسعود، حضور کمتری در مجالس یا مراسم‌ عمومی دارد.

مسعود خامنه‌ای علاوه بر اداره این دفتر، به «جمع‌آوری خاطرات» پدرش مشغول است. «دفتر حفظ و نشر آثار» تاکنون یک کتاب درباره خاطرات رهبر با عنوان «خون دلی که لعل شد» منتشر کرده و در روند انتشار برخی آثار درباره زندگی و خاطرات رهبر نظارت و دخالت داشته است. در مهم‌ترین نمونه، کتاب «شرح اسم» که در مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی منتشر شد، با اعلام نارضایتی «دفتر حفظ و نشر آثار» جمع‌آوری شد. بر اساس اعلام این مؤسسه، کتاب مذکور ۲۴۰ نکته «اغلاط و نکات لفظی تاریخی» داشته و پس از تجدیدنظر در برخی مطالب، دوباره منتشر شد.

این دفتر همچنین مجموعه‌ای از «یادداشت‌های روزانه» رهبر جمهوری اسلامی را نگهداری می‌کند که مانند مجموعه خاطرات اکبر هاشمی رفسنجانی درباره تحولات سیاسی و مسائل داخلی ایران است. خاطرات و یادداشت‌های روزانه هاشمی نیز توسط فرزندان او تدوین و منتشر شده‌ است. مجموعه یادداشت‌های خامنه‌ای که توسط فرزندانش نگهداری و بررسی می‌شود، تاکنون به صورت مستقل منتشر نشده است.

پیش از مسعود خامنه‌ای، در دورانی کوتاه، علیرضا برازش مدیریت اجرایی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر را بر عهده داشت. علیرضا برازش که کتاب‌هایی با استفاده از سخنرانی‌های خامنه‌ای نوشته، حدفاصل سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷، مدیریت شبکه یک صداوسیما را بر عهده داشت که دومین حضور مدیریتی او در این شبکه بود.

علیرضا برازش تا سال ۱۳۸۴ به عنوان یک کارشناس مذهبی در صداوسیما شناخته می‌شد. سال ۱۳۸۳ عزت‌الله ضرغامی با فرمان رهبر جمهوری اسلامی به ریاست صداوسیما منصوب شد و یک سال بعد علیرضا برازش که رئیس مؤسسه انقلاب اسلامی بود به عنوان مدیر شبکه یک صداوسیما معرفی شد. این انتخاب در واقع بده‌بستان رئیس صداوسیما با دفتر رهبر جمهوری اسلامی برای انتصاب یک مهره مورد اعتماد در شبکه اصلی صداوسیمای جمهوری اسلامی بود. برازش، در دوره کوتاهی، مدیریت شبکه دو را هم بر عهده داشت.

دفتر قم

سابقه تأسیس دفتر رهبر جمهوری اسلامی در قم به ۱۰اسفند ۱۳۵۷ باز می‌گردد که آیت‌الله خمینی از تهران به قم نقل‌مکان کرد. او پس از مراجعت به قم، در منزل شخصی خود در محله قاضی یخچال این شهر مستقر شد، ولی محل ملاقات‌هایش در منزل شهاب‌الدین اشراقی تعیین شد و این خانه به عنوان دفتر رهبر شناخته شد. خمینی تا دوم بهمن ۱۳۵۸ در قم بیشتر نماند و به تهران مهاجرت کرد.

پس از انتقال خمینی در بهمن ۱۳۵۸ به تهران، محمد یزدی به عنوان «رئیس دفتر» خمینی در قم اختیار عمل بیشتری داشت و این دفتر به فعالیت خود ادامه داد. از خرداد ۱۳۵۹، با توجه به حضور محمد یزدی به عنوان نماینده قم در مجلس اول، دامنه فعالیت‌های او در این دفتر کمتر شد. دفتر خمینی در این دوران بیشتر درگیر پاسخگویی به سؤالات شرعی بود و نقش سیاسی بارزی نداشت.

دفتر رهبر در قم در دوران خامنه‌ای نیز فعال بود. آغاز کار این دفتر به سال ۱۳۷۰ باز می‌گردد، ولی از سال ۱۳۷۳ که جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نام خامنه‌ای را در ردیف مراجع تقلید اعلام کرد، فعالیت‌هایش بیشتر شد. این دفتر که در خیابان صفاییه (شهدا) قرار دارد، به طور عمده امور «مرجعیتی» رهبر جمهوری اسلامی را نمایندگی می‌کند. برگزاری کلاس‌های آموزشی مذهبی، مراسم‌های مذهبی، استخاره، محاسبه و دریافت وجوهات و پاسخگویی تلفنی و کتبی به استفتائات و سؤالات شرعی از مهم‌ترین وظایف این دفتر است.

وظیفه دیگر این دفتر ارتباط با حوزه‌های علمیه و مراجع تقلید است که در هماهنگی با معاونت ارتباطات حوزوی دفتر رهبر جمهوری اسلامی انجام می‌شود.

این دفتر همچنین از سال ۱۳۸۱، سلسله جلسات آموزشی را با حضور محمدتقی مصباح یزدی برگزار می‌کند و یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های تبلیغاتی این روحانی مشهور تندرو در قم محسوب می‌شود.

دفتر رهبر در قم همچنین مدیریت امور «خانه خمینی» را که اکنون به محلی برای بازدید گردشگران تبدیل شده بر عهده دارد. خانه خمینی در سال ۱۳۷۳، پس از مرگ احمد خمینی، به دفتر خامنه‌ای واگذار شد. این خانه که سال ۱۳۷۵ سازمان میراث فرهنگی آن را در فهرست آثار ملی ایران ثبت کرده، به صورت مشترک زیر نظر دفتر رهبر در قم و «مؤسسه نشر آثار خمینی» اداره می‌شود.

مسئولیت دفتر رهبر جمهوری اسلامی در قم از سال ۱۳۷۰ تا سال ۱۳۹۸بر عهده احمد مروی بود. ۵ اردیبهشت ۱۳۹۸، محمود محمدی عراقی به عنوان مسئول دفتر رهبر در قم معرفی شد. با این حال در گزارش‌‌ها و خبرهای رسانه‌های داخل ایران، حدفاصل سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۸، از «حسین ملکا آشتیانی» هم به عنوان رئیس دفتر رهبر در قم نام برده شده است. حسین ملکا در بسیاری از مراسم‌ها و عیادت‌های مذهبی نیز به نمایندگی از رهبر جمهوری اسلامی تحت عنوان «رئیس دفتر رهبر در قم» حضور یافته است.

بخشی از دفتر رهبر جمهوری اسلامی در قم، «ستاد استفتائات» است که تحت نظارت آیت‌الله سیدجعفر کریمی، رئیس «شورای استفتا»ی رهبر جمهوری اسلامی، فعالیت می‌کند و با «دفتر استفتائات و مطالعات فقهی» واقع در دفتر رهبر در تهران نیز در ارتباط است. استفتا یک اصطلاح فقهی است به معنای درخواست فتوا. شیعیان برای اینکه بدانند چگونه به تکالیف مذهبی و شرعی خود عمل کنند، از مرجع تقلید خود سؤال می‌کنند تا به حکم شرعی آگاه شوند. ستاد استفتائات بر اساس رساله مرجع تقلید شیعه به سؤالات جواب می‌دهد و در صورت نیاز با مرجع تقلید مشورت می‌کند و پاسخ لازم را منتشر می‌کند. دفتر استفتائات آیت‌الله خامنه‌ای، در صورتی که نظر خامنه‌ای در پاسخ به سؤالات شرعی موجود نباشد، از رساله و نظرات آیت‌الله خمینی برای پاسخگویی استفاده می‌کند.

رئیس دفتر

«رئیس دفتر» رهبر جمهوری اسلامی عنوانِ مبهمی است. در دوران خمینی، فعالیت‌های او در مدرسه رفاه تحت کنترل و مدیریت احمد خمینی، فرزند او، انجام می‌شد. نخستین دفتر خمینی در قم به صورت شورایی اداره می‌شد. از «محمد یزدی» که خمینی در خانه‌اش ساکن بود، به عنوان «رئیس دفتر» خمینی نام برده شده ولی در عمل محوریت امور با احمد خمینی بود.

پس از انتقال خمینی به تهران و تشکیل دفتر در منطقه جماران نیز از «محمدرضا توسلی» به عنوان رئیس دفتر نام برده شد ولی کماکان احمد خمینی، محوریت و ریاست خود را در دفتر حفظ کرد.

در دوران آیت‌الله خامنه‌ای، برای دوران کوتاهی که خامنه‌ای از دفتر ریاست جمهوری به دفتر رهبر نقل مکان کرد، ریاست امور با «سید محمد میرمحمدی» بود. او در دوران ریاست جمهوری خامنه‌ای هم «رئیس دفتر ویژه ریاست‌جمهوری» بود. میرمحمدی پس از این دوران، به عنوان معاونت بازرسی و نظارت دفتر رهبر مشغول به کار شد و تا سال ۱۳۸۶ در این سمت باقی ماند. او که اکنون با حکم خامنه‌ای، عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام است، به عنوان دستیار ویژه و مشاور رئيس‌دفتر دفتر رهبر جمهوری اسلامی نیز تعیین شده است.

پس از سازماندهی و راه‌اندازی دفتر رهبر، «غلامحسین محمدی گلپایگانی» که به محمد محمدی گلپایگانی مشهور است، به عنوان رئیس دفتر رهبر انتخاب شد. او در بدو انتخاب یک چهره گمنام سیاسی بود که سوابق قضایی در ارتش و سابقه امنیتی در وزارت اطلاعات داشت.

محمدی گلپایگانی در دوران حضورش به عنوان «رئیس دفتر»، رویکرد سیاسی بارزی نداشته است. علت انتخاب او نیز شخصیت غیرسیاسی او بوده است. کماکان این هویت غیرسیاسی را حفظ کرده و از ورود به مناقشات سیاسی و جناحی در ایران پرهیز کرده است.

در سی‌سال گذشته، همچنین در ادوار مختلف، گزار‌ش‌های متعددی درباره نقش محوری‌ «علی‌اصغر میرحجازی»، «وحید حقانیان» و «مجتبی خامنه‌ای»، فرزند رهبر، در جهت‌دهی به مناسبات کلان سیاسی منتشر شده که نشان می‌دهد «رئیس دفتر» رهبر جمهوری اسلامی لزوما به عنوان «نفر اول» یا «قدرتمندترین چهره» دفتر او محسوب نمی‌شود. در عین حال، ازدواج پسر گلپایگانی (محمد جواد) با دختر خامنه‌ای (بشری) سبب شده رئیس دفتر خامنه‌ای علاوه بر رابطه اداری، رابطه خانوادگی هم با رهبر جمهوری اسلامی داشته باشد و تا حدودی موقعیت سیاسی و اداری خویش را در رقابت با سایر بازیگران فعال در دفتر رهبر حفظ کند. مدیریت امور اجرایی دفتر و ابلاغ پاسخ‌های رسمی رهبر به نهادهای حکومتی و دولتی و حضور در جلسات و مراسم مختلف به عنوان نماینده رهبر، از وظایف جاری رئیس دفتر جمهوری اسلامی است.

شورای استفتائات

شورای استفتائات یا شورای افتا یک نهاد بالادستی فقهی است که نقش مشورتی و نظارتی در زمینه احکام شرعی و استفتاء دارد. این شورا با حضور روحانیون بلندپایه تشکیل می‌شود و به تحقیق فقهی برای پاسخگویی به برخی مسائل مذهبی می‌پردازد. ارائه مشورت فکری به رهبر جمهوری اسلامی برای پاسخگویی به مسائل جدید از دیگر وظایف این شوراست.

این شورا در واقع شکل حکومتی جلسات استفتای مراجع تقلید شیعه است. مرجع تقلید شیعه در جلسات خود، نظریاتش را که به طور عمده در پاسخ به سؤالات شاگردان است، طرح می‌کند و شاگردان مرجع به تحقیق درباره نظریه مرجع تقلید می‌پردازند.

ریشه تشکیل این شورا به سال ۱۳۶۸ بازمی‌گردد. پس از انتخاب خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی، برخی از روحانیون بلندمرتبه حوزه علمیه قم پیشنهاد تشکیل جلساتی برای مشاوره فقهی به او را مطرح می‌کنند. این جلسات در واقع کلاس‌های آموزشی برای افزایش دانش فقهی رهبر بوده است.

نتیجه مطالعات و تصمیمات این شورا در برخی موارد، مانند ارث زنان از زمین، توسط مجلس شورای اسلامی به قانون تبدیل شد که خود نشان‌دهنده اهمیت و دامنه نفوذ تصمیم‌گیری این نهاد است. در حال حاضر، جعفر کریمی رئیس شورای استفتائات رهبر است. این روحانی ۹۱ساله سابقه حضور در مجلس خبرگان دارد و در دوران خمینی هم در نوشتن استفتائات فعال بود. اعضای این شورا همچنین مسئولیت شورای استفتائات رهبر جمهوری اسلامی در عربستان را بر عهده دارند که در طول زیارت حج فعال است.

