در قلمرو ادب

مصاحبه با فرخنده آقائی، رمان نویس در تهران و معرفی کتاب پرخواننده هفته درآمریکا؛ «بیشه زار قوی سیاه» به قلم دیوید میچل از انتشارات رندوم هاوس، از جمله بخش های مختلف این هفته برنامه «در قلمرو ادب» را تشکیل می دهند. امیر آرمین (رادیو فردا): فرخنده آقائی که از او به عنوان رمان نویس نسل سوم ایران یاد می شود، رمان «از شیطان آموخت و سوزاند» را در سال گذشته منتشر کرد. رمان که به باور شماری از منتقدان از بهترین اثرها در این قلمرو در سال گذشته بوده است، ماجرای زن ارمنی آواره ای است به نام ولگا که به خاطر زناشوئی با یک مسلمان از جامعه ارمنی طرد می شود و وقتی ازدواج هم بی سرانجام می ماند بی پناه و" بی مکان" می شود. رمان شرح یادداشتهای روزانه اولگا با زبانی ساده و یادآوری مکرر مشکلات روزمره این موجود بی مکان است. فرخنده آقائی در باره نام کتاب به رادیو فردا می گوید: فرخنده آقائی: این اسم یک بیت از شعر یک شاعر مرثیه سرای ارمنی بوده که درباره مسائل مختلفی که بر سر ارامنه می آمده شعر مفصلی گفته و بخشی از آن شعر را من در کتاب آوردم و این بیت را هم به عنوان اسم کتاب انتخاب کردم. ارامنه حدودا حدودا در زمان شاه عباس کبیر به ایران مهاجرت کردند، سالهای خوبی را داشتند، ولی بعد از فوت شاه عباس، جانشینان او رفتار زیاد جالبی با آنان نداشتند و مشکلات و مسائل مختلفی داشتند که در این باره در تاریخ مفصل آمده. شخصیت ولگا مانند اغلب شخصیت داستان های من از یک شخص واقعی گرفته شده. ولگا را من به خوبی می شناختم و می شناسم و از زندگی او الهام گرفتم برای این کتاب. ا . آ: این که جامعه ارمنی هم این خانم را طرد می کند، شما خواستید درواقع یک نوعی تنگ نظری های دینی را بگویید، پیروی هر دینی که باشد که نمی توانند حدی از مدارا را با دیگراندیشان تصور کنند؟ فرخنده آقایی: تصوری که از دین دارم، شاید آرمانی باشد؛ یک نوع صلح جویی، خیرخواهی و خواستن خوبی و خیر برای همه. ولیکن در عمل می بینیم که این آرمان ها گاهی به شکل دیگری در می آید. داستان در جهت این بوده که دین را نقد کنم. ولی به هر حال توقعی که از دین می رود یک نوع ایده آلیسمی هست که شاید در بی دینی نیست. در بی دینی همه چیز ممکن است روا باشد. ما از دین یک توقعی داریم در جهت خیر و صلاح افراد. ا . آ: شما به هر حال این ولگا را می فرستید به کتابخانه فرهنگسرای اندیشه، یعنی حتی وقتی کلیسا که یک نهاد مذهبی متعلق به او است، طردش می کند، او می رود به فرهنگسرای اندیشه و به کتابخانه. آیا منظورتا واقعا این نبوده که به هر حال جامعه روشنفکری بیشتر می تواند پناه انسان های بی پناه باشد تا نهادهای مذهبی در هر شکلش؟ فرخنده آقایی: از این زاویه ندیدم. بیشتر نظرم بوده که اگرانسان ها حق انتخاب داشته باشند، آن چیزی را انتخاب می کنند که به ذاتشان نزدیکتر است. این خانم می توانست انتخاب های مختلف داشته باشد. ولی در انتخاب خودش کتابخانه را انتخاب می کند و بارها می گوید اگر به من اجازه می دادند، تا آخر عمرم اینجا می ماندم. روزهای خیلی خوبی را در کتابخانه دارد، اگرچه بسیار به او سخت می گذرد و روی صندلی می خوابد، و با وجودی که می خواهد از شرایط 24 ساعته بودن آن کتابخانه استفاده کند، ولی بودنش در میان کتابها یک لذتی به او می دهد. ا . آ: گفتید یک نوع زندگی مخفی داشته و این آوارگی همراه با مخفی شدن به قول یکی از کسانی که کتابتان را نقد کرده، همان بی مکانی انسانها است؟ فرخنده آقایی: داستان شکل بلند یک داستان کوتاهی است که من دارم به نام ولگا. اولین جمله ای که داستان ولگا شروع می شود، می گوید: «خوشا به حال کسی که خود را در خانه خود ببیند». که روی این نکته خانه دست گذاشته بود و متوجه این ظرافت شده بود که ما چیزی به نام خانه که الزاما نه به عنوان مکانی که در آن زندگی می کنیم، بلکه یک وابستگی و علاقه ای که داریم. یعنی در کل رمان این شخص به دنبال یک جایی است و در انتها که به یک اتاق می رسد در پشت بام، با چه علاقه ای تمام روز دنبال این است که یک آبکش پلاستیکی برای آشپزخانه خودش بخرد یا یک پرده ای بخرد. بد یا خوب، بخواهیم یا نخواهیم، بشر همین است. از دید من همه عمر ما به دنبال یک آبکش است، به دنبال یک پرده و اتاق است. ا . آ: این یادداشت های ولگا با قلم شیوای شما، برخی مطالبش تکرار مکررات است و این تکرار مکررات را با این که برخی نقد کردند و عیب داستان عنوان کردند، برخی هم آن را ضربه های روزمره ای می دانند که مرتبا تکرار می شود. فرخنده آقایی: این تکرارها به نوعی برای کسی که دنبال اکشن و یک ماجرای هیجانی در داستان باشد، می تواند خسته کننده باشد، ولی من اینجا از تکرار به عنوان یک فرم استفاده کردم، فرمی که در عین این که کسالت آور ممکن است باشد، یک ریتمی به داستان می دهد. در عین حال هم فکر می کردم خواننده هر جایش را بخواهد، می تواند بگذرد. به هر حال این انتخاب خودم بود که ریتمی را انتخاب کنم. ا . آ: از فرخنده آقائی مجموعه داستان « گربه های گچی»، « تپه ها ی سبز»، «راز کوچک» و رمان «جنسیت گمشده» نیز پیشتر منتشر شده است. ناهید طباطبائی نویسنده درتهران مهمان هفته آینده برنامه است. رمان «بیشه زار قوی سیاه» یانام انگلیسی آن بلک سوان گرین به قلم دیوید میچل انتشارات رندوم هاوس از رمانهای پرفروش هفته آمریکا بوده است. مریم احمدی (رادیو فردا): رمان شرح زندگی 13 ماهه پسرکی 13 ساله است به نام جیسون تیلوراز اهالی بیشه زار قوی سیاه در استان ورستر شر انگلستان و شرح ماجراهای او در سال 1982. رمان 13 فصل دارد و هر فصل برای خودش داستانی مستقل است اما کلیت آن زندگی جیسون تیلور درآن سال است. از واقعیتهای سیاسی تا روزهای پایانی جنگ سرد، از تلفات انسانی نبرد فالکلند و نقش مارگارت تاچر نخست وزیر وقت بریتانیا، تا بحران رکود اقتصادی دوره تاچر. نخستین سیگار، نخستین بوسه و نخستین مرگ در دوره 13 ماهه مورد بحث در زندگی جیسون، از زندگی کولیها در جنگل، شرح زندگی جیسون، خواهر باهوش او، مادر و پدرش و دوستان و بزرگترهائی که کودک را بشدت می ترساندند، همه و همه در همان 13 ماه مورد بحث ، روایت می شود. شگفتی های دوران خردسالی است با هیجانهای بزرگسالی، و آمیزه ای از ساده لوحی و بینش و بصیرت در سخنان جیسون. داستان از روز اول ژانویه با شکسته شدن ساعت پدر بزرگ به دست جیسون آغاز می شود و در روز کریسمس سال بعد در یک کلبه روستایی پایان می گیرد. رمانی است حسرت نگر و سرگرم کننده که در عین حال به باید و نبایدها در خوراک، پوشاک، معاشرت، آداب نشستن در اتوبوس و حتا نوع ترانه ای که باید گوش داد می پردازد. محیطی که جیسون درآن زیست می کند محیطی رعب آور است . بزرگترها اورا می ترسانند آنچنانکه باید شعر هایش را با نام مستعار منتشر سازد . به گفته یک منتقد قهرمان رمان در نبرد بی امان واژه ها زندگی می کند و میمیرد. در واقع هسته مرکزی رمان سیر رویدادهائی است که در طول مدت کوتاهی بر جیسون می گذرد و سالهای نخست زندگی نوجوانان ده ساله به بالا به بهترین شکل در رمان به تصویر کشیده می شود که چنان امری خود به مهارت های ویژه ا ی نیاز دارد. اشاره به نبرد فالکلند میان آرژانتین و بریتانیا و تداعی آن نبرد در ذهن جیسون به عنوان دعواهای پایان ناپذیر پدر و مادرش، و خشونتهائی که همکلاسها در باره او روا می داشته اند ،روایت داستان از زبان جیسون و بدین وسیله گذار آرام از واقعیتهای زندگی به دنیای پریان که در شعر او تجلی می یابد، از جمله نکته های قوت رمان است که در جاهائی به شعری ناب و روان تبدیل می شودنظیر این جمله در رمان کم نیست که می نویسد آواز پرندگان، اندیشه و فکر جنگل است. با ما با ایمیل farda@radiofarda.com تماس بگیرید و نظرات و انتقادات خود را بیان کنید.