فرسايش شتابنده صنعت نفت ايران: مرور بر خطرها

فريدون خاوند (گزارش اقتصادي روز) محافل گوناگون خبري و كارشناسي در چند هفتة گذشته داده ها و گزلرش هاي نگراني آوري را دربارة صنعت نفت ايران و چشم انداز آن منتشر كرده اند. ايران با برخورداري از حدود 96 ميليارد بشكه ذخاير ثابت شدة نفت، بعد از عربستان سعودي و عراق سومين كشور دارندة طلاي سياه در جهان است. به رغم اين برگ برنده، منابعي چون فايننشال تايمز، چاپ لندن، هفته نامة كاسپين چاپ مسكو و يا دفتر اقتصادي سفارت فرانسه در تهران، از دشواري هاي اوجگيرنده اي سخن ميگويند كه جايگاه كنوني ايران را به عنوان دومين قدرت سازمان اوپك و حتي نقش آتي اين كشور را به عنوان يك كشور صادر كنندة نفت، به خطر انداخته است. مجموعة اين گزارش ها، كه تأييدي است بر هشدار هاي چند سال گذشتة شماري از كارشناسان ايراني، بر دو خطر عمده براي صنعت نفت ايران تهديد ميكنند : خطر نخست، وضعيت اسفبار ميدان هاي نفتي ايران است كه توليد نفت اين كشور را هر سال دويست تا دويست و پنجاه هزار بشكه در روز پايين ميآورد. به گفتة منابع كارشناسي بسياري از اين ميدان ها سخت فرسوده شده و از مسايلي چون كاهش فشار و نفوذ آب رنج ميبرند. ظرفيت كنوني توليد نفت خام ايران، رسما و از لحاظ تئوريك، چهار ميليون بشكه در روز است، ولي در عمل حد اكثر توان توليدي كه بتواند مدت زماني دوام آورد، از سه ميليون و هفتصد و پنجاه هزار بشكه در روز فراتر نميرود كه سه ميليون و صد و نود هزار بشكة آنرا ايران مي تواند در چهارچوب سهميه اي كه «اوپك» برايش در نظر گرفته، توليد كند. خطر دوم، مصرف سرسام آور فرآورده هاي نفتي در داخل كشور است، كه امسال از يك ميليون و ششصد هزار بشكه در روز فراتر ميرود و از كل صادرات كشور پيشي ميگيرد. بر اساس پاره اي گزارش ها، پاسخگويي همزمان به نياز هاي داخلي و صادراتي، دولت جمهوري اسلامي را وادار كرده است صد تا دويست هزار بشكه بيش از سهميه اي كه «اوپك» برايش تععين كرده، نفت توليد كند. اين دو خطر – فرسايش توليد همراه با افزايش مصرف داخلي- مي توانند در آيندة نه چندان دور ايران را از باشگاه كشور هاي صادر كنندة نفت بيرون برانند. اگر اين كشور بخواهد در سال هاي آتي همچنان از سهم سيزده در صدي كنوني خود در درون اوپك برخوردار باشد، بايد بتواند در سال 2005، پنج ميليون و در سال 2020، هشت ميليون بشكه در روز توليد كند. دستبابي به اين هدف به ده ها ميليارد دلار سرمايه‌گذاري نياز دارد، ولي ورود سرمايه و تكنولوژي خارجي به ميدان هاي نفتي ايران همچنان با موانع گوناگون روبرو است : قرارداد هاي باي بك براي شركت هاي بين المللي جاذبة چنداني ندارد، فضاي سياسي كشور، از جمله كشمكش ميان جناح هاي سياسي بر سر جهتگيري در عرصة نفت همچنان ادامه دارد، و بوروكراسي و فساد نيز آفت هاي ديگري هستند براي صنعتي كه نود در صد در آمد هاي ارزي كشور را تأمين ميكند.