رسانه‌ها

چهار رسانه شامل وب‌سایت لیدر، وب‌سایت خامنه‌ای، هفته‌نامه خط حزب‌الله و ماهنامه مسیر، مجموع رسانه‌های اختصاصی بیت رهبر جمهوری اسلامی را شکل می‌دهند. از این مجموعه، وب‌سایت لیدر توسط دفتر رهبر اداره می‌شود و سه رسانه دیگر توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار خامنه‌ای. محوری‌ترین و مهم‌ترین رسانه هم وب‌سایت خامنه‌ای است. این رسانه‌ها به نوعی نقش سخنگویی و پاسخگویی دفتر رهبر را هم ایفا می‌کنند و تلاش مستمری برای جهت‌دهی به رسانه‌های حامی خامنه‌ای را بر عهده گرفته‌اند.

دفتر مشهد

فعالیت نمایندگی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر جمهوری اسلامی در مشهد از آذرماه ۱۳۹۲ شروع شده است.

برگزاری نشست‌های تخصصی و دوره‌های آموزشی با تمرکز بر آثار تولیدشده پیرامون رهبر جمهوری اسلامی از مهم‌ترین فعالیت‌های این دفتر بوده است. در کنار این دفتر، انتشارات انقلاب اسلامی که تحت نظر دفتر حفظ و نشر آثار فعالیت می‌کند نیز با راه‌اندازی فروشگاه کتاب در مشهد، فعالیت خود را شروع کرده است.

ستاد نشر و تبلیغ نامه رهبر

فعالیت «ستاد نشر و تبلیغ نامه رهبر انقلاب به جوانان غربی» از اول بهمن ۱۳۹۳ شروع شده است. «هدایت تلاش‌های خودجوش علاقه‌مندان در داخل و خارج از کشور» و «هماهنگی و هم‌افزایی فعالیت‌های نهادها و دستگاه‌های مسئول» دو وظیفه این نهاد اعلام شده است. این فعالیت‌ها حول تبلیغ برای نامه‌های خامنه‌ای به جوانان غربی صورت می‌گیرد. مسئولیت این ستاد با حمیدرضا مقدم‌فر، مشاور سابق فرمانده سپاه پاسداران، است.

نخستین نامه خامنه‌ای در یکم بهمن ۱۳۹۳ خطاب به «عموم جوانان در اروپا و آمریکای شمالی» منتشر شد. در این نامه که به پنج زبان فارسی، انگلیسی، عربی، فرانسه و اسپانیولی منتشر شد، رهبر جمهوری اسلامی با طرح پرسش و انتقاداتی درباره رفتار کشورهای غربی، از جوانان غربی برای شناخت بدون واسطه اسلام دعوت کرده بود. خامنه‌ای در هشتم آذر ۱۳۹۴ دومین نامه خود را خطاب به این گروه از جوانان نوشت که موضوع اصلی آن «تروریسم» بود.

این نامه‌ها با انگیزه تقویت دیپلماسی عمومی و «استفاده از فرایندی جدید برای ارتباطات بین‌المللی» نوشته شده‌اند. پس از انتشار این نامه‌ها، برنامه‌ریزی و تبلیغات گسترده‌ای توسط سایت خامنه‌ای در قالب گفت‌وگو‌، انتشار پوستر، راه‌اندازی هشتگ در توییتر، تولید کلیپ و ویدئو صورت گرفت که محور آن‌ها اهمیت‌بخشی و برجسته‌کردن زمان و محتوای این نامه‌ها بود.

رهبر جمهوری اسلامی در شهریور ۱۳۹۵ از نمایشگاهی که مبلغان این نامه در «حسینه امام خمینی» تدارک دیده بودند بازدید کرد و با ابراز رضایت از فعالیت‌های انجام‌شده گفت: «اوّل که بنده به این فکر افتادم و با دو سه نفر مشورت کردم در این‌که حالا نامه‌اى بنویسیم، به ذهن‌مان نمی‌رسید که این کار این مقدار گسترش و نفوذ و رونق پیدا کند.» او همچنین در این دیدار خواستار تدوین کتاب‌هایی در این زمینه شد.

یک سال و اندی بعد، در ۱۲آذر ۱۳۹۶، وقتی همایش «طلوع حقیقت» با حضور چهره‌هایی چون محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، و علی‌اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل رهبر، برگزار و از فعالان ستاد نشر و تبلیغ نامه رهبر تجلیل شد، از دو کتاب تازه درباره نامه‌های رهبر به جوانان غربی هم رونمایی شد.

شورای پژوهش

شورای پژوهش یک نهاد علمی مشورتی است که با هدف « پژوهش در زمینۀ معارف انقلاب اسلامی، چالش‌ها و مسائل حال و آینده انقلاب اسلامی و نیز تبیین اندیشه، سیره و الگوی حاکمیت ولایت‌ مطلقه ‌فقیه» راه‌اندازی شده است. در زیرمجموعه این شورا چند کارگروه تخصصی نیز تشکیل شده است. هریک از این کارگروه‌ها در واقع یک کمیته تخصصی در حوزه مسائل فرهنگی پس از انقلاب است که با برگزاری نشست‌های متعدد، به طور معمول با حضور تحلیلگران و اساتید دانشگاه وابسته به اصولگرایان، پیگیر و مجری «هم‌اندیشی، بحث و تبادل‌نظر نخبگان و صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف علمی پیرامون اندیشه‌های» رهبر و آسیب‌شناسی در حوزه فرهنگ و «جنگ فرهنگی» و برگزاری کارگاه و نشست‌های تخصصی است. تاکنون کارگروه‌های «تعلیم و تربیت» و «انقلاب اسلامی» جلساتی در این زمینه برگزار کرده‌اند.

دفتر حفظ و نشر آثار رهبر، به صورت منظم، نشست‌هایی تخصصی را با حضور اعضای کارگروه‌ها، مشاوران و سخنرانان مورد نظر خود برگزار می‌کند. این دفتر تا پایان سال ۱۳۹۷، چهل و هفت نشست تخصصی در حوزه‌های گوناگون برگزار کرده که به طور غالب با حضور تحلیلگران و کارشناسان اصولگرا برگزار می‌شود.

مراکز تربیت پژوهشگر

مراکز تربیت پژوهشگر، مجموعه‌نهاد‌های آموزشی با هدف تربیت پژوهشگر، شبکه‌سازی و «تربیت عناصر علمی، پژوهشی و آموزشی در حوزه مفاهیم و معارف انقلاب اسلامی» است. نخستین آگهی این مراکز در مرداد ۱۳۹۳ منتشر شده است.

این مراکز، به طور سالانه، اقدام به برگزاری آزمون و پذیرش پژوهشگر از بین دانشجویان دوره دکتری و طلاب سطح چهار حوزه‌های علمیه تهران، مشهد و قم می‌کنند. دوره‌های آموزشی این مراکز سه ساله و ویژه افراد سی ‌سال به بالاست و متأهل بودن برای زنان متقاضی لازم است. این مراکز به دانشجویان پذیرفته‌شده کمک‌هزینه تحصیلی پرداخت می‌کنند.

در حال حاضر، مرکز مشهد در دو شاخه زنان و مردان فعال است و ۷ گروه‌ تخصصی «دین و اندیشه»، «مطالعات زنان و خانواده»، «حقوق»، «تعلیم و تربیت» «اقتصاد» « آراء و اندیشه‌های فقهی آیت‌الله خامنه‌ای» و «دین و اندیشه» را راه‌اندازی کرده است.

در مرکز تربیت پژوهشگر قم که ویژه مردان است، ۶ گروه‌ تخصصی «آراء و اندیشه‌های فقهی آیت‌الله خامنه‌ای»، «مطالعات تاریخی انقلاب اسلامی»، «سیاست»، «دین و اندیشه»، «تعلیم و تربیت» و «حقوق» فعالیت می‌کنند.

در مرکز تهران،‌ دو شاخه زنان و مردان وجود دارد و ۹ گروه تخصصی «مطالعات انقلاب اسلامی»، «آراء و اندیشه‌های فقهی آیت‌الله خامنه‌ای»، «زبان و ادب فارسی»، «مطالعات بین‌الملل»، «هنر و رسانه»، «سیاست»، «علم و فناوری»، «قرآن‌پژوهی» و «دین و اندیشه» در آن راه‌اندازی شده‌ است.

شرکت‌کنندگان در این دوره‌ها به صورت ادواری در کارگاه‌های آموزشی ویژه شناخت اندیشه‌های رهبر نیز شرکت می‌کنند. دانشجویان برای پذیرش باید کتاب‌هایی از رهبر جمهوری اسلامی و آیت‌الله خمینی را مطالعه کنند. موضوع این کتاب‌ها نامه رهبر به جوانان غرب و مجموعه‌سخنرانی‌های خامنه‌ای در سال‌های گذشته است.

بررسی آثار منتشرشده درباره سخنرانی‌های خامنه‌ای نشان می‌دهد برخی از این کتاب‌ها را پژوهشگرانی نوشته‌اند که در مراکز تربیت پژوهشگر آموزش دیده‌اند.

معاونت‌های دفتر حفظ و نشر

در زیرمجموعه ریاست مؤسسه حفظ و نشر آثار رهبر، معاونت‌های نشر، هماهنگی، پژوهش و آموزش، امور بین‌الملل و سیاسی فعالیت دارند. احتمال دارد معاونت‌های دیگری هم در این مجموعه فعال باشند و درباره نقش و نام برخی معاونت‌ها مانند معاون سیاسی هم ابهام وجود دارد. معاونت نشر که انتشارات انقلاب اسلامی را هم اداره می‌کند، گسترده‌ترین تشکیلات را در این مجموعه دارد. معاونت هماهنگی، مسئولیت حوزه ریاست را هم بر عهده دارد. معاونین این مؤسسه در برخی نهادهای میانی جمهوری اسلامی نیز در مقام معاون و مشاور مشغول به کار هستند و چون یک مأمور، وظیفه ابلاغ و اعمال نظرات و ایده‌های رهبر را بر عهده گرفته‌اند.

معاونت‌های دفتر رهبر جمهوری اسلامی

تاکنون در دفتر رهبر هشت معاونت شناخته شده است: معاون سیاسی-امنیتی، معاون امور ویژه، معاون فرهنگی، معاون بررسی، معاون نظارت و بازرسی، معاون ارتباطات مردمی، معاون امور بین‌الملل و معاون امور حوزوی. درباره نام و نقش برخی از این نهادها اختلاف نظر وجود دارد، مانند معاونت بررسی که دایره حضور و فعالیت‌هایش چندان مشخص نیست، برخی معاونت‌ها مانند امور ویژه یا سیاسی-امنیتی، نقشی فراتر از رئيس دفتر رهبر جمهوری اسلامی ایفا کرده‌اند و نقش برخی مانند معاونت نظارت و حسابرسی و بین‌الملل در دهه اخیر به شدت تقویت شده است. مجموعه این معاونین را می‌توان نمادی از کابینه دولت رهبر دانست و احتمالا معاونان دیگری هم وجود دارند که در رسانه‌ها نشانی از آنها نیست یا از چشم این تحقیق دور افتاده‌اند.

وب‌سایت لیدر

سایت لیدر، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر رهبر جمهوری اسلامی است که علاوه بر زبان فارسی در ۹ زبان دیگر، از جمله انگلیسی، اردو، فرانسه و ترکی فعالیت می‌کند. این وب‌سایت سال ۱۳۸۱ راه‌اندازی شده است. «اطلاع‌رسانی سریع و بی‌واسطه» اخبار مرتبط با رهبر، مهم‌ترین دستور کار این سایت بوده است. «پاسخگویی به سؤالات شرعی» و «بخش پرداخت الکترونیکی وجوهات شرعی» از دیگر حوزه‌های فعالیت این وب‌سایت است. این وب‌سایت در سال‌های اخیر، با تولید محصولات چندرسانه‌ای، حوزه کاری خود را متنوع کرده ولی فعالیت‌های آن به طور عمده زیر سایه وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار خامنه‌ای قرار گرفته است.

روابط عمومی

اطلاع‌رسانی عمومی و همکاری با رسانه‌ها و ساخت برنامه‌های تبلیغاتی درباره سفرهای رهبر و اعلام مواضع دفتر رهبر جمهوری اسلامی درباره مسائل و ابهامات از جمله وظایف روابط عمومی است. ایرج سبقتی از سال ۱۳۸۴ و سپهر خلجی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ مسئولیت روابط عمومی دفتر رهبر جمهوری اسلامی را بر عهده داشته‌اند.

اداره امور عمرانی

اداره امور عمرانی پیگیری پروژه‌های اجرایی و عمرانی را با تمرکز بر مناطق محروم بر عهده دارد. این فعالیت‌ها گاه در قالب سفر هیئت‌هایی به نمایندگی از دفتر رهبر انجام می‌گرفت ولی در سال‌های اخیر، فعالیت‌های عمرانی به طور متمرکز در قالب یک اداره در حال پیگیری است.

