فراز و نشيب هاي روابط اقتصادي ميان تهران و آنكارا

فريدون خاوند (گزارش اقتصادي روز) دكتر فريدون خاوند (راديوآزادي): هيچ كشوري همسايگانش را انتخاب نميكند. اين به آن معنا است كه همسايگي، براي كشور ها، نه از اراده كه از جبر محتوم جغرافيا سرچشمه ميگيرد. ايران و تركيه نيز قرن ها همسايگي را، با تلخي ها و شيريني هاي آن پشت سر گذاشته‌اند و امروز، در رابطه با رويداد هاي سهمگيني كه منطقة مشترك آنها از سر ميگذراند، با آزمون هايي تازه روبرو هستند. آنچه در روابط طولاني دو كشور به عنوان يك پديدة كم و بيش ثابت جلب توجه ميكند، پيوند هاي بازرگاني ميان آنها است. ايران يكي از بازار هاي طبيعي تركيه بوده و هست و تركيه نيز، براي ايران، هم يك قطب پر جاذبة اقتصادي است و هم گذرگاهي به سوي كشور هاي ثروتمند اروپاي غربي. حجم مبادلات تهران و آنكارا در سال گذشتة ميلادي به حدود يك ميليارد و دويست ميليون دلار رسيد. كفة موازنة بازرگاني ميان دو كشور به شكل محسوسي به سود تهران سنگيني ميكند، البته اگر نفت را در نظر بگيريم كه بخش عمدة صادرات ايران را به تركيه تشكيل ميدهد. در عوض تركيه به ايران آهن و فولاد، الياف مصنوعي، ماشين آلات و انواع ديگ هاي صنعتي، منسوجات، شكر، پلاستيك، قطعات يدكي خود رو، روغن نباتي و غيره صادر ميكند. ايران در سال 2001 دومين كشور مهم تأمين كنندة نفت خام تركيه بعد از ليبي بود و از سال گذشته به اين سو بخشي از گاز مورد نياز تركيه را نيز تامين ميكند. ولي در مجموع آنكارا نمي خواهد، از لحاظ تأمين انرژي، به ايران يا كشور ديگري وابسته باشد و به همين سبب بر متنوع كردن منابع خود در اين عرصه اصرار مي ورزد. از آغاز دهة 1980 ميلادي به اين سو، تركيه بر خلاف ايران به يك سياست اقتصادي قاطعانه در راستاي جهاني شدن روي آورد: از استوار كردن پايه هاي اقتصاد آزاد گرفته تا راه گشودن بر سرمايه گذاري بين‌المللي، افزايش صادرات، پذيرفتن انبوه جهانگردان خارجي، مشاركت فعالانه در سازمان تجارت جهاني و، همزمان با آن، تلاش پيگير براي پيوستن به اتحادية اروپا. با اينهمه تركيه هنوز از تنگنا هاي بزرگ اقتصادي رنج مي برد : تورم عنان گسيخته، تكان هاي شديد مالي و بي ثباتي هاي پولي. به رغم همة اين تنگنا ها، تركيه در بيست سال گذشته ايران را به سرعت پشت سر گذاشته و توليد ناخالص سرانه‌اش، كه در نيمة دهة 1970 ميلادي پنجاه در صد ايران بود، امروز دستكم هزار دلار بيشتر از ايران است. نخستين نشست شوراي مشترك بازرگانان ايران و تركيه، كه فردا در تهران برگزار ميشود، نشانة ديگري است از پيوند هاي اقتصادي ميان دو كشوري كه به هر حال به يكديگر نياز دارند. با اينهمه تركيه بيش از پيش در مقام رقيب سرسخت اقتصادي ايران قد علم ميكند و اين واقعيت، روابط دو كشور را به چالشي بزرگ مي خواند: كشمكش بر سر انتقال نفت آذربايجان كه عملا به سود تركيه پايان يافته، رويارويي در بازار هاي آسياي مركزي و قفقاز و رقابت بر سر بازسازي افغانستان. تنش هاي احتمالي آتي بر سر عراق نيز، كه الزاما پاي ايران و تركيه را به ميان خواهد كشيد، نمي تواند بر روابط اقتصادي دو كشور تأثير نگذارد.