پنجاهمين سالگرد درگذشت آلبرت آینشتاين: مصاحبه رادیوفردا با پروفسور ابوالقاسم غفاری

هجدهم آوريل پنجاهمين سالگرد درگذشت آلبرت اینشتاین، نابغه بزرگ قرن بيستم است. پروفسور ابوالقاسم غفاري دانشمند 97 ساله و تنها ايراني در قيد حيات كه با انيشتين كار علمي مشترك كرده است، مصاحبه با راديو فردا مي گويد: من در سال 1951 افتخار شاگردي آینشتاین را داشتم و راجع به كارهاي آینشتاین و نزديكي قواي الكترومگنتيك و قواي گرانيتي كار مي كرديم جوانا فانتوا شريك زندگي آینشتاین، در يادداشت هاي خود كه هم اكنون در كتابخانه پرينستن قرار دارد مي نويسد: وجه انساني آینشتاین از وجه علمي او فراتر مي رود. آلبرت انيشتين در سال 1905 هنگامي كه كارمند پست بود، نظريه نسبيت خود را نوشت. نام انيشتين با بمب اتمي گره خورده، بمبي كه او براي جلوگيري از دستيابي آلمان نازي به آن خواستار ساخته شدنش شده بود، اما جزو برجسته ترين مخالفان آن شد. كريستفر لينر دانشمند موسسه ماكس پلانگ برلين مي گويد: بمب اتمي فقط يكي از چيزهايي بود كه ريشه در ايده هاي آینشتاین داشت. فاطمه امان (رادیوفردا): هجدهم آوریل پنجاهمین سالگرد درگذشت آلبرت آینشتاین نابغه بزرگ قرن بیستم است. آینشتاین خالق تئوری نسبیت، به جز علم، در زمینه های دیگر هم سرآمد بود. پرفسور ابوالقاسم غفاری، استاد 97 ساله، تنها ایرانی در قید حیات که با آینشتاین کار علمی مشترک کرده است. ابوالقاسم غفاری: البته وقتی من آینشتاین را شناختم، سنش بالا بود. من در سال 1951-52 در پرینستون افتخار شاگردی آینشتاین را پیدا کردم. البته از سال 1936 مکاتباتی با او داشتم، چون تز پاریس من به براونیان موشن Brownian Motion مربوط بود. در سال 1905 آینشتاین یک مطلبی در مورد براونیان موشن نوشته بود. اولین جلسه با آینشتاین یک سه شنبه سپتامبر 1952 بود در پرینستون. روزها در حدود ساعت 10 به سر کار می آمد و در حدود یک بعد از ظهر هم می رفت. ملاقات من با ایشان معمولا روزهای سه شنبه بعد از ساعت 10 بود. گفتگوهای ما تنها مربوط می شد به Unified Field Theory . البته کار آینشتاین بیشتر Relativity بود نه در فیزیک کوانتوم، اما خوب بهر حال به همدیگر مربوط می شوند. ف.ا.: خوب بعد کارتان که تمام شد، برگشتین به ایران... دکتر ابوالقاسم غفاری: بله برگشتم به ایران، اما با یکی از همکارانم ابراهام پایس Abraham Pais که بعدا استاد فیزیک شد در دانشگاه راکفلر در نیویورک قرار گذاشتم که اگر موضوع مورد علاقه من مطرح شود، با من در تهران تماس بگیرد. در ماه آوریل 1955، یک روز تلفن کرد که آینشتاین در بیمارستان درگذشت. من فردای آن روز جریان این تلفن را برای دکتر اقبال تعریف کردم. در دانشکده علوم دانشگاه تهران جلسه ای برای یادبود آینشتاین ترتیب دادند. مرحوم دکتر اقبال رئیس دانشگاه، ریاست این جلسه را داشت. از دیگر سخنرانان دکتر هشترودی و دکتر حسابی بودند و بنده هم چند کلمه صحبت کردم." ف.ا.: آقای دکتر غفاری، می گویند وجه های شخصیت اینشتاین فراتر از علم می رود. ابوالقاسم غفاری: بله بله همینطو است. البته من خودم در مورد غیرعلمی با اینشتاین صحبتی نکردم، اما بسیاری از فلاسفه اروپایی با اینشتاین دیدار و گفتگو می کردند. صحبت ما فقط بر سر کارهای علمی بود که در روزهای سه شنبه که همدیگر را می دیدیم مطرح می شد...خیلی علاقمند بود به ایران. اولا از من می پرسید ایران و پرشیا چه فرقی با هم دارند و چطور پرشیا به ایران تغییر پیدا کرده، البته من آنموقع درست فرق اینها را نمی دانستم. چیزهایی گفتم ولی خاطر جمع نیستم که صحیح بوده باشد. خیلی علاقمند به تاریخ ایران بود. ف.ا. ز ایشان هیچ وقت به ایران دعوت نکردید؟ ابوالقاسم غفاری: دیگر پیرمرد بود. پیرمرد را چه طور می شد به ایران دعوت کرد. البته در ایران خیلی علاقمند بودند (که از ایشان دعوت کنند)، ولی من خاطر جمع نبودم. آسان هم نبود. ف.