رهبر جمهوری اسلامی همچنین در طول سفرهای استانی، وعده‌هایی برای اختصاص اعتبار پروژه‌های مختلف می‌دهد. پیگیری و هماهنگی اعتبارات در حوزه عمرانی از جمله دیگر وظایف این اداره است. مصوبات مدنظر در حوزه‌های مختلف از سوی دفتر رهبر جمهوری اسلامی تعیین و ابلاغ می‌شود. دفتر رهبر جمهوری اسلامی همچنین امور مناطق محروم را از طریق بنیاد برکت، وابسته به «ستاد اجرایی فرمان امام»، پیگیری می‌کند. علاوه بر این، دفتر رهبر جمهوری اسلامی از طریق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی نیز اقدام به تأمین اعتبار برای پیشبرد مصوبات مربوط به سفرهای استانی رهبر می‌کند.

دفتر برنامه و بودجه

این دفتر وظیفه برنامه‌ریزی سالیانه بودجه دفتر رهبر و همچنین ارزیابی بودجه‌ای و مشکلات مالی برخی نهادهای وابسته به دفتر رهبر جمهوری اسلامی را بر عهده دارد. مسئولیت این دفتر بر عهده علی عبداللهی است.

شورای فرهنگی

شورای فرهنگی دفتر رهبر یک شورای مشورتی -اجرایی است که رویکردی شبیه «شورای عالی انقلاب فرهنگی» در میان دستگاه‌های فرهنگی و مذهبی تحت نظارت رهبر جمهوری اسلامی مانند صداوسیما، جامعة المصطفی، اداره اوقاف، بنیاد شهید، حوزه‌های علمیه، سازمان تبلیغات اسلامی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سازمان‌های قرآنی و هیات‌های مذهبی دارد. این شورا در واقع از نمایندگان این دستگاه‌ها تشکیل شده است که در مجموع ۲۲ سازمان را شامل می‌شود. «مهندسی فکری و فرهنگی»، «سیاستگذاری» و تدوین اسناد بالادستی مانند «منشور فرهنگی انقلاب اسلامی» و «چشم‌انداز معماری ایران» از جمله رویکردهای کلان این شورا بوده است.

این شورا همچنین فعالیت‌هایی اجرایی را هم سازماندهی می‌کند، مانند «جشنواره نورآوری‌های تبلیغ دینی»، مسابقات قرآنی تسنیم، جشنواره‌‌‌های معرفی سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و « همایش ملی ارتقای کیفیت در محصولات». فعالیت‌های شورا در سال‌های اخیر رو به رشد بوده و وارد حوزه‌هایی چون مد، سبک زندگی، جنگ نرم و فضای مجازی شده است.

در زیرمجموعه این شورا، کارگروه‌ و کمیته فرعی مانند «کارگروه هنر و معماری»، «کمیته پژوهش»، «کارگروه زنان»، «کمیسیون کتاب» و... فعال هستند. «سازمان دارالقرآن»، «مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا» و «بنیاد معماری انقلاب اسلامی» نیز از مؤسسه‌های همکار این معاونت هستند که سبب شده مانند اغلب معاونت‌ها یک شبکه چند وجهی که در حوزه‌های مختلف سیاستگذاری و اجرایی دخیل و موثر هستند، تشکیل شود. دبیر این شورا رضا غلامی است. او که از شاگردان درس خارج فقه رهبر جمهوری اسلامی بوده، دکترای علوم سیاسی دارد و همزمان رئیس «مرکز پژوهش‌های علوم انسانی صدرا»ست. رضا غلامی سال ۹۵ از طیف احمدی‌نژاد به عنوان «نوفرقان» یاد کرد که تعبیرش به شدت جنجال‌برانگیز شد.

دفتر استفتائات و مطالعات فقهی

دفتر استفتائات و مطالعات فقهی نهاد ویژه‌ای است که برای پاسخگویی به سؤالات شرعی و مذهبی تاسیس شده است. «استفتاء» یک عبارت فقهی است. شیعیان برای این‌که بدانند چگونه به تکالیف مذهبی و شرعی خود عمل کنند، در صورت وجود ابهام یا سؤال، این سؤال را از مرجع تقلید خود می‌پرسند و در واقع «استفتاء» می‌کنند. ستاد استفتائات بر اساس رساله مرجع تقلید شیعه به سؤالات جواب می‌دهد و در صورت نیاز با مرجع تقلید مشورت می‌کند و پاسخ لازم را منتشر می‌کند.

دفتر استفتائات آیت‌الله خامنه‌ای، در صورتی که نظر خامنه‌ای در پاسخ به سؤالات شرعی موجود نباشد، از رساله و نظرات آیت‌الله خمینی برای پاسخگویی استفاده می‌کند. در صورتی که سؤالات مذهبی مربوط به حوزه قوه قضاییه باشد، رهبر جمهوری اسلامی شخصاً به سؤالات پاسخ می‌دهد.

وظیفه جمع‌آوری منابع برای درس خارج فقه رهبر جمهوری اسلامی نیز بر عهده این دفتر است. این منابع در اختیار رهبر قرار می‌گیرد تا او به طلبه‌های حاضر در کلاسش ارائه بدهد. همچنین در صورتی که رهبر قصد پاسخ به سؤالات شرعی داشته باشد و نیازمند تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات باشد، مسئولیت کار بر عهده این دفتر است.

انتشار استفتائات در قالب کتاب یا جزوه‌های PDF در اینترنت از دیگر وظائف این دفتر است. این دفتر در برخی استان‌ها نیز اقدام به ایجاد نمایندگی کرده است که اعضای این نمایندگی‌ها به طور معمول از میان اعضای دفتر نماینده ولی فقیه در هر استان انتخاب می‌شوند.

بخش اینترنتی ستاد استفتائات دفتر رهبر از سال ۱۳۷۸ راه‌اندازی شده است. مسئولیت این دفتر بر عهده «حجت الاسلام محمد رضایی» است.

ستاد استهلال

ستاد استهلال به عنوان یک کارگروه تخصصی زیر نظر «دفتر استفتائات و مطالعات فقهی» فعالیت دارد. واحد «استهلال» از رمضان سال ۱۳۶۸ در قالب یک گروه چند نفره شروع به کار کرد. استهلال در واقع تلاش برای رؤیت هلال ماه است که در فقه شیعه روش‌ها و ملاک‌های متعددی دارد.

فعالیت‌های این ستاد از سال ۱۳۷۴ توسعه یافت و در قالب یک «ستاد» سازماندهی شد. در زیرمجموعه این ستاد ۱۱۰ گروه رصدی فعالیت می‌کند که در طول سال به استهلال می‌پردازند و گزارش‌ فعالیت خودشان را به ستاد استهلال دفتر رهبر می‌دهند. هر گروه رصدی شامل پنج‌نفر است که از سوی دفتر رهبر بیمه شده‌اند.

مهم‌ترین مأموریت ستاد استهلال اما در ماه رمضان هر سال است که باید هلال ماه نخستین روز ماه رمضان رؤیت و اعلام کنند. برخی اختلاف‌نظرها و همچنین روش‌های این ستاد برای دیدن هلال ماه موجب حاشیه‌سازی شده است.

در زیرمجموعه این ستاد، کمیته‌های علمی فعالیت دارند که به فعالیت‌های تحقیقاتی و آموزش نجوم مشغول هستند. دیگر زیرمجموعه این ستاد، کمیته‌های پشتیبانی است که وظیفه‌ «سازماندهی و ارتباط با ستادهای استانی، پشتیبانی فنی و مالی از فعالیت‌های کمیته علمی و ستادهای استانی و نیز ایجاد هماهنگی با سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها» را بر عهده دارد.

این ستاد همچنین از سال ۱۳۸۰ شروع به توسعه تشکیلات استانی کرده و در حال حاضر در تمام استان‌های ایران دفتر دارد. ستاد استانی، به ریاست مشترک نماینده ولی فقیه در استان و استاندار تشکیل می‌شود و دبیر آن مسئول شورای سیاستگذاری ائمه جمعه است. این ستاد سال ۱۳۹۰ «ستاد استهلال مناطق قومی» را تشکیل داده که جامعه هدف آن، اهل تسنن ساکن ایران است. این ستاد در ۹ استان کردستان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، خراسان، کرمانشاه، بوشهر، هرمزگان، فارس و گلستان که جمعیت اهل سنت ایران بیشتر در آن‌ها ساکن هستند، فعالیت بیشتری دارد. به طور معمول در هر استان، ۵ روحانی در مرکز استان در ستاد استهلال فعال هستند.

گزارش کار ستادهای مختلف در نهایت به اطلاع رهبر جمهوری اسلامی رسانده می‌شود و او در مقام مرجع تقلید، حلول ماه را اعلام و بدین وسیله شروع ماه رمضان را به صورت شرعی تأیید و اعلام می‌کند. بودجه سالانه این ستاد ۱۴۰میلیون تومان اعلام شده است.

وب‌سایت خامنه‌ای

وب‌سایت خامنه‌ای که رسانه اصلی دفتر «حفظ و نشر آثار» رهبر جمهوری اسلامی محسوب می‌شود، از ۱۸اردیبهشت ۱۳۸۳ شروع به فعالیت کرد. این وب‌سایت در حال حاضر به ۱۳ زبان فارسی، عربی، اردو، انگلیسی، ترکی، اندونزیایی، سواحیلی، اسپانیولی، آلمانی، فرانسه، روسی و هوسا در دسترس است.

انتشار اخبار، سخنرانی‌ها، استفتائات، گزارش‌های خبری در مورد درس خارج فقه رهبر، خاطرات، عکس، فیلم و کتاب درباره رهبر جمهوری اسلامی، رویکرد اصلی فعالیت این سایت است.

این وب‌سایت که با پخش انحصاری سخنرانی‌های رهبر جمهوری اسلامی در چهار قالب «پیامک»، «خبر»، «متن کامل سخنرانی» و «فایل صوتی»، به مرجع اصلی خبری دفتر رهبر جمهوری اسلامی تبدیل شده و تأثیرگذاری بسیار بیشتری نسبت به سایت «پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر رهبر جمهوری اسلامی» پیدا کرده است.

سایت خامنه‌ای همچنین با تولید و نشر صفحات ویژه تحلیلی و انتشار نشریه کوشیده است در جهت‌دهی به رسانه‌های داخلی نقش بیشتری ایفا کند.

انتخاب مهم‌ترین جمله‌های سال از میان سخنرانی‌های رهبر جمهوری اسلامی، تولید محصولات چندرسانه‌ای، تولید عکس و پوستر با کیفیت بالا و راه‌اندازی آرشیو تقریباً جامع از اخبار و سخنرانی‌های خامنه‌ای در چهار دهه گذشته از دیگر فعالیت‌های این وب‌سایت است.

این سایت گاه به انتشار تصاویر دیده‌نشده و نیز سخنرانی‌هایی از رهبر جمهوری اسلامی می‌پردازد که تاکنون منتشر نشده‌اند.

سایت خامنه‌ای همچنین در برخی مواقع اقدام به سانسور یا تغییر سخنان رهبر جمهوری اسلامی کرده که با انتقاد و اعتراض‌های موردی نیز مواجه شده است. بر اساس برخی روایت‌ها، این وب‌سایت اقدام به سانسور نمی‌کند، بلکه نسخه نهایی سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی در دفتر رهبر و با مدیریت علی اصغر حجازی، عضو ارشد این دفتر، پیاده می‌شود و مسئولیت سانسورها بر عهده اوست.

در یکی از مشهورترین نمونه‌ها، در ۲۲مرداد ۱۳۹۷، ابتدا سایت خامنه‌ای گزارش داد که رهبر جمهوری اسلامی گفته است: « در موضوع مذاکرات بنده اشتباه کردم و به اصرار آقایان اجازه تجربه را دادم». یکی از حاضران در جلسه سخنرانی هم روایت کرد که رهبر گفته است: «آن بار که مذاکره کردیم، اشتباه کردم اجازه دادم... بعضی وقت‌ها آدم خام می‌شود. خام شدم و قبول کردم.» با این حال، گزارش اول وب‌سایت در گزارش خبری وب‌سایت حذف شد و در ۲۴مرداد ۱۳۹۷، وب‌سایت خامنه‌ای اطلاعیه داد که مطالب این سخنرانی به صورت «تحریف‌شده» منعکس شده و خامنه‌ای گفته: «در قضیّه‌ی برجام بنده اشتباه کردم اجازه دادم که وزیر خارجه‌‌ی ما با آن‌ها صحبت کند؛ ضرر کردیم.» در واقع، در گزارش اول وب‌سایت خامنه‌ای نوشت که خامنه‌ای گفته است اشتباه کرده اجازه مذاکره داده ولی در روایت دوم گفت اشتباه کرده که در جریان مذاکرات اجازه داده محمدجواد ظریف با جان کری صحبت کند.

