عليرظا طاهري
نشانه هاي دو دلي جمهوري اسلامي در واكنش به بحران در خاورميانه را در گفته هاي گاه سخت متناقض چهره هاي شاخص در دستگاه رهبري آن به روشني مي توان ديد. اين گفته ها نشان مي دهد كه جمهوري اسلامي بر سر اين نكته به تصميمي قاطع نرسيده است كه با چه واكنشي مي تواند در رفع بحران خاورميانه موثر باشد. از يك سو وزير خارجه جمهوري اسلامي به لبنان مي رود تا حزب الله آن كشور را به خويشتنداري در برابر اسراييل فرا خواند، و از سوي ديگر اكنون آقاي خاتمي با فراخواني مسلمانان به قطع صدور نفت، بخشي از خطبه هاي نماز جمعه دو هفته پيش رهبر جمهوري اسلامي را در همين زمينه تكرار مي كند. مساله تحريم صدور نفت كشورهاي اسلامي نخستين بار در گردهمايي وزيران امور خارجه دولت هاي عضو سازمان كنفرانس اسلامي در كوالالامپور- پايتخت مالزي - به ميان آمد اما جدي گرفته نشد. در همان زمان، و در همان جا، بسياري از نمايندگان دولت هاي اسلامي ياد آوري كردند كه دوران بهره گيري از نفت به عنوان يك حربه گذشته است. كار به جايي رسيد كه نماينده كويت در برابر پافشاري نماينده عراق بر ضرورت تحريم نفت، گفت: اگر ما شير هاي نفت را ببنديم، از كجا پول بياوريم و به فلسطيني ها ياري دهيم؟ سروصداي ضرورت تحريم نفت يك چند فرو خوابيد، تا آنكه آيت الله علي خامنه اي در نماز جمعه هفدهم فروردين ماه، بار ديگر به آن جان تازه اي بخشيد. رهبر جمهوري اسلامي با اشاره به استفاده آمريكا از گندم به عنوان سلاح، از كشورهاي اسلامي خواست كه شيرهاي نفت را به طور نمادين به مدت يك ماه ببندند. دعوتي كه با گوش هاي ناشنوا روبرو شد. هيچ يك از دولت هاي اسلامي به اين فراخوان آيت الله خامنه اي لبيك نگفتند تا آن كه صدام حسين رييس جمهوري عراق، بي اشاره به گفته هاي رهبر جمهوري اسلامي، اعلام كرد كه صدور نفت عراق براي همدردي با مردم فلسطين، يك ماه متوقف خواهد شد. اما اين تصميم عراق - با توجه به محدوديت هايي كه بغداد در صدور نفت دارد - نه در بازار هاي نفتي هيجاني پديد آورد و نه در معادلات گوناگون در بحران خاورميانه كوچكترين اثري بر جاي گذاشت. با اين همه، تصميم پرزيدنت صدام حسين جمهوري اسلامي را در تنگنايي سياسي-آبرويي گذاشت. رهبر عراق به زودي صريحا از دست روي دست گذاشتن جمهوري اسلامي انتقاد كرد و گفت: شما خودتان پيشنهاد مي دهيد اما به آن عمل نمي كنيد. از همين رو، دولت ايران كوشيد تا راهي براي برونشد از اين تنگنا بيابد. بيژن نامدار زنگنه، وزير نفت جمهوري اسلامي، كه در كره جنوبي به سر مي برد، در پاسخ به انتقاد صدام حسين، به خبرنگاران گفت: اگر افزوده بر عراق تنها يك كشور ديگر اسلامي شير هاي نفت خود را ببندد، جمهوري اسلامي هم صدور نفت را به مدت يك ماه متوقف خواهد ساخت. در پي اين گفته ها، بسياري احتمال مي دادند كه معمر قذافي گام بعدي را در اعلام تحريم صدور نفت بردارد اما آن ها كه رهبر ليبي را بهتر مي شناختند، در همان زمان گفتند: كلنل قذافي نه تنها چندان پخته و كار آزموده شده است كه بي ثمري كاربرد نفت به عنوان سلاح را در دوران پر و پيمان بودن انبار هاي نفتي غرب بخوبي در مي يابد كه از آن مهمتر، رهبر ليبي ذاتا اهل سرمشق گرفتن نيست به خصوص كه نويسنده سرمشق حريف و خصم ديرينه اي مانند صدام حسين باشد. خاموش ماندن ليبي بار ديگر جمهوري اسلامي را به واكنشي تازه اي واداشت تا از جمع متفق القول اوپك بيرون نماند. در اين واكنش تازه، بيژن نامدار زنگنه وزير نفت ايران تاكيد كرد كه اگر قرار باشد صدور نفت تحريم شود، اين كار بايد با اتفاق آراي دولت هاي عضو اوپك انجام گيرد. اتفاق آرايي كه خود آقاي زنگنه نيز مي دانست كه دست كم در آنده نزديك، دست نيافتني است چون عربساتان سعودي بزرگترين صادر كننده