نسل جوان و هنر جدید: مصاحبه با آیدین آغداشلو

آیدین آغداشلو نقاش و هنرشناس برجسته که در طول بیش از 40 سال فعالیت هنری خود دوره های مختلفی از هنر ایران را شاهد بود و به نقد، در در سخنرانی خود در انجمن مهندسان ایرانی کانادا در تورانتو مروری داشت بر تحولات هنری ربع قرن اخیر، که بیشتر آن را به معرفی هنرمندان جوانی اختصاص داد که خاطره ای از دوران پیش از انقلاب ندارند. آغداشلو در مصاحبه با رادیوفردا می گوید نسل تازه هنرمندان ایران موق شدند از طریق اینترنت و ماهواره خود را با تحولات دنیا همگام کنند و به جای نقاشی و مجسمه سازی و شیوه های بیانی سنتی، به هنر جدید روی آوردند و با چیدمان، هنر مفهومی و ویدئو کار می کنند، که به خاطر اینکه به شیء تبدیل نمی شود، قابل معامله هم نیست. وی می افزاید نسل جوان هنرمندان ایران برخلاف نسل های قبل نه فرمالیست هستند و نه سیاسی ولی آنچه در زندگی و اجتماع اطراف خود می بینند، در کارشان منعکس می شود. وی می افزاید بخشی از هنرمندانی که با حوزه اندیشه و هنر اسلامی شروع به کار کردند، به تدریج با استفاده از شیوه های نو بیان هنری، خط کشی های فرهنگی سالهای اول انقلاب را کمرنگ کردند. بهنام ناطقی (رادیوفردا): آقای آیدین آغداشلو، نقاش و هنرشناس برجسته، در طول بیش از 40 سال فعالیت هنری خود، دوره‌های مختلفی از تحول هنر ایران را شاهد بود، به نقد کشید و با کار به عنوان معلم و سخنور، در شکوفائی آن سهیم بود. آغداشلو که در احداث موزه‌های عمده هنر ایران، از موزه هنر معاصر تهران گرفته تا موزه رضا عباسی و فرهنگسرای نیاوران، نقش عمده‌ای ایفا کرد، بعد از انقلاب، در کنار نقاشی و کارشناسی هنر، بیش از 5 هزار هنرآموز را تعلیم نقاشی و نگارگری و خطاطی داد که اینک برخی از آنها از چهره‌های برجسته هنر معاصر هستند. در سخنرانی خود در تورانتو، در انجمن مهندسان ایرانی کانادا، که برای شنیدن آن صدها نفر از راه‌های دور خود را به محل برگزاری برنامه رسانده بودند، آغداشلو می‌خواست خلاصه‌ای از تحولات هنری 25 سال اخیر ارائه دهد، اما بیشتر سخن خود را به معرفی هنرمندان جوانی اختصاص داد که خاطره‌ای از دوران قبل از انقلاب ندارند. آیدین آغداشلو (نقاش و هنرشناس): اينها نسلي هستند که با هنر معاصر جهاني موفق شدند ارتباط برقرار کنند، و همانطور که دو سه نسل پيشتر، با زبان جهاني مدرنيسم حرفهاي خاص خودشان را مي‌زدند، اينها هم با زبان هنر جديد صحبت مي‌کنند، و ارتباط پيدا مي‌کنند با کل جهان. ب.ن.: برای اغلب هنرمندان هنر جدید، هنر مفهومی، هنر ویدئو، هنر چیدمان، کار هنری به یک شی‌ء مثل تابلو یا مجسمه یا عکس، منتهی نمی‌شود که بتوان آن را معامله کرد. این هنرمندان درآمدی از کار خود ندارند. در ایران موزه هنرمعاصر تهران در سالهای اخیر با برپائی بی‌ینال و نمایشگاه و دادن امکانات از این نوع هنر حمایت کرده است اما در نهایت، این اتکا به نفس و انگیزش شخصی هنرمندهاست، که حاصل آن را در عرصه‌های عمده جهانی مثل بی‌ینال ونیز یا باربیزان سنتر لندن شاهد بودیم. آقای آیدین آغداشلو می‌گوید: آیدین آغداشلو: هنرمندان جوان در گروه‌هاي مختلفي فعاليت مي‌کنند. اين گروه‌ها تعدادشان قابل توجه است. در کنار اين گروه‌ها، فعاليت‌هاي تنها هم دارند. از پيشتازترين اينها، بايد مثلا به خانم بيتا فياض اشاره کنم که در خارج از ايران خيلي زياد فعاليت کرده و به حسين خسروجردي بايد اشاره کنم، که با وجود اينکه جوان نيست ولي واقعا کارهاي پيشتاز بسيار قابل توجهي داشته و همينطور در کار ويديوآرت به کارهاي خانم مانيا اکبري مي‌توانم اشاره کنم، و تعداد اينها بسيار بسيار زياد است. در هر رشته و شاخه‌اي، و واقعا فکر مي‌کنم هرچند که از چند اسم بايد استفاده کرد و نشانه‌اي يا نمونه‌اي را ذکر کرد، ولي در عين حال، نوعي جفا هم مي‌شود به کساني که اسمشان در آن لحظه به خاطر آدم نيامده . اين اسم ها خيلي خيلي زيادند، فهرست طويلي هستند و اين فهرست هر چه طويل‌تر، اميد آدم بيشتر. ب.