در یک نمونه جنجالی دیگر که توام با نقش‌آفرینی سیاسی بود، در ۸ دی‌ماه ۱۳۹۷، وقتی سایت خامنه‌ای گزارشی درباره کتاب «فتنه تغلب» که در انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده، تنظیم و به پیوست آن دو دقیقه از سخنان رهبر جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۸ در جمع گروهی از روحانیون درباره حوادث انتخابات ریاست جمهوری آن سال را منتشر کرد، میرحسین موسوی خواستار پخش بدون سانسور و کامل محتوای دیدار او با رهبر جمهوری اسلامی شد.

از دیگر نقش‌آفرینی‌های سیاسی سایت خامنه‌ای می‌توان به ماجرای مخالفت رهبر جمهوری اسلامی با انتصاب اسفندیار رحیم‌مشایی به عنوان معاون اول محمود احمدی‌نژاد در تیرماه سال ۱۳۸۸ اشاره کرد. نامه مخالفت رهبر با مشایی ابتدا توسط محمدحسن ابوترابی، نایب رئیس مجلس هشتم، منتشر شد ولی وب‌سایت خامنه‌ای با بازنشر مصاحبه و انتشار تصویر نامه خامنه‌ای، نقش سیاسی بارزی را در این زمینه بازی کرد و این ماجرا نقطه شروع اختلاف یاران محمود احمدی‌نژاد با تحریریه این وب‌سایت بود.

در زیرمجموعه این سایت، دو بخش نوجوان و «دیگران» و هفته‌نامه «خط حزب‌الله» و ماهنامه «مسیر» فعال هستند.

مطالب وب‌سایت خامنه‌ای همچنین از طریق پیام‌‌رسان‌های «آی.گپ»، «ایتا»، «بله»، «سروش» و «گپ» نیز در دسترس است. این سایت در توییتر نیز به زبان‌های انگلیسی، فارسی و عربی فعال است.

مدیر این وب‌سایت محمد خجسته برادرزاده «منصوره خجسته باقرزاده»، همسر علی خامنه‌ای است. پدر او حسن خجسته باقرزاده سال‌ها ریاست رادیوی جمهوری اسلامی را بر عهده داشت.

بخش «دیگران» وب‌سایت خامنه‌ای که عنوان فرعی آن «شبکه تحلیلی نخبگان» است، یک بخش غیرخبری است که در قالب یادداشت، گفت‌‌وگو، مقاله و گزارش، به انعکاس دید‌گاه‌های کارشناسان و فعالان سیاسی و رسانه‌ای مدنظر خویش با تمرکز بر مؤلفه‌های مدنظر رهبر جمهوری اسلامی می‌پردازد. در آرشیو این وب‌سایت مطالبی از سال ۱۳۷۱ به بعد به چشم می‌خورد، ولی فعالیت‌های این بخش از وب‌سایت از سال ۱۳۷۸ جدی‌تر شده و حدفاصل سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ به اوج رسیده است که ارتباط معناداری با تحولات سیاسی آن دهه دارد.

نویسندگان اصلی و مهمان این بخش از وب‌سایت به طور عمده مدیران، کارشناسان و فعالان سیاسی و فرهنگی معتمد دفتر رهبر جمهوری اسلامی هستند که در سپاه پاسداران، شورای عالی انقلاب فرهنگی، حوزه علمیه، رسانه‌های وابسته به سپاه، دفتر حفظ و نشر آثار رهبر، صداوسیما، مجمع تشخیص مصلحت نظام و دیگر نهادهای وابسته به رهبر جمهوری اسلامی حضور دارند. این بخش از وب‌سایت در واقع نشان‌دهنده مختصات شبکه‌ رسانه‌ای و سیاسی مورد علاقه و توجه دفتر رهبر جمهوری اسلامی است. این گروه از کارشناسان اغلب در نشست‌ها و کارگاه‌های آموزشی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر نیز به عنوان مدعو حاضر می‌شوند.

معرفی چهره‌های فعال در «جبهه فرهنگی انقلاب»، تولید محتوا پیرامون شعارها و مؤلفه‌های مطرح‌شده توسط خامنه‌ای و نامگذاری‌های سالانه رهبر جمهوری اسلامی، رویدادهای سیاست خارجی، فرهنگ و جامعه، «مفاهیم انقلاب اسلامی»، اقتصاد مقاومتی، دفاع مقدس و سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی با تمرکز بر گروه‌های وابسته به جمهوری اسلامی در منطقه خاورمیانه از کارهای معمول این بخش از وب‌سایت است.

سایت نوجوان که یکی از زیرمجموعه‌های سایت خامنه‌ای است، از ۱۵ اردیبهشت سال ۱۳۹۴ راه‌اندازی شده است. «تولید، توزیع و انتقال پیام انقلاب اسلامی در فضای مجازی» با «تمرکز بر روی اندیشه‌های» خامنه‌ای، در قالب «طرح، اینفوگرافیک، داستان مصور، نماهنگ و پویانمایی» از اهداف این سایت اعلام شده است. انتشار مطالبی علیه دوران محمدرضا شاه و دولت آمریکا و تبلیغ حجاب، نماز و سپاه پاسداران از مهم‌ترین اقدامات این سایت است.

هفته‌نامه خط حزب‌الله

فعالیت هفته‌نامه «خط‌ حزب‌الله» از بهار ۱۳۹۴ شروع شده است. پیش‌شماره چهارم این نشریه در تاریخ چهارم تیرماه ۱۳۹۴ منتشر شد، ولی سه پیش‌شماره دیگر آن در وب‌سایت این هفته‌نامه در دسترس نیست. این هفته‌نامه پس از انتشار سیزده پیش‌شماره، از مهرماه ۱۳۹۴ چهارشنبه هر هفته، به صورت منظم، منتشر شده است. این هفته‌نامه چهارصفحه‌ای، ۱۱ویژه‌نامه با موضوع ایام مذهبی نیز منتشر کرده است. جامعه مخاطب این نشریه «نمازهای جمعه، مساجد و هیئت‌های مذهبی» تعریف شده، ولی در عمل عمده مخاطبان و کنش و واکنش‌ها در میان جناح‌های سیاسی بوده است.

بیشتر مطالب این نشریه تدوین و تنظیم بخش‌هایی از سخنرانی‌های رهبر جمهوری اسلامی درباره موضوعات مختلف است و نکته تحلیلی تازه‌ای ندارد، ولی چینش مطالب جهت‌گیری تیتر یک و روند تدوین برخی یادداشت‌های این نشریه معنادار یا جنجال‌ساز بوده است.

یکی از مهم‌ترین جنجال‌ها پس از انتشار پیش‌شماره پنجم نشریه رخ داد که نویسندگان این نشریه در سرمقاله‌ای تلاش کرده بودند الگویی برای تحلیل مذاکرات هسته‌ای ایران ارائه بدهند. در این یادداشت آمده بود که خطوط قرمز تعیین‌شده از سوی رهبر جمهوری اسلامی «مانند مین عمل نمی‌کنند که با یک اتفاق و جابه‌جایی بشود به قضاوت مطلق رسید.» نویسندگان نشریه همچنین تشبیه شرایط آن دوران با «صلح امام حسن» را نیز نادرست و دارای «تبعات غیرصحیح» توصیف کرده بودند. این تحلیل در زمانی که انتقادها علیه تیم مذاکره‌کننده ایران با محوریت بی‌توجهی به خطوط قرمز تعیین شده از سوی رهبر جمهوری اسلامی اوج گرفته بود،‌ نشان‌دهنده حمایت این نشریه از مذاکره‌کنندگان و تلاش برای توجیه رویکرد رهبر جمهوری اسلامی و همچنین تحمیل یک برداشت خاص در تفسیر سخنان رهبر جمهوری اسلامی تعبیر شد و اعتراض‌هایی را در فضای مجازی برانگیخت و بحث‌هایی جدی را در رسانه‌های اصولگرا دامن زد.

منتقدان به بهانه این مطلب، انتقاد و اعتراض‌هایی نیز متوجه مدیریت سایت خامنه‌ای کردند و آن را عامل اختلاف در میان هواداران رهبر جمهوری اسلامی توصیف کردند.

در دومین جنجال، هفته سوم مهرماه ۱۳۹۴، پس از این‌که نشریه خط‌ حزب‌الله نوشت خامنه‌ای از تحصن اعتراض‌آمیز برخی طلاب و دانشجویان در مقابل مجلس درباره مذاکرات هسته‌ای «ابراز نارضایتی» کرده است، انتقادها علیه این نشریه افزایش یافت و برخی از منتقدان گفتند که «حزب‌الله خطش را از خامنه‌ای می‌گیرد نه خامنه‌ای دات‌آی‌آر» و این نشریه «پروژه تفرقه و سرکوب جوانان حزب‌اللهی» را شروع کرده است. منتقدان همچنین گفتند این نشریه توسط «اصحاب سررسید» اداره می‌شود که «تلاش کرده‌اند حرف خود را نظر رهبری جلوه دهند.»

«اصحاب سررسید» کنایه‌ای سیاسی به برخی اعضای دفتر رهبر جمهوری اسلامی مانند حسین محمدی، معاون فرهنگی دفتر رهبر، محمدحسین صفار هرندی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، حمیدرضا مقدم‌فر، عضو دفتر رهبر جمهوری اسلامی، و مهدی فضائلی، معاون سیاسی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر است. این کنایه در واقع تعبیری جدیدتر برای چهره‌هایی است که خود را آگاه به اسرار سیاسی می‌دانند و به بولتن‌نویسی برای مقام‌های نظام علاقه‌مندند. ۲۰ تیر ۱۳۹۴، میکائیل دیانی، دبیر اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان، در دیدار با خامنه‌ای به این گروه با عنوان «حضرات صاحب سررسید» اشاره کرد و گفت این طیف « سهواً و یا عمداً دچار خطا در تحلیل‌اند» ولی «خود را تنها مفسر نظرات» رهبر می‌دانند و می‌خواهند این نظرات را تحمیل کنند و مواضع دیگران را سانسور می‌کنند.

پس از این جنجال، نشریه خط‌ حزب‌الله بیشتر رویکرد خبری و نقل مواضع رهبر جمهوری اسلامی پیدا کرد و وارد درگیری‌های داخلی اصولگرایان نشد، ولی کماکان برخی از تیتر یک‌های این نشریه با تحلیل و تفسیر سیاسی مواجه می‌شود. برای نمونه، این نشریه در شماره ششم که هفته سوم آبان ۱۳۹۴ منتشر شد، در تصویر اصلی از جملاتی برای نشان دادن بزک آمریکا و «تغییر رفتار جمهوری اسلامی» استفاده کرد که حسن روحانی، اکبر هاشمی رفسنجانی و محمدجواد ظریف آن‌ها را مطرح کرده بودند. این نشریه در جمع‌بندی این جملات از تیتر «خیانت بزک» استفاده کرد که انتقادی تند و کم‌سابقه بود.

یک نمونه دیگر، شماره ۱۳۸ نشریه خط حزب‌الله است که تیرماه ۱۳۹۷ منتشر شد و تیتر یک آن، «در زمین شیطان»، اشاره مستقیم داشت به رویکرد اصلاح‌طلبان در حوزه سیاست خارجی و مذاکره با آمریکا.

شماره ۱۲۱ نشریه نیز با تیتر «انقلابی‌نماها» کنایه‌ای بود به مواضع محمود احمدی‌نژاد، همچنانکه در شماره ۱۳۷ تیتر «ای نشسته صف اول» تأیید جهت‌‌گیری‌هایی سیاسی و انتقادی یک مداح علیه دولت حسن روحانی بود.

این جهت‌‌‌گیری‌ها در مجموع سبب شده رویکرد و تیترهای نشریه خط حزب‌الله از سوی گروه‌های مختلف به عنوان یک نشانه تفسیری و تحلیلی برای درک مواضع رهبر جمهوری اسلامی تلقی شود؛ نقشی که سال‌ها برخی از تحلیلگران برای روزنامه کیهان قائل بودند و اکنون هفته‌نامه خط‌ حزب‌الله می‌تواند آن را با دسترسی و قدرت بیشتری ایفا کند.

از عبدالمطهر محمدخانی، عضو شورای سردبیری خبرگزاری فارس، به عنوان سردبیر نشریه خط حزب‌الله نام برده شده است. وی که در دوره شهرداری محمدباقر قالیباف به ریاست «فرهنگسرای انقلاب اسلامی» وابسته به شهرداری تهران رسید، از اواخر سال ۱۳۹۶ به خبرگزاری فارس رفت و رئیس «مرکز طراحی و توسعه رسانه» خبرگزاری فارس شد.

ماهنامه مسیر

پیش‌شماره اول و دوم ماهنامه مسیر ۲۵ اسفند ۱۳۹۶ منتشر شد. این ماهنامه قرار بود در قالب «تبیینی – تحلیلی» منتشر شود، ولی به دلایل نامعلوم انتشار آن متوقف شده است. در این شماره از ماهنامه مسیر، اسناد منتشرنشده از «زندگی ادبی» رهبر جمهوری اسلامی منتشر شده بود. نویسندگان این ماهنامه کارشناسانی بودند که در بخش «دیگران» وب‌سایت خامنه‌ای حضور داشتند. به تعبیری می‌توان این ماهنامه را تلاش برای انتشار نسخه مکتوب بخش «دیگران» وب‌سایت خامنه‌ای تلقی کرد که ناتمام رها شد.