ا.: نام آلبرت آینشتاین فیزیکدان نابغه قرن بیستم که 50 سال پیش در چنین روزهایی در گذشت، برای بسیاری، همواره با پیچیده ترین تئوری های فیزیک یا با بمب اتمی تداعی می کند، اما کارایی وجه های شخصیت او، به پای توانایی های علمی وی رسد. جوانا فانتوا شریک زندگی آینشتاین در یادداشتهای خود که هم اکنون در اختیار کتابخانه پرینستون قرار دارد می نویسد وجه انسانی آینشتاین، از وجه علمی او فراتر می رود. شاید بیش از هر ستاره ای در قرن بیستم درخشیده باشد، حتی اگر درک کشف ها و نظریه های او، برای یک ذهن متوسط بسیار دشوار باشد. خود او هم از این دشواری برای عموم آگاه بود. صدای آلبرت آینشتاین: یکی از نتیجه های تئوری نسبیت این بود که نشان داد ماده و انرژی، دو نمود متفاوت از یک پدیده واحد هستند، مفهومی که برای اذهان عموم، کمابیش بیگانه بود. ف.ا.: آلبرت آینشتاین در سال 1905 هنگامی که کارمند پست بود، نظریه نسبیت خود را نوشت. در چند سالگی این تئوری، سازمان ملل متحد، امسال را سال فیزیک اعلام کرده است. نام آلبرت آینشتاین با بمب اتمی گره خورده، بمبی که او برای جلوگیری از دستیابی آلمان نازی به آن، خواستار ساخته شدنش شده بوده، اما جزو برجسته ترین مخالفان آن شد. بمب اتمی را آینشتاین نساخت، این بمب بر پایه نظریه علمی او ساخته شد. کریستوفر لنر Christophe Lehner دانشمند موسسه ماکس پلانک برلین: کریستوفر لنر: بمب اتمی فقط یکی از چیزهایی بود که ریشه در ایده های آینشتاین داشت، منظورم این است که بمب اتمی، همانقدر به فرمول E=MC2 مرتبط است که به فرضیه خورشید و یا تئوری بمب های شیمیایی. اما به نوعی در واقع نمایش این واقعیت است که می توان ماده را به انرژی تبدیل کرد و اینکه ماده و انرژی در واقع یک پدیده هستند. ف.ا..: ماریا فانتوا شریک زندگی اینشتاین در خاطرات خود، بر مخالفت شدید آینشتاین با مسابقه تسلیحاتی تاکید می کند. آینشتاین تا هنگام مرگ از این مخالفت دست نکشید. صدای آلبرت آینشتاین: ... امروز فيزيکدانهايی که شاهد بوجود آمدن خطرناک ترين و مهيب ترين سلاح ها هستند، نمی توانند از هشدارهای مکرر خودداری کنند. ما نمی توانيم و نبايد در تلاش برای آگاه کردن همه ملت های جهان بويژه دولتهای آنها، از فاجعه غير قابل بيانی که می تواند بوقوع بپيوندد، مسامحه کنيم. فاجعه ای که بوقوع خواهد پيوست مگر اينکه نگرش و برخورد خود را در مقابل يکديگر و در مقابل آينده تغيير دهيم. ما به ساخته شدن اين سلاح جديد کمک کرديم تا مانع از آن شويم که دشمن بشريت پيش از ما به آن دست يابد. زيرا با توجه به ذهنيت نازی ها، دستيابی آنها به اين سلاح به معنای نابودی ورای تصور و به بردگی درآوردن بقيه جهان می بود... ف.ا.: مخالفت آینشتاین با مسابقه تسلیحاتی و بویژه برنامه بمب هیدروژنی به این علت بود که می دانست ابعاد فاجعه می تواند فراتر از هیروشیما و ناگازاکی رود. دکتر ابوالقاسم غفاری که در سال 1951 و 1952 در دانشگاه پرینستون در گروه آلبرت ایناشتاین تحقیق علمی کرده است: ابوالقاسم غفاری: رابرت اوپنهایمر و آلبرت آینشتاین خیلی ناراحت بودند از بمب هیدروژنی که آنموقع صحبتش بود که آمریکا در تلاش تولید آن است. هم اپنهایمر مخالف بود که متاسفانه برکنار شد و آینشتاین که برکنار بود. هر دو مخالف بودند. از انفجار بمب در هیروشیما بشدت ناراحت بودند و نگران بودند که اگر بمب هیدروژنی ساخته شود، اساسش به مراتب بدتر از بمب اتمی ست. البته من در مورد آن صحبت نمی کردند، اما با هم که صحبت می کردند، معلوم بود بسیار ناراحتند. جوانا فانتوا شریک زندگی آینشتاین در خاطرات خود از دلمشغولی های آینشتاین در سالهای پایانی عمرش می نویسد، از جمله قایقرانی ورزش محبوب او و جوک گفتن برای طوطی اش! آینشتاین را هدیه بزرگی به بشریت می خوانند: صدای آلبرت آینشتاین: خانم ها و آقايان، عصر ما به پيشرفت هايی که در زمينه تکامل روشنفکری انسان به عمل آمده، مباهات می کند. جستجو و تکاپو برای حقيقت و دانش، يکی از بزرگترين هنرهای انسانی ست، اما گاه از سوی آنها که کمترين مايه را دارند، بيشترين نخوت ها بروز می کند. بايد بهوش باشيم و از خِرد، خدا نسازيم. بطور قطع خِرد قدرت بسيار دارد، اما از شخصيت تهيست. از اينرو خرد تنها بايد خدمت کند، نه رهبری. خرد، چشم تيزبينی برای بکارگيری ِ شيوه و وسيله دارد، اما در مقابل ارزشها و هدف ها نابيناست. از اينرو جای تعجبی نيست که اين نابينايی مرگ آور از پير به جوان می رسد و نسلی را درگير ِ خود می کند.. ف.ا.: آلبرت آينشتين در هجدهم آوريل سال 1955، در پرينستون در ايالت نيوجرسی، ديده از جهان فروبست.