(rm) صدا | [ 3:22 mins ]
دائرة المعارف قرآن، مجموعه‌ای پنج‌جلدی است که نشر دانشگاهی بريل، در لايدنِ هلند، امسال واپسين جلد آن را منتشر می‌کند. اين دائرة المعارفِ انگليسی به باور قرآن‌شناسانِ نام‌دارِ جهان، معتبرترين دائرة المعارف متنِ مقدس مسلمانان در دوران معاصر است. اين دانش‌نامه، زير نظر و ويراستاریِ خانم Jane Dammen McAuliffe استادِ تاريخ و ادبياتِ عربی در دانشگاهِ Georgetown در واشنگتن، طی ساليانی چند، فراهم آمده است. اين نخستين شرح جامع بر واژگانِ مهم متنِ مقدس مسلمانان به شيوه علمی و فارغ از رويکردهای سنتی و فرقه‌گرايانه است. مهدی خلجی (رادیوفردا): دائرة المعارفِ قرآن (Encyclopedia of Quran) ، فراورده پژوهشِ شماری از قرآن‌شناسانِ متبحرِ جهان است که نشر دانشگاهی بريل (Brill Academic Publishers) در لايدن هلند، پنجمين و واپسين جلد آن را پاييز سال آينده منتشر می‌کند. اين دانش‌نامه، زير نظر و ويراستاریِ خانم «جي‌ن دامن مک‌اولیف» Jane Dammen McAuliffe استادِ تاريخ و ادبياتِ عربی در دانشگاهِ Georgetown در واشنگتن، طی ساليانی چند، فراهم آمده است. اين نخستين شرح جامع بر واژگانِ مهم متنِ مقدس مسلمانان به شيوه علمی و فارغ از رويکردهای سنتی و فرقه‌گرايانه است. از اين رو، شماری از پژوهش‌گران قرآن، مانند محمد ارکون، استاد بازنشسته دانشگاهِ سوربن، پاريس، اين کتاب را مهم‌ترين دائرة المعارف قرآن در عصر جديد ارزيابی کرده‌اند.
نويسندگانِ اين دائرة المعارف انگليسی‌زبان، بيشتر، قرآن‌شناسانِ اروپايی و آمريکايی هستند و پژوهشگرانِ مسلمان در آن سهم بسيار اندکی دارند. محمد ارکون و نصر حامد ابوزيد دو پژوهش‌گر مسلمانِ الجزايری و مصری از چهره‌های شناخته شده جهان اسلام‌اند که پاره‌ای از درآيه يا مدخل‌های اين دائرة المعارف را نوشته‌اند. تنها ايرانی در اين ميان، محمد علی امير معزی، استاد مدرسه مطالعات عالی، در دانشگاهِ سوربن است.
مديرانِ طرح اين دائرة‌المعارف، زبان انگليسی را به دو سبب برگزيده‌اند: يکی از آن رو که انگليسی، شايد تنها زبانی است که می‌تواند زمينه مشترک ميان قرآن‌شناسان و پژوهندگانِ متن مقدس اسلام در سراسر جهان قرار گيرد و دوم آن‌که تبيين علمی – زبان‌شناختی، تاريخی – و مدرنِ مفاهيم قرآن شايد به زبان‌های کشورهای اسلامی دشوار باشد؛ زيرا زبان‌های موجود در کشورهای اسلامی هنوز نتوانسته‌اند دانش انتقادی برآمده از روش‌های مطالعه تاريخی و تفسير متن در سده بيستم را به فرهنگِ خود انتقال دهند.
از اين روست که بسياری از اسلام‌شناسانِ جهان باور دارند، شناختِ تاريخی و انتقادی به اسلام و متن‌های بنيادگذار آن، از چند دهه پيش به اين سو، بيشتر، در زبان‌های مدرن توليد می‌شود. نه تنها غربيان که اکنون اسلام‌شناسان و قرآن‌پژوهانِ مسلمان نيز محصول مطالعاتِ علمی خود را بيشتر به زبان‌های غربی می‌نويسند و منتشر می‌کنند. شماری از اسلام‌شناسانِ بزرگِ معاصر از اين ابراز تأسف کرده‌اند که در کشورها و جوامع اسلامی، همچنان درکِ سنتی و غيرتاريخی از اسلام حتا بر گروه نخبه‌گان چيرگی دارد و موانع نظری و عملی بسياری، راه را بر تفسيرهای تاريخی و برابر با معيارهای موجود در دانش زبانی و علم هرمنوتيک بسته است.