معاونت سیاسی

معاون سیاسی دفتر حفظ و نشر آثار در تنظیم سیاستگذاری‌‌های کلان دفتر نشر و هماهنگی و مدیریت رسانه‌های وابسته به دفتر رهبر نقش محوری دارد. در حال حاضر مهدی فضائلی معاون سیاسی دفتر نشر آثار رهبر است. او که اولین مدیرعامل خبرگزاری فارس بود، سابقه حضور و فعالیت در دفتر بازرسی رهبر جمهوری اسلامی را نیز دارد. مهدی فضائلی همچنین به عنوان مدیرمسئول نشریه خط حزب‌الله بر رویکرد محتوایی این نشریه نیز نظارت دارد.

معاونت امور بین‌الملل

برگزاری نشست‌های تخصصی در حوزه سیاست خارجی و برگزاری همایش‌های تبلیغی برای معرفی و توزیع کتاب‌های رهبر جمهوری اسلامی در خارج از ایران از مهم‌ترین وظایف معاونت امور بین‌الملل است. این معاونت همچنین با همکاری سپاه پاسداران و «سازمان جوانان حقوق ‌بشر جمهوری اسلامی» نشست‌های تخصصی برگزار کرده است. عمده این نشست‌ها و همایش‌ها رویکرد ضدآمریکایی دارند.

محسن پاک‌آیین، دیپلمات پیشین که سابقه سفارت در کشورهای زامبیا و ازبکستان و تایلند را داشته، معاون امور بین‌الملل است. محسن پاک‌آیین حضور رسانه‌ای فعالی دارد و به طور مداوم در حوزه سیاست خارجی و همچنین در ستایش از ایده‌های رهبر جمهوری اسلامی مطلب می‌نویسد و گفت‌وگو می‌کند.

معاونت پژوهش و آموزش

سیاست‌گذاری آموزشی و پژوهشی، تربیت پژوهشگر، راه‌اندازی مراکز آموزشی، برگزاری همایش‌های تبلیغاتی، از جمله مأموریت‌های معاونت پژوهش و آموزش است. این معاونت همچنین به موازات ستاد ترویج نامه‌های خامنه‌ای فعالیت می‌کند و کتاب‌هایی در ستایش از نامه رهبر جمهوری اسلامی به جوانان کشورهای غربی منتشر کرده است.

مسئولیت این معاونت بر عهده حجت‌الاسلام علی ذوعلم است. علی ذوعلم معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی کشور است. این سازمان مسئولیت اصلی در تدوین کتاب‌های درسی در ایران را بر عهده دارد. او که در دولت اول محمود احمدی‌نژاد از مدیران میانی آموزش و پرورش بود، پیشنهاد جنجالی واگذاری مدیریت مدارس به حوزه‌‌های علمیه را مطرح کرد و خواستار جداسازی کتاب‌های دختران و پسران و همچنین حذف بخش‌هایی از تاریخ ایران از کتاب‌های درسی شد. او همچنین یکی از کارشناسان فعال در «مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت» بود که ایده‌های رهبر جمهوری اسلامی برای تدوین یک سند بالادستی توسعه در ایران را دنبال می‌کنند.

معاونت هماهنگی

معاونت هماهنگی، همزمان، «رئیس حوزه ریاست» دفتر حفظ و نشر آثار رهبر است و به عنوان رئیس دفتر «مسعود خامنه‌ای» هماهنگی بین‌بخشی در حوزه اداری و سیاست‌گذاری را بر عهده دارد. امیر خوراکیان از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ و ایمان عطارزاده از سال ۱۳۹۴ به بعد مسئولیت این معاونت را بر عهده داشته‌اند. امیر خوراکیان از سال ۱۳۹۴ به عنوان معاون «محتوا»ی مرکز ملی فضای مجازی منصوب شده است. ایمان عطارزاده، در دولت اول محمود احمدی‌نژاد، معاون سیاسی امنیتی نهاد ریاست جمهوری بود. او برادرزاده شکرالله عطارزاده، نماینده مردم بوشهر در مجلس هفتم، است.

معاونت نشر

سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای انتشار کتاب‌ پیرامون سخنرانی‌ها و دیدگاه‌های خامنه‌ای، مدیریت و هماهنگی امور «انتشارات انقلاب اسلامی»، هماهنگی دیدارهای موردی نویسندگان و شاعران با رهبر جمهوری اسلامی و رونمایی از کتاب‌های منتشرشده درباره خامنه‌ای از مهم‌ترین کارهای معاونت نشر دفتر نشر و آثار رهبر است.

انتشار نظرات رهبر جمهوری اسلامی درباره کتاب‌های مختلف که به «تقریظ»نویسی مشهور است، از دیگر وظایف معاونت نشر است. تقریظ یعنی نوشتن مطلبی در ستایش یک کتاب که، به طور معمول، یادداشت‌های رهبر جمهوری اسلامی همراه با مراسم خاصی رونمایی می‌شود. این رویه از سال ۹۲ در دستور کار معاونت نشر قرار گرفت و تاکنون بیش از ۵۰ تقریظ خامنه‌ای بر کتاب‌های مختلف توسط این معاونت منتشر شده و برای رونمایی از نظرات رهبر، حدفاصل سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸، هشت مراسم تحت عنوان «پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت» برگزار شده است. این یادداشت‌ها گاه به صورت تابلو درآمده و در قالب نمایشگاه «تابلوی تقریظ» ارائه شده‌اند. در این مراسم‌ها، علاوه بر رونمایی از یادداشت‌های خامنه‌‌ای، از نویسندگان کتاب‌ها نیز تجلیل می‌شود. برگزاری چنین مراسمی و تقریظ یک کتاب توسط رهبر جمهوری اسلامی، کمک مؤثری در فروش این آثار در میان نهادهای حکومتی و مخاطبان این نوع کتاب‌ها تلقی می‌شود.

علیرضا مختارپور قهرودی از سال ۱۳۹۰ مسئولیت این معاونت را بر عهده دارد. این عضو سابق سپاه پاسداران با حکم وزیر ارشاد، هم‌زمان، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است. مختارپور، در دولت اول محمود احمدی‌نژاد، با دستور محمدحسین صفارهرندی به عنوان معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعیین شد. او که به طور مرتب یادداشت‌هایی در ستایش کتاب‌خوانی رهبر در رسانه‌ها می‌نویسد، چند کتاب هم بر اساس سخنرانی‌های رهبر تنظیم و به نام خودش منتشر کرده است.

معاونت ارتباطات مردمی

«معاونت ارتباطات مردمی» اسفند سال ۱۳۶۸ در قالب یک «واحد» شروع به کار کرد. مأموریت این واحد ابتدا چنین تعریف شده بود: «همه روزه از ساعت ۷ صبح الی ۱۷ بعد از ظهر از طریق شماره تلفن‌های ۶۶۰۰۷۴ و ۶۶۹۷۶۹ آماده دریافت هرگونه نظرات و پیشنهادات مردم».

روش دیگر برای ارتباط با این بخش از دفتر رهبر صندوق پستی شماره ۱۳۱۸۵ – ۱۵۵۵ است. تأسیس این واحد که بعدها تشکیلات گسترده‌ای یافت و به «معاونت» تبدیل شد، متأثر از تجربه رهبر جمهوری اسلامی در دوران ریاست‌جمهوری‌اش هم بود. این دفتر پس از دریافت نامه‌ها و تلفن‌های مردمی، هر روز یک جزوه شامل «نامه‌ها و تلفن‌ها و خیلی از حرف‌های مردم»، «نظرات‌شان، مشکلات‎شان، گرفتاری‎هاشان، انتقادات‎شان» را تهیه می‌کند و به گفته مقام‌های دفتر رهبر، «بدون سانسور» به خامنه‌ای تحویل می‌دهد.

این معاونت علاوه بر ارسال نامه‌ها به رهبر، برخی نامه‌ها و شکایات مردم را به دستگاه‌های مسئول مرتبط نیز ارسال می‌کند. علاوه‌ بر این، در جریان سفرهای استانی رهبر، مسئولیت جمع‌آوری نامه‌های مردم و رسیدگی به این نامه‌ها را به صورت مستقل یا از طریق نهادهای مربوط نیز دارد.

معاون ارتباط مردمی دفتر رهبری «سیدعلی مقدم» است. سیدعلی مقدم فرزند «سیدمحمد تقی مقدم» و اهل سبزوار است. جنجالی‌ترین پرونده این سال‌های علی مقدم پرونده سعید طوسی، قاری مشهور قرآن، است که به آزار جنسی کودکانی متهم شده بود که در کلاس‌های آموزش قرآن حاضر شده بودند. پس از جنجالی‌شدن این پرونده، طبق گفته شاکیان، رهبر جمهوری اسلامی دستور داده که پرونده جمع شود و علی مقدم هم در فرایند رسیدگی قضایی به این پرونده کارشکنی کرده است.

سیدعلی مقدم همچنین رئیس شورای عالی قرآن است که از سال ۱۳۷۰ تشکیل شده است. علاوه بر آن، او ریاست «مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی» را هم بر عهده دارد که با اهدای یک جلد قرآن از سوی رهبری تأسیس شده است. برگزاری دیدار سالانه فعالان قرآنی با رهبر یکی از وظایف شورای عالی قرآن است. در این برنامه‌ها سالانه به طور معمول ۶۰۰ تا ۶۵۰ نفر از قاریان برای شنیدن سخنرانی رهبر و خواندن قرآن دعوت می‌شوند.

معاونت فرهنگی

مدیریت امور فرهنگی – مذهبی، به‌ویژه جامعه مداحان، از مهم‌ترین مأموریت‌های معاونت فرهنگی دفتر رهبر جمهوری اسلامی است. این معاونت که از سال ۱۳۶۸ شروع به کار کرده، در دهه اخیر با توجه به پررنگ‌تر شدن نقش مداحان در فضای سیاسی و اجتماعی ایران و حمایت از رهبر، نقش‌آفرینی بیشتری بر عهده گرفته است. مسئولیت برگزاری دیدار سالانه مداحان با رهبر و همچنین هماهنگی حضور مداحان در مراسم‌های مذهبی دفتر خامنه‌ای بر عهده این معاونت است.

دیدار سالانه مداحان با خامنه‌ای از سال ۱۳۶۳ یعنی در دوران ریاست جمهوری او برگزار شده و تعدادی از مداحان برای شنیدن سخنرانی رهبر به حسینیه جنب دفتر او می‌روند. نحوه دعوت مداحان برای حضور در مراسم‌های مذهبی متفاوت است. علاوه بر اینکه رهبر جمهوری اسلامی شخصاً در انتخاب و دعوت مداحان دخالت می‌کند، یک گروه دو تا پنج‌نفره هم از طرف دفتر رهبر در جلسات مداحان شرکت می‌کنند و یک فهرست از افراد صاحب صلاحیت تهیه می‌کنند و به دفتر رهبر می‌دهند تا فهرست نهایی مداحان مراسم دفتر رهبر انتخاب شود.

این معاونت همچنین برخی از فعالیت‌های خود در این زمینه را از طریق «بنیاد دعبل خزاعی» انجام می‌دهد. غلامحسین رفیعا، معاون فرهنگی دفتر رهبر، عضو هیئت علمی این بنیاد است. این بنیاد که سال ۱۳۸۲ با مجوز رهبر جمهوری اسلامی تأسیس شد، ظاهراً وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی است، ولی «درآمدها و هزینه‌های آن» با نظارت دفتر رهبر مدیریت می‌شود.

این بنیاد وظیفه حمایت مادی و انجام امور بیمه و کمک به مداحان را بر عهده دارد و گفته می‌شود که ۲هزار مداح را بیمه کرده است. این بنیاد برخی سال‌ها ردیف خاصی در بودجه سالانه کشور داشته و تا حدود هشت میلیارد تومان در سال از دولت کمک مالی دریافت کرده است.

مؤسسه حسابرسی مفید راهبر که حسابرسی اغلب نهادهای تحت نظر خامنه‌ای را انجام می‌دهد، ناظر مالی این بنیاد است.

خردادماه سال ۱۳۹۷، پس از ماجرای فیلترینگ تلگرام، برخی وکلا از پیگیری و شکایت علیه مجریان فیلترینگ تلگرام از طریق «معاونت فرهنگی» دفتر رهبر خبر دادند که می‌تواند نشان‌دهنده گسترش دامنه فعالیت‌های این معاونت باشد.

معاون فرهنگی دفتر رهبر جمهوری اسلامی، «غلامحسین رفیعا»ست. رفیعا که تا سال ۱۳۶۴ عضو حزب جمهوری اسلامی بود، سابقه فعالیت در نهاد ریاست جمهوری و مجمع تشخیص مصلحت نظام را هم دارد.

