در قلمرو ادب

مصاحبه با محمد محمدعلی نویسنده در تهران در باره نقش اسطوره ها در ادب فارسی، معرفی کتاب پرخواننده هفته درآمریکا « شهود» به قلم الگرا گودمن و یادی از محمود مشرف تهرانی و منوچهر آتشی شاعران درگذشته از جمله قسمت های مختلف برنامه این هفته «در قلمرو ادب» را تشکیل می دهند. امیر آرمین (رادیو فردا): محمد محمدعلی نویسنده در ایران در برنامه های گذشته از نقش اسطوره ها در ادب فارسی سخن گفت. در برنامه این هفته از محمد محمدعلی می پرسم چاره کار برای عمومی کردن اسطوره ها و تلاش در یافتن هویت ملی چیست؟ محمد محمد علی: خواندن تمام متون کهن توسط یک نسل یا دو نسل از دانش آموزان و دانشجویان. مراجعه به برگزیده های بی بو و خاصیت مانند آنچه در کتاب های درسی مشاهده می شود، راهکار ما نیست و پس از آن نگارش اسطوره ها و افسانه ها به نثر و زبانی ساده تر از آنچه در متون کهن آمده تا خوانندگان متوسط السواد هم بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. عمیقا ارتباط دارم تا یکی دو نسل از جوانان ما قادر نشوند تمامی یک اسطوره یا افسانه را بخوانند، هرگز قادر نخواهند بود دست به نو آوری بزنند. نگاه کنید به نیما و هدایت. این دو عزیز با درک عمیق از تاریخ و افسانه و اسطوره های گذشته ایران توانستند برپایه ای استوار بایستند و بانگ نوآوری سر دهند. اینها البته جزو نخبگان و نوادر هستند. بحث ما بر سر عمومی کردن دانش گذشته و یافتن هویت ملی است. به طور مثال خوب است در غرب به چند جلد کتاب درباره آدم و حوا نگاه کنید که حتما نوشته شده تا نویسنده ای مانند مارک تواین بیاید و خاطرات آدم و حوا را به صورت یادداشت هایی روزانه بنویسد. به هر روی برای نوآوری در این زمینه لازم است که چندین و چند کتاب پیشتر در زمینه تحلیل اسطوره های مذهبی یا پهلوانی نوشته شده باشد، دانش آن عمومی شده باشد و حالا پس از سالها کسانی پیدا شوند و روی آن نوآوری ها باز هم کار کنند. ا . آ: ممکن است بگویید زبان هنری برای بیان اسطوره ها چه زمانی به وجود می آید؟ محمد محمدعلی: زبان هنری برای بیان یک اثر تاریخی و اسطوره ای، وقتی پدید می آید که بخشی از راز و رمزهای آن اسطوره و افسانه باز شده و گشوده شده باشد و برای گشودن سایر آن راز و رمزها باید ما نخست دانش آن تا حدودی عمومی شده را و بارها تجربه شده و محک خورده را به کار بگیریم. مضامین اسطوره ای افسانه ای از طریق شعر مثلا در شاهنامه فردوسی عمومی نمی شود. بلکه فقط با نثری ساده و روان و در عین حال پرصلابت است که می توانیم نسبت به انتقال و عمومی کردن آن رمز و رازها امیدوار باشیم. ا . آ: در سال های اخیر چه تلاش هایی برای بهبود بخشیدن به وضعیت اسطوره ها انجام شده؟ محمد محمدعلی: در ایران البته کوشش هایی در دو سه دهه اخیر شده. نگاه کنید به اسطوره زال که تبلور تضاد و وحدت در بخشی از حماسه ملی است که زنده نام محمد مختاری کار کرد. یا از کیکاووس تا کیخسرو که باز نوشته محمود کیانوش است. یا زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه که محمدعلی اسلامی ندوشن نوشت. یا آثار دکتر جعفر محجوب در خصوص ادبیات عامیانه گذشته ما بسیار عالی است، ولی کافی نیست. ا . آ: شما بهترین راه عمومی کردن اسطوره ها را چه می دانید؟ محمد محمدعلی: من معتقدم قالب رمان بهترین راه برای انتقال این پیام ها است. برای مقالات هم اهمیت زیادی قائلم، چرا که گشودن و بیان نهادینه های اساطیری، پیش درآمد و دستمایه رمان نویس است برای عمومی کردن این دانش. به عنوان مثال توجه کنید به کتاب پژوهشی نوروز جمشید نوشته دکتر جواد برومند سعید. من رمان نویس تا تمام زوایای پنهان و آشکار و اظهارنظرهای پیشینیان را در خصوص آیین نوروز جمشید ندانم، چگونه می توانم در کتاب جمشید و جمک آن دانش را به کار بگیرم و قصد عمومی کردنش را داشته باشم تا بعدها یک نویسنده دیگری پیدا شود برپایه این دانش ها نوآوری کند. یا در خصوص مشی و مشیانه که اسطوره و افسانه آفرینش ایرانی آریایی است، نوآوری کرد و بی آن که از تمامی آنچه در متون کهن مانند اوستا و بوندهش و وندیداد و دیگر کتاب های منتشرشده پس از ظهور اسلام مانند تاریخ طبری را ندیده و نخواند و به آن کارها دست زد. من به سه گانه های عشق، رمان آدم و حوا، مشی و مشیانه و جمشید و جمک، عنوان رمان پژوهشی دادم تا بلکه راه و رسمی باز شود برای تشویق جوانان بی آن که مجبور شوند از چارچوب اصلی مضمون دور شوند که صرفا جذب نثر آهنگین و احیانا مجذوب سیر حوادث عجیب و غریب آن شوند. ا. آ: رمان «شهود» به قلم الگرا گودمن از انتشارات دیال از پرخواننده ترین کتاب داستانها در آمریکا در هفته های اخیر بوده است. به شرحی کوتاه در باره رمان و نقد ان گوش می کنیم. مریم احمدی (رادیو فردا): داستان در یک ازمایشگاه آغاز می شود. در کمبریج واقع در ایالت ماساچوستس آمریکا ساندی گلاس و ماریون مندلسون دانشجویان درخشان رشته پزشکی آزمایشگاهی دارند و به کمک دستیاران شان از سالها پیش تلاش در راه کشف درمان سرطان را آغاز کرده اند. صدها موش در این آزمایشگاه مورد آزمایش قرار گرفته اما نتیجه ای به دست نداده است. پژوهشگران تلاش دارند هرچه زودتر راهی برای درمان بیماری پیدا کنند تا بتوانند از بودجه دولتی برای ادامه کار آزمایشگاه کمک بگیرند. ساندی همسر دارد و سه ختر واز زندگی مرفهی برخوردار است. ماریون با همسرش جیکوب در یک آپارتمان کوچک زندگی می کند. رمان با کشف درمان بیماری سرطان آن چنان که کلیف باننکر دستیار آزمایشگاه دریافته است به اوج می رسد. کلیف متوجه می شود موش آلوده به سرطان کلا بهبود یافته و داروهای آزمایشگاه همه آثار غده سرطانی را در بدن موش پاک کرده است. رابین دوست دختر کلیف از روی حسادت گشف را زیر سئوال می برد و او را به دستکاری روی نتیجه آزمایش متهم می کند و ماجرا به کنگره و تحقیات می کشد و پای سیاست هم در دعوا به میان می آید. حق با کیست؟ با رابین؟ با کلیف؟ باهردو ؟ نویسنده این را نمی گوید. کلیف و رابین هردو کارشان در آزمایشگاه را از دست می دهند. ناچار می شوند در جاهای دیگری به کار مشغول شوند. رمان در واقع داستانی است از عشق و دانش که هردو نادرست از کار در می آید یا دست کم این طور وانمود می شود.شور و شوق علمی در کنار ترفندها و حسادتهای محیط کار حتا در محیط علمی، و نیز پیامدهای اخلاقی تصمیم گیری و داوری شتابزده در کنار هم با لحنی شیوا به تصویر کشیده می شود.آغازها و انجامها ی پژوهش علمی نمایش داده می شود همراه با رویاهای شخصی و ترفندها که اتحادهای پیچیده و گاه دائم- گاه موقت را نشان می دهد مبارزه در مسیر شناخت علمی در تقابل با مبارزه در راه خود شناساندنها و ایجاد ارزش برای خویش است.جهان آزمایشگاه نا آشنا با جهان ما اما در ارتباط نزدیک با زندگی روزمره مان است. و در یک کلام کتاب، روانشناسی روابط و مناسبات انسانها با یکدیگراست. ا . آ: در سالی که پشت سر می گذاریم محمود مشرف تهرانی (م.آزاد) و منوچهر آتشی چهره در نقاب خاک کشیدند. یادشان گرامی باد. شعر دیدار از منوچهر آتشی را می شنویم با صدای شاعر. با ما به نشانی farda@radiofarda.com تماس بگیرید با نقد و نظر و پیشنهادها.