ن.: برخی از هنرمندان برجسته‌ای که آقای آیدین آغداشلو، هنرمند و هنرشناس، در سخنرانی خود ر جلسه ماهانه انجمن مهندسان ایرانی کانادا به آن پرداخت، آنها هستند که در حوزه اندیشه و هنر اسلامی شروع به کار کردند. آقای آغداشلو می‌گوید سرآمدان آنان شیوه‌های نوین بیان هنری را برای عرضه مفاهیم برگزیدند و از مرزبندی‌هائی که در سالهای بعد از انقلاب معمول بود، فراتر رفتند. آیدین آغداشلو: گروهی که کارشان را با حوزه اندیشه هنر و اسلامی شروع کردند، گروه گسترده و طیف قابل توجهی بود. امکان فعالیت هم خیلی زیاد داشتند. در میان اینها، بعضی از برجسته‌ترین هنرمندان معاصر ایران هست. کسی مانند محسن مخملباف، کسی مانند حسین خسروجردی، یا تعداد دیگری که دارند کار می‌کنند. مثل کاظم چلیپا، مثل حبیب صادقی، مثل ایرج اسکندری. اینها کارشان را با نوعی از هدفمندی معین شروع کردند ولی در طول زمان، اغلب‌شان بدون اینکه هدف اصلی‌شان را کنار بگذارند، برای اینکه نمی‌شد هم کنار گذاشت، برای اینکه این بخشی از ساختار وجودی‌شان بود، ولی نحوه بیان، زبان و ابزار کارشان به کلی تغییر کرد و کاملا شکل معاصر به خودش گرفت، شکل امروزی و جهانی پیدا کرد. در نتیجه این‌ها، متوجه شدند و قادر شدند که معنا را در غالب‌های کاملا پیشتاز و آوانگارد جاری بکنند. اینها فعال هستند، به تعداد قابل توجهی همچنان؛ تعدادشان البته همچنان با شیوه‌های قدیمی‌تر کار می‌کنند، ولی مهم‌ترین‌شان، و مهم‌ترین که می‌گویم، به هر دو معناست. یعنی چه از نظر اهمیت و شهرت‌شان در مملکت و چه از نظر اهمیت‌شان به خاطر کیفیت کارشان. همچنان در کار خلاقیت‌شان هستند. من گمان می‌کنم این خط کشیدن‌های مشخصی که شاید در بیست سال پیش با شدت وجود داشت حالا دیگر به آن شکل وجود ندارد، بلکه هنرمندان این مجال را پیدا کردند که برداشت‌های شخصی و تجربه‌های خاص انسانی خود را جستجو کنند و این را خارج از تیپ‌ها و شکل‌های مشخص‌کننده بروز دهند. به این ترتیب، ما با جنبه انسانی عمیق‌تر و لایه‌های حسی زیباتری قادر شدیم که تماس بگیریم. ب.ن.: هنرمندان نسل جدید، به جای فرم و شعار که نسل‌های قبل‌تر را به خود مشغول می‌کرد، در پی بیان هنری دیگری رفتند، که با رسانه‌های امروزی و با مسائل امروزی بیشتر پیوند داشت. آقای آغداشلو می‌گوید این هنرمندان نه سیاسی هستند نه فرمالیست. آیدین آغداشلو: اينها هنرمندان سياسي و اجتماعي نيستند، به يک معنا، بلکه سعي مي‌کنند برداشت خود و جايگاه خود را از جهان معاصر دوباره بررسي کنند، با همه پيچيدگي‌هاش. اينها واقعا نظر چنداني به فضاي خاص فرهنگ ايران ندارند. اينها بيشتر سعي مي‌کنند با همين زبان ارتباط برقرار کنند. اينها فرماليست نيستند، ولي در عين حال شعار هم نمي‌دهند. مرحله بسيار حساس و جالبي است که اين اميد را در آدم به وجود مي‌آورد که اگر فقط فرماليست نباشند يا نخواهند فقط شعار بدهند، پس احتمالا در جائي با هنر به معناي حسي، واقعي و مفهومي‌اش دارند تماس برقرار مي‌کنند. ب.ن.: آقای آیدین آغداشلو که به عنوان هنرشناس و معلم نقاشی، برآمدن نسل تازه هنرمندان را شاهد بود، می‌گوید به جای منابع سنتی، نسل جدید از طریق رسانه‌های بدون مرزی مثل اینترنت و ماهواره با دنیا در ارتباط است و خود را با همسالان خود در جهان همگام ساخته است. آیدین آغداشلو: اغلب نسل جوان را به بي‌سوادي متهم مي‌کنند. خوب، اين معمولا نوعي فرافکني نسل قبل تر است. يک جائي بايد يک نسل را متهم بکنند، براي اينکه برتري خودش را احراز کند. ولي واقعيت اين است که اينها نوع سواد ديگري دارند. اينها با اينترنت از طريق ماهواره و از راه‌هاي متعدد خود را مي‌خواهند باجهان معاصر همطراز کنند. پس سواد اينها شايد سواد مکتوب نباشد، ولي نوع ديگري از سواد است که شايد براي نسل گذشته خيلي شناخته نيست. اينها در اين زمينه کار مي‌کنند. با سواد هستند. به اين معنا و مفهومي که گفتم. فيلم مي‌بينند، موسيقي گوش مي‌کنند. هرچيزي که جوان‌هاي همسن آنها در هر جاي دنيا تعقيب مي‌کنند، اينها هم تعقيب مي‌کنند.