معاونت ارتباطات حوزوی

«معاون ارتباطات حوزوی» علاوه بر مسئولیت ارتباط با مراجع تقلید و مدیران و رؤسای حوزه‌های علمیه و انتقال دیدگاه‌های آنان به رهبر جمهوری اسلامی، مسئولیت‌های دیگری هم بر عهده دار از جمله حضور در مراسم تودیع و معارفه نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها، انجام سفرهای استانی و نظارت بر فعالیت‌های حوزه‌های علمیه در استان‌های مختلف، تدوین نظرات فقهی رهبر در قالب کتاب و انتشار این کتاب‌ها، مشارکت در رسیدگی به مشکلات معیشتی و رفاهی طلاب و پرداخت شهریه‌ طلابی که تحت پوشش دفتر وجوهات خامنه‌ای قرار دارند.

فعالیت‌های اولیه این دفتر از اواخر سال ۱۳۶۸ شروع شد، ولی سازمان‌یابی و شروع به کار جدی آن به سال ۱۳۷۴ بازمی‌گردد. هماهنگی حضور طلاب در کلاس‌های درس خارج فقه رهبر جمهوری اسلامی نیز بر عهده این معاونت است. طلابی که می‌خواهند در این دروس شرکت کنند، باید قبولی «پایه ۱۰» حوزه علمیه را داشته باشند یا در امتحان ورودی که توسط معاون ارتباطات برگزار می‌شود، نمره قبولی بگیرند. این کلاس‌ها را رهبر جمهوری اسلامی از سال ۱۳۶۹ شروع کرده است و به طور میانگین ۵۰۰ تا ۶۰۰ نفر از طلبه‌ها در آن شرکت می‌کنند.

یک بخش دیگر وابسته به معاونت ارتباطات حوزوی «بخش معمرین» است. این بخش که از سال ۱۳۷۵ با دستور رهبر جمهوری اسلامی راه‌اندازی شده، مسئول دیدار از روحانیون مسنی است که قبلاً سوابق مذهبی یا اجرایی داشته و بازنشسته شده‌اند. گروه‌های تعیین‌شده توسط این بخش به طور معمول سفرهای استانی می‌روند یا در هر استان یک گروه تعیین می‌شود که پس از دیدار با شخصیت‌های مورد نظر، گزارش دیدار و وضعیت را به معاونت ارائه می‌دهد. پس از رسیدگی، طبق نظر رهبر جمهوری اسلامی، کمک‌هایی چون کمک‌هزینه «بیماری، تعمیر خانه و تحصیل فرزندان» به این افراد پرداخت می‌شود.

مسئولیت دیگر معاون ارتباطات حوزوی مدیریت امور مدارس علوم دینی اهل سنت است. این مدیریت از طریق «شورای نمایندگان ولی فقیه در امور اهل سنت» انجام می‌شود. معاون ارتباطات حوزوی دفتر رهبر رئیس این شوراست. رئیس و دبیر این شورا همچنین عضو «شورای برنامه‌ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت» هستند. این شورا برگزاری برنامه‌های آموزشی، تدوین ضوابط صدور مدارک تحصیلی و صدور مجوز تأسیس مدارس دینی اهل سنت را نیز بر عهده دارد.

از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۸، احمد مروی معاون ارتباطات حوزوی بود.

پس از رفتن مروی از معاونت امور حوزوی، تاکنون به طور رسمی جانشین او در تهران معرفی نشده است ولی برخی منابع از احتمال معرفی محمد محمدیان به جای وی خبر داده‌اند. محمد محمدیان، از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۷، نماینده رهبر در دانشگاه‌ها بود.

معاونت سیاسی-امنیتی

تنظیم مناسبات با قوای سه‌گانه، دریافت و ابلاغ پیام‌های ویژه و «حکم حکومتی» رهبر، انجام مأموریت‌های ویژه سیاسی و امنیتی که از سوی رهبر جمهوری اسلامی محول شده و هماهنگی امور امنیتی دفتر رهبر جمهوری اسلامی، رئوس وظایفی است که می‌توان برای «معاون امنیتی-سیاسی» رئیس دفتر رهبر برشمرد.

معاون امنیتی، به روال معمول دفتر، گاه به عنوان نماینده رهبر در مراسم‌های مختلف شرکت می‌کند یا به عیادت افراد مختلف می‌رود. «معاونت امنیتی-سیاسی» دفتر رهبر جمهوری اسلامی از سال ۱۳۶۸ تاکنون بر عهده علی‌اصغر حجازی است. شخصیت سیاسی و نفوذ او در داخل و خارج از دفتر رهبر جمهوری اسلامی به گونه‌ای بوده که همواره جایگاه او در عالم سیاست را مهم‌تر از رئیس دفتر رهبر جمهوری اسلامی نشان داده است.

علی اصغر حجازی فرزند سیدجواد و اهل همدان است. دو نفر از برادران او در جنگ ایران و عراق کشته شده‌اند. پدر او از فعالان سیاسی و اجتماعی شهر همدان بود و پس از انقلاب سمت‌هایی چون رئیس ستاد اجرایی فرمان امام در این شهر را بر عهده داشت و در مصادره اموال مخالفان جمهوری اسلامی نقش فعالی بازی کرده است. پدر او با رهبر جمهوری اسلامی از سال‌های پیش از انقلاب ۱۳۵۷ آشنایی اندکی داشت ولی ارتباطات «سید صادق حجازی»، عموی علی اصغر، با خامنه‌ای قوی‌تر بود. سیدصادق در دوران تبعید خامنه‌ای به پیرانشهر در پیش از انقلاب ۱۳۵۷، به عنوان یک تبعیدی در این شهر حضور داشت و نخستین ارتباطات سیاسی او و خامنه‌ای در این دوران شکل گرفت و به طور طبیعی در رشد خانواده حجازی در سال‌های پس از انقلاب نقش مهمی ایفا کرد.

علی اصغر حجازی در عین حال از اعضای حزب‌ «جمهوری اسلامی» و فارغ‌التحصیل مدرسه حقانی بوده و عمده سوابق کاری‌اش در حوزه امنیت و اطلاعات است. عضویت در حزب جمهوری اسلامی و وابسته بودن به حلقه مدرسه حقانی دو مؤلفه مهم در رسیدن او به مناصب پس از انقلاب ۱۳۵۷ بوده است. او پس از تأسیس وزارت اطلاعات به این وزارتخانه رفت. حجازی در سال ۱۳۶۳، همزمان با فعالیت در وزارت اطلاعات به عنوان رئیس ستاد جنگ این وزارتخانه که رابط وزارت اطلاعات و نیروهای نظامی درگیر جنگ بود، در شورای فرماندهی اطلاعات سپاه نیز به نمایندگی از خمینی شرکت می‌کرده است. این شورا در این دوران به دلیل واگذاری بخش عمده فعالیت‌های اطلاعاتی سپاه به وزارت اطلاعات، توان محدودی در حوزه امنیت و سیاست داخلی داشته و بیشتر بر مسائل نظامی متمرکز بوده است. در فاز بعدی، حجازی به عنوان «معاون امنیت خارجی وزارت اطلاعات» منصوب می‌شود.

حجازی از جمله‌ چهره‌های امنیتی است که در شروع رهبری خامنه‌ای به بیت او می‌رود. علاوه بر روابط سیاسی پیشین خانوادگی، سابقه همکاری با محمدی گلپایگانی که از جمله معاونان وزارت اطلاعات بود و سال ۱۳۶۸ به عنوان رئیس دفتر خامنه‌ای منصوب شده بود، در جذب چهره‌هایی چون حجازی به دفتر رهبر مؤثر بود. او حدود یک دهه بعد، پس از به قدرت رسیدن دولت خاتمی، برخی دوستان سابق خودش در وزارت اطلاعات دوره محمدی ری‌شهری مانند علی فلاحیان و مصطفی پورمحمدی را در دفتر رهبر در کنار خود دید و قدرت مانور بیشتری یافت.

روایت‌های سیاسی درباره حضور حجازی در مهم‌ترین جلسات سه دهه گذشته نشان‌دهنده نقش ویژه او در مناسبات بالادستی دفتر رهبر جمهوری اسلامی است. به روایت علی‌اکبر صالحی، وزیر امورخارجه دولت دوم احمدی‌نژاد، در کتاب خاطراتش، در نخستین جلسه‌ای که برای گفت‌وگو درباره پیام محرمانه عمانی‌ها درباره مذاکره با آمریکا برگزار شده،‌ محمدی‌‌ گلپایگانی و حجازی نیز در کنار رهبر حضور داشته‌اند. روایت‌های مربوط به نخستین جلسه میرحسین موسوی با خامنه‌ای در ایام پس از انتخابات ۸۸ نیز نشان‌دهنده حضور و نقش‌آفرینی حجازی است. به روایت نمایندگان عضو جبهه پایداری، حجازی در جلسات دفتر رهبر پیرامون تصویب برجام که با حضور شمخانی و ولایتی برگزار شده، نقش کلیدی داشته است. حضور و فعالیت او در جلسات مربوط به برجام را نمایندگان وابسته به جبهه پایداری خودسرانه توصیف کردند، ولی اطلاعیه ۲۴مهر ۱۳۹۴ دفتر خامنه‌ای که «نقش مستقل» مسئولان دفتر را اطلاعات «غلط و مغشوش» توصیف می‌کرد و نیز سابقه ابلاغ نظرات رهبر در این زمینه نشان‌دهنده اعتبار حجازی در دفتر رهبر جمهوری اسلامی و اعتماد رهبر به او بود.

این اعتبار در بیرون از دفتر رهبر هم نزد بسیاری از سیاستمداران و نظامیان پذیرفته شده است. در خاطرات متعدد چهره‌های متعدد امنیتی، سیاسی و نظامی، از جمله خاطرات اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدی ری‌شهری، وزیر پیشین اطلاعات، اسماعیل احمدی مقدم، فرمانده پیشین نیروی انتظامی و علی آقامحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت‌نظام، آمده که در رویدادها و بحران‌های مختلف سیاسی و امنیتی، اولین و مهم‌ترین کانال ارتباطی با رهبر جمهوری اسلامی، اصغر حجازی بوده است.

مخالفت این طیف و همچنین حامیان محمود احمدی‌نژاد با حجازی البته سابقه‌دارتر است. باور آن‌ها این است که فعالیت‌های حجازی در دفتر خامنه‌ای نقش مهمی در اعتمادزدایی و تخریب رابطه احمدی‌نژاد با خامنه‌ای داشته است. گمانه‌زنی‌های‌ آن‌ها البته چندان بی‌اعتبار نبود. فروردین ۱۳۹۶، بخشی از یک گفت‌وگو با هاشمی منتشر شد که نقل‌قولی مهم را به نقل از حجازی می‌گفت: «آقای حجازی بعد از ۸۸ و قبل از این ماجراها در این‌جا به من گفت که این آقای احمدی‌نژاد در مجلسی گفته که اگر آقا از من حمایت نکرده بود، من سی میلیون رأی می‌آوردم.» نقل این روایت به خوبی نشان می‌داد که حجازی نگاه مثبتی به احمدی‌نژاد ندارد.

همچنین بر اساس برخی گزارش‌ها، این معاونت در فرایند اطلاع‌رسانی هم دخالت دارد و متن نهایی پیاده‌شده سخنرانی‌های رهبر جمهوری اسلامی در دفتر رهبر و با مدیریت علی اصغر حجازی، عضو ارشد این دفتر، انجام می‌شود و او مسئولیت سانسورها و مدیریت خبر در این حوزه را بر عهده دارد.

در یک سال گذشته انتشار اخباری درباره «محمدحسین حجازی»، فرزند علی‌اصغر حجازی، حاشیه‌های تازه‌ای برای او درست کرده است. محمدحسین حجازی به سبب «جایگاه خانوادگی»، مناصب و مسئولیت‌های متعددی در شرکت‌های مختلف دریافت کرده و اخبار زیادی درباره نقش او در مناسبات پشت‌پرده اقتصادی و امنیتی منتشر شده است.

معاونت امور ویژه

معاونت «امور ويژه» دفتر رهبر جمهوری اسلامی، نقشی مشابه معاونت امنیتی-سیاسی دارد و در تنظیم مناسبات سیاسی و اجرایی دفتر با قوای سه‌گانه، ابلاغ احکام یا انتصابات یا پیام‌های ویژه رهبر فعال است، با این تفاوت که فعالیت‌هایش بیشتر «مأموریت‌محور» است. این معاونت در مواردی که رهبر جمهوری اسلامی لازم می‌داند، به عنوان نماینده ویژه یا مأمور رهبر، فعال شده و به پیگیری پرونده می‌پردازد. این مأموریت‌ها می‌تواند جنبه اجرایی داشته باشد، مثلاً حضور در جلسات هیئت دولت، حضور در حوادثی مانند آتش‌سوزی مجتمع پلاسکو یا زلزله کرمانشاه یا حل بحران کاغذ یا سیاسی، مانند رویدادهای پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ یا حضور در ستاد انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ یا اینکه امنیتی باشد، مثل مأموریت حل مشکلات مراسم ویژه درگذشت خمینی در سال ۱۳۸۹ و همچنین حضورش در هنگام بازداشت و انتقال مهدی کروبی. «وحید حقانیان»، معاون امور ویژه دفتر رهبر جمهوری اسلامی است.

