یکصدمین سالگرد انقلاب مشروطیت- بخش پنجم: تجدد و مدرنیته بومی و وارداتی

تجدد اصلاح در تفکر مشروطه خواهی جهان بینی اصلی و مرکزی شمرده می شود. کامران فانی کتابدار کتابخانه ملی و از اصحاب دایره المعارف در مصاحبه با رادیو فردا می گوید: برای تحقق اصلاحات چاپخانه و انتشار کتاب و بویژه ترجمه کتابهای غربی نقش اساسی داشت و زمینه را برای جنبش مشروطیت آماده کرد. تجدد را می توان نوعی مدرنیته بشمار آورد. دکتر همایون کاتوزیان تجدد را امری وارداتی می داند که بیشتر با ظواهر کار داشت. وی می گوید تجددی که در غرب بوجود آمد تاریخ داشت و یک سلسله حوادث تدریجا آنرا بوجود آوردند. اما در ایران این طور نبود و تا اندازه ای هم اجتناب ناپذیر بود. مانند مدارس تازه، آموزش به سبک تازه و بنیادهای مدنی مانند پارلمان، کشف حجاب و بانک. عباس میلانی تجدد را منحصر به غرب نمی داند. او ارکان تجدد را، عقل، قانون برخاسته از رای مردم، حکومت مشروط دولت و رهایی زبان از قیود قرون وسطایی می داند و می گوید پیش از ورود تجدد غربی نوعی تجدد بومی و ایرانی در ایران وجود داشت. کامران فانی می گوید با آغاز دارالفنون روی آوردن به ترجمه و انتشار کتابها بیشتر می شود.