نفت در جهان با صراحت گفته است كه بستن شير هاي نفت را مصلحت نمي داند. اين مصلحت انديشي عربستان سعودي بر پايه دو واقعيت استوار است: نخست اين كه تحريم نفتي، كشور هاي مسلمان را مستقيما در برابر غرب، بخصوص در برابر آمريكا جاي مي دهد بي آن كه از اين رويارويي مستقيم، دست كم در شرايط كنوني، سودي به مسلمانان برسد. دوم اين كه با توقف صدور نفت كشور هاي اسلامي، بخصوص روسيه جاي خالي نفت اسلامي را در بازار هاي جهاني پر خواهد كرد. در واقع، روسيه مدت هاست كه مي خواهد با تكيه بر ظرفيت بالاي توليدش، نفت بيشتري را روانه بازار كند اما اوپكي ها به لطايف الحيل مسكو را از اين كار باز داشته اند تا باهي نفت پايين نيايد. اكنون نيز به نظر نمي رسد كه فراخوان رييس جمهوري ايران به تحريم صدور نفت، تغييري در آرايش صحنه در خاورميانه بدهد. ناظران مي گويند: فراخوان آقاي خاتمي را صرفا بايد نوعي دلگرمي دادن به فاروق قدومي مسئول سياست خارجي تشكيلات خودگردان فلسطين دانست كه هم اكنون ميهمان جمهوري اسلامي است. همين ناظران ياد آوري مي كنند: سازمان كنفرانس اسلامي در تعيين سياست هاي نفتي كوچكترين نقش و اثري ندارد و سرنوشت نفت صرفا در اوپك رقم مي خورد.
محمدخاتمي، رئيس جمهوري اسلامي در نامه اي به امير قطر، رئيس ادواري سازمان كنفرانس اسلامي، از او خواست كشورهاي اسلامي را به قطع يك ماهه صدور نفت فراخواند. نامه خاتمي بيش از هرچيز نشانه دودلي جمهوري اسلامي در واكنش به بحران خاوميانه است كه نمونه هاي ديگر آن را در گفته هاي متناقص دستگاه هاي رهبري ايران به روشني مي توان ديد. اين نشان مي دهد كه جمهوري اسلامي هنوز به طور قاطع نمي داند چگونه مي تواند در بحران خاورميانه تاثير گذار باشد. براي مطالعه گزارش "راديوآزادي" در باره واكنش جمهوري اسلامي به بحران خاورميانه، دگمه "متن فارسي" را كليك بزنيد.
نشانه هاي دو دلي جمهوري اسلامي در واكنش به بحران در خاورميانه را در گفته هاي گاه سخت متناقض چهره هاي شاخص در دستگاه رهبري آن به روشني مي توان ديد. اين گفته ها نشان مي دهد كه جمهوري اسلامي بر سر اين نكته به تصميمي قاطع نرسيده است كه با چه واكنشي مي تواند در رفع بحران خاورميانه موثر باشد. از يك سو وزير خارجه جمهوري اسلامي به لبنان مي رود تا حزب الله آن كشور را به خويشتنداري در برابر اسراييل فرا خواند، و از سوي ديگر اكنون آقاي خاتمي با فراخواني مسلمانان به قطع صدور نفت، بخشي از خطبه هاي نماز جمعه دو هفته پيش رهبر جمهوري اسلامي را در همين زمينه تكرار مي كند. مساله تحريم صدور نفت كشورهاي اسلامي نخستين بار در گردهمايي وزيران امور خارجه دولت هاي عضو سازمان كنفرانس اسلامي در كوالالامپور- پايتخت مالزي - به ميان آمد اما جدي گرفته نشد. در همان زمان، و در همان جا، بسياري از نمايندگان دولت هاي اسلامي ياد آوري كردند كه دوران بهره گيري از نفت به عنوان يك حربه گذشته است. كار به جايي رسيد كه نماينده كويت در برابر پافشاري نماينده عراق بر ضرورت تحريم نفت، گفت: اگر ما شير هاي نفت را ببنديم، از كجا پول بياوريم و به فلسطيني ها ياري دهيم؟ سروصداي ضرورت تحريم نفت يك چند فرو خوابيد، تا آنكه آيت الله علي خامنه اي در نماز جمعه هفدهم فروردين ماه، بار ديگر به آن جان تازه اي بخشيد. رهبر جمهوري اسلامي با اشاره به استفاده آمريكا از گندم به عنوان سلاح، از كشورهاي اسلامي خواست كه شيرهاي نفت را به طور نمادين به مدت يك ماه ببندند. دعوتي كه با گوش هاي ناشنوا روبرو شد. هيچ يك از دولت هاي اسلامي به اين فراخوان آيت الله خامنه اي لبيك نگفتند تا آن كه صدام حسين رييس جمهوري عراق، بي اشاره به گفته هاي رهبر جمهوري اسلامي، اعلام كرد كه صدور نفت عراق براي همدردي با مردم فلسطين، يك