حقانیان اگرچه در دهه اخیر نقش پررنگی در مناسبات بالادستی سیاست ایران داشته ولی توجه عمومی به او در دهه اخیر بیشتر شده است. سال ۱۳۸۸، ابوالفضل فاتح مشاور وقت میرحسین موسوی، روایت کرد که وقتی در شب انتخابات نامه سرّی میرحسین موسوی را برای رهبر جمهوری اسلامی برده، وحید حقانیان پیام را دریافت کرده ولی گفته است که از نظر دفتر رهبر، کار تمام شده و احمدی‌نژاد رئيس‌جمهور است. در همان زمان، در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری احمدی‌نژاد هم وقتی در تصاویر مشاهده شد که وحید حقانیان در میان خامنه‌‌‌ای و احمدی‌نژاد ایستاده و تشریفات دادن حکم را انجام می‌دهد، او بیشتر از قبل به چهره مورد توجه رسانه‌ها تبدیل شد.

درباره زندگی او اطلاعات تأییدشده کمی موجود است. بر اساس یک روایت، ظهور او در دفتر رهبر از «اواخر دهه ۷۰» در «بازرسی ویژه» دفتر رهبر شروع شد، تصاویری از حضور در هیئت همراه خامنه‌ای در رویدادهای سیاسی مانند دوره چهارم انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۱ وجود دارد. او در این سه دهه با عناوین مختلفی مانند «محافظ»، «مشاور اجرایی»، «معاون اجرایی»، «مباشر» و در نهایت «معاون امور ویژه» معرفی شده است.

دخالت‌های او در مسائل سیاسی گاه چالش‌برانگیز شده، از جمله در ماجرای سفر آبان ۱۳۹۶ به مناطق زلزله‌زده کرمانشاه و انتقاد تندی که علیه اسحاق جهانگیری، معاون اول رئيس‌جمهور مطرح کرد یا دخالتش در جریان انتخاب دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی که با انتقاد و اعتراض عزت‌الله ضرغامی، عضو این شورا مواجه شد و رفتار وحید را «خودسرانه» خواند. این حاشیه‌ها و انتقادات البته تأثیر خاصی در جایگاه وحید حقانیان در دفتر رهبر جمهوری اسلامی نگذاشته است و او کماکان مأمور ویژه رهبر است.

معاونت امور بین‌الملل

از مهم‌ترین وظایف معاونت «ارتباطات و امور بین‌الملل» رئیس دفتر رهبر می‌توان این‌ها را برشمرد: «هماهنگی ارتباطات بین‌المللی» رهبر جمهوری اسلامی؛ مدیریت امور «نمایندگی‌های» رهبر در خارج از ایران؛ هماهنگی بین دستگاه‌های فرهنگی و مذهبی ایران که خارج از کشور فعالیت می‌کنند؛ «پاسخگویی به سؤالات» ایرانیان خارج از کشور؛ توزیع و تبلیغ بین‌المللی آثاری که دفتر رهبر درباره خامنه‌ای تولید کرده است. حضور در نشست‌های فرهنگی و مذهبی خارج از ایران، بهره‌برداری از مکان‌های مذهبی و فرهنگی خارج از کشور و بازدید از مراکز اسلامی وابسته به جمهوری اسلامی نیز از دیگر فعالیت‌‌های این معاونت است.

جمهوری اسلامی در برخی کشورها مانند بریتانیا، اتریش، آلمان (دو مرکز مونیخ و هامبورگ)، ایتالیا، بلژیک، روسیه، برزیل و ترکیه، مراکز اسلامی ایجاد کرده است. رؤسای اغلب این مراکز با حکم رهبر جمهوری اسلامی یا رئیس دفتر او منصوب می‌شوند و وظیفه انجام امور اجرایی حکم و تودیع و معارفه رؤسا یا حضور در مراسم‌های مذهبی این مراکز بر عهده معاون امور بین‌الملل است.

معاون امور بین‌الملل همچنین عضو هیئت امنای «جامعة المصطفی العالمیة» است. جامعة المصطفی یک نهاد علمی -مذهبی است که زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی اداره می‌شود و وظیفه تبلیغ مذهب شیعه و همچنین تربیت طلاب خارجی را بر عهده دارد.

به موازات این معاونت، «شورای سیاست‌گذاری فرهنگی بین‌المللی» نیز در دفتر رهبر فعالیت می‌کند که در حوزه فعالیت‌های فرهنگی خارج از کشور و همچنین برنامه‌های ویژه مانند راهپیمایی اربعین سیاستگذاری می‌کند. رئیس این شورا معاون ارتباطات و امور بین‌الملل است.

در زیرمجموعه این معاونت، «قائم مقام معاون ارتباطات و امور بین‌الملل»، «دفتر امور مدارس خارج از کشور» و چند اداره کل مانند «اداره کل آسیا و اقیانوسیه» وجود دارد که به این معاونت ساختاری شبیه «وزارت امور خارجه» داده است.

محسن قمی از سال ۱۳۸۴ مشاور و سپس معاون ارتباطات و امور بین‌الملل رئیس دفتر رهبر جمهوری اسلامی بوده است. او که متولد ۱۳۳۹ است، دارای مدرک دکترای فلسفه محض از دانشگاه تهران است. سه برادر او در جریان جنگ ایران و عراق کشته‌ شده‌اند و مادرش نیز سال ۱۳۶۶ در جریان کشته ‌شدن برخی از حجاج ایرانی در عربستان کشته شد. او که از چهره‌های معتمد رهبر به شمار می‌رود، گاه در قامت «وزیر امور خارجه» بیت به سفرهای خارجی می‌رود و به سبب سوابق متنوع و گسترده اجرایی و علمی، نفوذ قابل‌توجهی در مناسبات داخلی ایران نیز دارد. محسن قمی نماینده تهران در دوره پنجم مجلس خبرگان رهبری و «کارپرداز اداری و مالی» هیئت رئیسه این مجلس است. او همچنین عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت، «شورای نمایندگان رهبری در دانشگاه‌ها» و هیئت امنای دانشگاه آزاد است. محسن قمی از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۴ نیز نماینده ولی فقیه در دانشگاه‌ها بود.

معاونت نظارت و حسابرسی

«معاونت نظارت و حسابرسی» سال۱۳۷۰ تشکیل شده است. این معاونت مسئول نظارت بر نهادهای اقتصادی تحت نظر رهبر جمهوری اسلامی است. این معاونت همچنین از طریق مؤسسه «مفید راهبر»‌ از این نهادها حسابرسی می‌کند. مؤسسه مفید راهبر که وابسته به ستاد اجرایی فرمان امام است و امور این نهاد عظیم مالی را انجام می‌دهد، از سال ۱۳۷۱ شروع به کار کرده است. این مؤسسه در زمینه «حسابرسی»، «مشاوره مدیریت و خدمات مالی و حسابداری» و «نظارت بر امور تصفیه» دستگاه‌های اقتصادی تحت نظر رهبر جمهوری اسلامی فعال است.

بنیاد مستضعفان و جانبازان، سازمان‌های اقتصادی وابسته به بنیاد شهید، کمیته امداد، آستان قدس رضوی، «دانشگاه آزاد» و «سازمان اوقاف» از جمله نهادهایی هستند که حسابرسی‌شان بر عهده مؤسسه «مفید راهبر» است. این مؤسسه همچنین حسابرسی مالی دفتر رهبر جمهوری اسلامی را نیز انجام می‌دهد.

مسئولیت هماهنگی امور مالیاتی بین این نهادها و وزارت اقتصاد و سازمان امور مالیاتی کشور و مسئولیت بازرسی و حسابرسی از «مرکز ملی فضای مجازی کشور» و «نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت» از دیگر وظایف معاونت نظارت و حسابرسی دفتر رهبر جمهوری اسلامی است.

این معاونت همچنین مسئولیت تأمین بخشی از هزینه‌های دفتر رهبر را بر عهده دارد. تأمین این هزینه‌ها از محل نهادهای اقتصادی زیر نظر رهبر صورت می‌گیرد. برای مثال، بر اساس گزارش مالی سال ۱۳۹۵ بنیاد جانبازان و مستضعفان، این نهاد اقتصادی سالانه بین ۲۶۰ تا ۳۲۰ میلیارد تومان کمک بلاعوض به معاونت نظارت و حسابرسی پرداخت کرده است.

در واقع این معاونت نقش «دیوان محاسبات» و «خزانه‌دار» را برای دفتر رهبر جمهوری اسلامی بازی می‌کند.

از محمد شریعتمداری، وزیر کار در دولت دوم حسن روحانی، به عنوان «مأمور تأسیس» این معاونت نام برده شده است. محمد میرمحمدی، نماینده پیشین قم در مجلس و عضو مجمع تشخیص مصلحت از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۶، و محمدجواد ایروانی از سال ۱۳۸۶ به بعد مسئولیت این معاونت را بر عهده داشته‌اند.

محمدجواد ایروانی که تا سال ۱۳۸۶ رئیس «ستاد اجرایی فرمان امام» بود، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام است. او در دولت دوم میرحسین موسوی وزیر اقتصاد بود و سال ۱۳۷۸ هم جزو مؤسسان حزب اعتدال و توسعه (نزدیک به حسن روحانی)، ولی با توجه به حضورش از سال ۱۳۷۶ به عنوان رئیس «ستاد اجرایی فرمان امام» و نزدیکی به بیت رهبر، مواضع سیاسی‌اش هم متفاوت شد و سال ۱۳۸۶ از حزب اعتدال و توسعه استعفا داد. او اکنون یک چهره سیاسی وفادار به رهبر محسوب می‌شود.

معاونت بررسی

معاونت بررسی یک نهاد بالادستی در زمینه طرح و برنامه‌ریزی راهبردی و تعیین سیاست‌های کلان اجرایی است. بررسی و ارزیابی طرح‌های استراتژیک، مشارکت در سیاستگذاری و برنامه‌نویسی و مشاوره به رهبر جمهوری اسلامی، از جمله وظایف معاونت بررسی است.

این معاونت در حوزه‌های اجرایی هم دخالت مؤثر دارد و در برخی پرونده‌های اقتصادی مانند پتروشیمی‌ها نیز برای بررسی مشکلات‌ محل رجوع بوده است.

معاون بررسی بیت رهبر جمهوری اسلامی حسین محمدی است. پیش از او محسن دعاگو این مسئولیت را بر عهده داشت. حسین محمدی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام است. محمدی که در دوران حضور علی لاریجانی در صداوسیما معاون سیاسی او بود، از متنفذترین مدیران پشت پرده حوزه صداوسیما محسوب می‌شود و همواره یکی از کاندیداهای مطرح برای ریاست بر صداوسیما بوده است. با این حال، او ترجیح داده که از دفتر رهبر جمهوری اسلامی نقش کلیدی خود را در هدایت مهم‌ترین رسانه جمهوری اسلامی بازی کند. نفوذ او محدود به صداوسیما نبوده و دیگر رسانه‌های نزدیک به دفتر رهبر نیز تحت تأثیر خط‌مشی‌های تعیین‌شده یا منتقل‌شده توسط حسین محمدی قرار دارند. حسین محمدی با خانواده رهبر جمهوری اسلامی هم نسبت دارد که در تثبیت موقعیت او در ساختار سیاسی وابسته به بیت رهبر اهمیت دارد. دخترش عروس محمدحسن خامنه‌ای، برادر رهبر جمهوری اسلامی، است.

در زیرمجموعه این معاونت، «دفتر بررسی‌های جاری» فعالیت می‌کند. سعید جلیلی، عضو کنونی شورای عالی امنیت ملی و مجمع تشخیص مصلحت نظام، از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴، مسئول دفتر بررسی‌های جاری بوده است. از دیگر زیرمجموعه‌های این معاونت، «گروه اقتصادی» است که علیرضا علی‌احمدی، وزیر آموزش و پرورش دولت اول احمدی‌نژاد از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ مسئول آن بود.

انتشارات انقلاب اسلامی

نخستین کتاب انتشارات «انقلاب اسلامی» در دی ماه ۱۳۸۸ منتشر شد که به بررسی سخنرانی‌های رهبر جمهوری اسلامی درباره حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ اختصاص داشت، ولی فعالیت‌های گسترده و رسمی این انتشارات از سال ۱۳۸۹ شروع شده است.

مهم‌ترین وظیفه این انتشارات «تولید، نشر و ترویج آثار مکتوب و نرم‌افزاری» به زبان‌های متعدد بر اساس سخنرانی‌ها و اندیشه‌های رهبر جمهوری اسلامی، «حضور در نمایشگاه‌های فرهنگی» و «همکاری با ناشران دیگر در تولید کتاب» و تولید و تکثیر نرم‌افزار است.

این انتشارات در دو حوزه تدوین و انتشار «رساله‌های آموزشی»، شامل کتاب‌هایی بر اساس دروس خارج فقه خامنه‌ای، و کتاب‌هایی بر اساس سخنرانی‌های رهبر جمهوری اسلامی فعالیت خود را سازماندهی کرده است.