ماه متوقف خواهد شد. اما اين تصميم عراق - با توجه به محدوديت هايي كه بغداد در صدور نفت دارد - نه در بازار هاي نفتي هيجاني پديد آورد و نه در معادلات گوناگون در بحران خاورميانه كوچكترين اثري بر جاي گذاشت. با اين همه، تصميم پرزيدنت صدام حسين جمهوري اسلامي را در تنگنايي سياسي-آبرويي گذاشت. رهبر عراق به زودي صريحا از دست روي دست گذاشتن جمهوري اسلامي انتقاد كرد و گفت: شما خودتان پيشنهاد مي دهيد اما به آن عمل نمي كنيد. از همين رو، دولت ايران كوشيد تا راهي براي برونشد از اين تنگنا بيابد. بيژن نامدار زنگنه، وزير نفت جمهوري اسلامي، كه در كره جنوبي به سر مي برد، در پاسخ به انتقاد صدام حسين، به خبرنگاران گفت: اگر افزوده بر عراق تنها يك كشور ديگر اسلامي شير هاي نفت خود را ببندد، جمهوري اسلامي هم صدور نفت را به مدت يك ماه متوقف خواهد ساخت. در پي اين گفته ها، بسياري احتمال مي دادند كه معمر قذافي گام بعدي را در اعلام تحريم صدور نفت بردارد اما آن ها كه رهبر ليبي را بهتر مي شناختند، در همان زمان گفتند: كلنل قذافي نه تنها چندان پخته و كار آزموده شده است كه بي ثمري كاربرد نفت به عنوان سلاح را در دوران پر و پيمان بودن انبار هاي نفتي غرب بخوبي در مي يابد كه از آن مهمتر، رهبر ليبي ذاتا اهل سرمشق گرفتن نيست به خصوص كه نويسنده سرمشق حريف و خصم ديرينه اي مانند صدام حسين باشد. خاموش ماندن ليبي بار ديگر جمهوري اسلامي را به واكنشي تازه اي واداشت تا از جمع متفق القول اوپك بيرون نماند. در اين واكنش تازه، بيژن نامدار زنگنه وزير نفت ايران تاكيد كرد كه اگر قرار باشد صدور نفت تحريم شود، اين كار بايد با اتفاق آراي دولت هاي عضو اوپك انجام گيرد. اتفاق آرايي كه خود آقاي زنگنه نيز مي دانست كه دست كم در آنده نزديك، دست نيافتني است چون عربساتان سعودي بزرگترين صادر كننده نفت در جهان با صراحت گفته است كه بستن شير هاي نفت را مصلحت نمي داند. اين مصلحت انديشي عربستان سعودي بر پايه دو واقعيت استوار است: نخست اين كه تحريم نفتي، كشور هاي مسلمان را مستقيما در برابر غرب، بخصوص در برابر آمريكا جاي مي دهد بي آن كه از اين رويارويي مستقيم، دست كم در شرايط كنوني، سودي به مسلمانان برسد. دوم اين كه با توقف صدور نفت كشور هاي اسلامي، بخصوص روسيه جاي خالي نفت اسلامي را در بازار هاي جهاني پر خواهد كرد. در واقع، روسيه مدت هاست كه مي خواهد با تكيه بر ظرفيت بالاي توليدش، نفت بيشتري را روانه بازار كند اما اوپكي ها به لطايف الحيل مسكو را از اين كار باز داشته اند تا باهي نفت پايين نيايد. اكنون نيز به نظر نمي رسد كه فراخوان رييس جمهوري ايران به تحريم صدور نفت، تغييري در آرايش صحنه در خاورميانه بدهد. ناظران مي گويند: فراخوان آقاي خاتمي را صرفا بايد نوعي دلگرمي دادن به فاروق قدومي مسئول سياست خارجي تشكيلات خودگردان فلسطين دانست كه هم اكنون ميهمان جمهوري اسلامي است. همين ناظران ياد آوري مي كنند: سازمان كنفرانس اسلامي در تعيين سياست هاي نفتي كوچكترين نقش و اثري ندارد و سرنوشت نفت صرفا در اوپك رقم مي خورد.
محمدخاتمي، رئيس جمهوري اسلامي در نامه اي به امير قطر، رئيس ادواري سازمان كنفرانس اسلامي، از او خواست كشورهاي اسلامي را به قطع يك ماهه صدور نفت فراخواند. نامه خاتمي بيش از هرچيز نشانه دودلي جمهوري اسلامي در واكنش به بحران خاوميانه است كه نمونه هاي ديگر آن را در گفته هاي متناقص دستگاه هاي رهبري ايران به روشني مي توان ديد. اين نشان مي دهد كه جمهوري اسلامي هنوز به طور قاطع نمي داند چگونه مي تواند در بحران خاورميانه تاثير گذار باشد. براي مطالعه گزارش "راديوآزادي" در باره واكنش جمهوري اسلامي به بحران خاورميانه، دگمه "متن فارسي" را كليك بزنيد.