مدیر این مرکز در سال ۱۳۹۲ اعلام کرد که این انتشارات ۱۵۰ فروشگاه در سراسر کشور دارد. این انتشارات علاوه بر سه نمایندگیِ عرضه محصولات در تهران، دو نمایندگی نیز در مشهد و نمایندگی‌هایی در شهرهای اصفهان،‌ قم، فسا، سبزوار، اردبیل، شیراز و شهرکرد راه‌اندازی کرده و در حال توسعه نمایندگی‌ها و تشکیلات خود است.

انتشارات انقلاب اسلامی تا اردیبهشت ۱۳۹۸، ۴۰ لوح فشرده و ۱۷۰ کتاب درباره سخنان و اندیشه رهبر جمهوری اسلامی به زبان‌های فارسی، انگلیسی، اسپانیولی و عربی منتشر کرده است. ۴۰ کتاب از این مجموعه‌کتاب‌ها با همکاریِ ناشران دیگر منتشر شده است.

کتاب‌ و نرم‌افزارهای تولید‌شده در این انتشارات در وب‌سایت اختصاصی این انتشارات معرفی و تبلیغ می‌شوند. این وب‌سایت از آبان سال ۱۳۹۲ شروع به کار کرده است.

علیرضا مختارپور قهرودی، معاون نشر دفتر حفظ و نشر آثار، مسئولیت این انتشارات را بر عهده دارد. این عضو سابق سپاه پاسداران که کتاب‌های متعددی در ستایش اندیشه‌های خامنه‌ای نوشته، با حکم وزیر ارشاد، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز هست.

انتشارات فقه روز یک مؤسسه نشر تخصصی وابسته به انتشارات انقلاب اسلامی است که به انتشار رساله‌های آموزشی و کتب فقهی رهبر جمهوری اسلامی می‌پردازد. پاسخ به سؤالات شرعی که تحت نظارت «دفتر استفتائات» رهبر جمهوری اسلامی صورت می‌گیرد، از دیگر فعالیت‌های این انتشارات است.

مؤسسه نهضت نرم‌افزاری یک مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی وابسته به انتشارات انقلاب اسلامی است که در حوزه‌های «بیداری اسلامی»، «اقتصاد مقاومتی» و «عدالت‌خواهی» کتاب‌هایی را منتشر کرده است. این مؤسسه رویکردی مدرن‌تر در تحلیل و ارائه محتوا دارد و سعی کرده است با استفاده از عناصر گرافیکی و طراحی مدرن برای نسل جوان محتوا تولید کند و نگاهی تحلیلی‌تر به سخنان رهبر جمهوری اسلامی داشته باشد.

مؤسسه نسیم انقلاب یک مؤسسه فعال در حوزه فرهنگی و ادبی است که به انتشارات انقلاب اسلامی وابسته است و در زمینه انتشار آثار حوزه ادبی فعالیت می‌کند. این مؤسسه با معاونت پژوهش و آموزش مؤسسه انقلاب اسلامی نیز همکاری دارد.

شبکه همکار

دفتر حفظ و نشر آثار رهبر جمهوری اسلامی در دهه گذشته موفق به سازماندهی یک شبکه فعال و وابسته شده است. این شبکه در حوزه نشر، برگزاری دوره‌های آموزشی،‌ همایش‌های تبلیغاتی، شبکه‌سازی فرهنگی و رسانه‌ای و... فعالیت دارد.

پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

پژوهشگاه «فرهنگ و اندیشه اسلامی» یک نهاد عمومی و غیردولتی است که با دستور رهبر جمهوری اسلامی از سال ۱۳۷۳ فعالیت خود را شروع کرده است. اساسنامه این پژوهشگاه در اسفند ۱۳۹۱ توسط رئیس دفتر رهبر جمهوری اسلامی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه شد و در اردیبهشت ۱۳۹۲ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. «نظریه‌پردازی»، انجام «مطالعات راهبردی» و «مطالعات تطبیقی» و ‌راه‌اندازی دوره‌های آموزشی و مؤسسات علمی تخصصی در حوزه «معرفت دینی» و «گفتمان فکری انقلاب اسلامی» مهم‌ترین هدف این مؤسسه اعلام شده است.

عضویت اعضای حقیقی هیئت امنای این پژوهشگاه باید به تأیید رهبر جمهوری اسلامی برسد و گزارش سالانه عملکرد این پژوهشگاه به دفتر رهبر جمهوری اسلامی ارائه می‌شود. حسابرسی و کنترل برنامه و بودجه این مؤسسه نیز بر عهده «معاونت نظارت و حسابرسی» دفتر رهبر جمهوری اسلامی است و انحلال پژوهشگاه صرفاً با نظر یا تأیید رهبر ممکن است.

مهم‌ترین پروژه‌ای که این مؤسسه در همکاری با دفتر رهبر جمهوری اسلامی انجام داده و تدوین آن دو سال به طول انجامیده، تدوین و انتشار کتاب دو جلدی «منظومه فکری آیت‌الله‌ العظمی خامنه‌ای» در ۱۴۴۸صفحه بوده است. این پروژه ابتدا در سال ۱۳۹۰ به سفارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در دولت محمود احمدی‌نژاد شروع شد ولی نهایتاً در مرداد ۱۳۹۶ منتشر شد. چاپ پنجم این کتاب در اردیبهشت ۱۳۹۸ با قیمت ۱۴۰هزار تومان روانه بازار شده است.

پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی

پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی یک نهاد وابسته به «پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی» است که به طور مستقل به همکاری و اجرای برنامه‌های مدنظر مؤسسه انقلاب اسلامی می‌پردازد. این فعالیت مستقل متأثر از جایگاه ریاست این پژوهشکده است. علی ذوعلم، رئیس این پژوهشکده، همزمان معاون آموزش و پژوهش مؤسسه انقلاب اسلامی است.

این پژوهشگاه با ایجاد «کمیسیون مبانی نظری تمدن نوین اسلامی» و برگزاری مراسم‌های ویژه تبیین و تبلیغ «تمدن نوین اسلامی»، به یک مرکز تبلیغاتی و آموزشی برای سخنرانی‌ها و اندیشه‌های رهبر جمهوری اسلامی تبدیل شده است. «تمدن نوین اسلامی» مرحله پنجم از طرح کلان رهبر جمهوری اسلامی است. این طرح چهار مرحله دیگر هم دارد: «انقلاب اسلامی»، «حکومت اسلامی»، «دولت اسلامی» و «جامعه اسلامی». به گفته آیت‌الله خامنه‌ای، با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ و تشکیل جمهوری اسلامی، دو مرحله اول این طرح محقق شده و اکنون در مرحله سوم یعنی تشکیل دولت اسلامی قرار دارد.

رهبر جمهوری اسلامی عقیده دارد در صورت رسیدن به مرحله پنجم، مقدمات ظهور امام دوازدهم شیعیان فراهم می‌شود.

برگزاری نشست هم‌اندیشی ویژه نامه رهبر جمهوری اسلامی به جوانان غربی و انتشار کتاب در این زمینه از دیگر فعالیت‌های پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی است.

مؤسسه فرهنگی حدیث لوح و قلم

مؤسسه فرهنگی حدیث لوح و قلم از سال ۱۳۸۵ فعالیت خود را شروع کرده است. پژوهش در حوزه «امامت و حاکمیت اسلام» بر تمرکز بر سخنان و افکار آیت‌الله خامنه‌ای محور اصلی پژوهش‌های این مؤسسه است. این مؤسسه با انتشارات انقلاب اسلامی فعالانه همکاری می‌کند و کتاب‌هایی در زمینه تدوین و تحلیل سخنان رهبر جمهوری اسلامی منتشر کرده است.

مؤسسه نسیم رویش

مؤسسه فرهنگی – جهادی «نسیم رویش» فعالیت‌هایش را از سال ۱۳۸۸ شروع کرده است. این مؤسسه بیشتر در حوزه آموزش و پرورش متمرکز است و فعالیت‌هایی چون اعزام طلبه به مدارس با عنوان «روحانی محله» و انجام فعالیت‌های تبلیغی دینی در مدارس را دنبال می‌کند.

این مؤسسه از سال ۱۳۹۶ طرح موسوم به «پدر مهربان» را اجرا کرد که در طی آن، با ترسیم نقاشی، به تبلیغ سخنان و زندگی رهبر جمهوری اسلامی پرداخته می‌شود. این طرح را ابتدا انتشارات انقلاب اسلامی به صورت مجازی اجرا کرد و سپس با همکاری مؤسسه نسیم رویش، روحانیون فعال در مدارس و معاونت پرورشی آموزش و پرورش در ۱۷۰ مدرسه شهر تهران و ۵۰ مدرسه حومه تهران اجرا شد.

سازمان جوانان حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران

فعالیت «سازمان جوانان حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران» از اسفند ۱۳۹۶ شروع شده است. این سازمان نشست‌هایی تخصصی را با همکاری معاونت امور بین‌الملل دفتر حفظ و نشر آثار رهبر برگزار کرده است. عمده فعالیت‌های سازمان بر معرفی حقوق بشر در غرب و «نقض حقوق بشر» در غرب به ویژه آمریکا متمرکز است و تاکنون چهار نشست در این زمینه برگزار کرده است. این نشست‌ها در راستای اجرای دستور خامنه‌ای برای پیگیری پرونده حقوق بشر آمریکا برگزار می‌شود.

این سازمان در سال گذشته با دعوت از اعضای گروه شبه‌نظامی حماس، عضو مجلس علمای بحرین و فعالان یمنی دامنه فعالیت‌های خود را افزایش داده است.

مؤسسه فرهنگی و هنری قدر ولایت

سابقه تأسیس «مؤسسه فرهنگی هنری قدر ولایت» به سال ۱۳۷۲ باز می‌گردد. این مؤسسه که بیشتر در حوزه نشر کتاب فعال است، از اولین مؤسساتی است که در زمینه تبلیغ و نشر اندیشه‌های رهبر جمهوری اسلامی به ویژه در حوزه «تهاجم فرهنگی» و تاریخ‌نگاری پس از انقلاب ۱۳۵۷ فعالیت کرده است. این مؤسسه کتاب‌های متعددی را با همکاری و مجوز دفتر تنظیم و نشر آثار رهبر جمهوری اسلامی منتشر کرده است.

مؤسسه پیام آزادگان

مؤسسه فرهنگی و هنری و انتشارات «پیام آزادگان» وابسته به محمدحسن ابوترابی، امام جمعه تهران، از مؤسسات همکار «دفتر و حفظ نشر آثار» رهبر است و برخی از کتاب‌های تبلیغی درباره آیت‌الله خامنه‌ای به سفارش دفتر رهبر توسط این مؤسسه منتشر شده است.

مؤسسه اطلس تاریخ شیعه

مؤسسه اطلس تاریخ شیعه که توسط عزیزالله خوشوقت پایه‌گذاری شد، در حوزه قرآن‌پژوهی، تاریخ و جغرافیا و نشر احکام دینی فعالیت می‌کند. عزیز‌الله خوشوقت از دوستان نزدیک و معتمدان رهبر جمهوری اسلامی و پدر همسر مصطفی خامنه‌ای، فرزند ارشد رهبر جمهوری اسلامی، است. این مؤسسه در تالیف کتاب با دفتر حفظ و نشر آثار خامنه‌ای همکاری داشته است.

مؤسسه فرهنگی هنری آسمانه

مؤسسه فرهنگی هنری آسمانه در حوزه تولید نرم‌افزار، برنامه‌های اینترنتی، گرافیک و تصویرسازی فعالیت دارد. این مؤسسه در همکاری با مؤسسه فرهنگی انقلاب اسلامی، نرم‌افزار ویژه تلفن همراه برای راهپیمایی اربعین و نرم‌افزار چند رسانه‌ای ویژه حوادث پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۸ را تولید کرده است.

مؤسسه ایمان جهادی

مؤسسه ایمان جهادی یک مؤسسه خصوصی اعلام شده که درباره سخنرانی‌های رهبر جمهوری اسلامی محتوا تولید می‌کند. این مؤسسه که با نام مؤسسه «صهبا» هم معرفی شده، تولیدات خود را از طریق انتشارات صهبا روانه بازار می‌کند.

دفتر فرهنگی فخر‌الائمه

دفتر فرهنگی فخرالائمه که سال ۱۳۷۹ تاسیس شده، یک مرکز ترویج «معارف شیعی» است که توسط احمد پناهیان اداره می‌شود. احمد پناهیان که همزمان مؤسسه «رهپویان شهدا» را نیز اداره می‌کند، برادر علیرضا پناهیان است. علیرضا پناهیان یکی از سخنرانان مشهور مراسم‌های مذهبی دفتر رهبر است و نقش موثری در مناسبات داخلی دارد. «دفتر فرهنگی فخر‌الائمه» همکاری فعالی در نشر کتاب‌های مختلف با دفتر حفظ و نشر آثار رهبر جمهوری اسلامی داشته است.