(rm) صدا | [ 11:02 mins ]
در برنامه این هفته «در قلمرو ادب» مصاحبه‌ای داریم با دکتر صادق سجادی از بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی درباره میراث ادبی دکتر غلامحسین مصاحب. تارا عاطفی نگاهی دارد به کتاب پرخواننده «ماموریت در آمریکا» نوشته والتر کرن که در آمریکا منتشر شده است. سهراب آذرنوش نیز گزارشی از استقبال انگلیسی زبانها از کتاب منطق‌الطیر عطار دارد و چاپ کتاب «کنفرانس پرنده‌ها» از نویسنده آمریکایی جفری لوئیس. امیر آرمین (رادیو فردا): در مهرماه سال 1358 دانشنامه نویس بزرگ ایران دکتر غلامحسین مصاحب، دیده از جهان فروبست. زنده یاد مصاحب از پیشگامان دائره‌المعارف نویسی در ایران معاصر بود و به گفته دست اندرکاران اثر دکتر مصاحب هنوز بهترین مرجع در زبان فارسی معاصر به شمار می‌رود. درباره اثر گذاری شادروان مصاحب در دائره‌المعارف نویسی در ایران امروز، گفتگویی داریم با دکتر صادق سجادی رئیس بخش تاریخ دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و از او تاثیر دکتر مصاحب را بر دائره‌المعارف نویسی امروز ایران پرسیدیم.
دکتر صادق سجادی در تهران: مرحوم مصاحب دائره‌المعارف فارسی را بر اساس دائره‌المعارف کلمبیا بنیاد کرد. در حقیقت قصد اولیه‌اش این بود که یک دائره‌المعارف مختصر ولی مستند و دقیق درباره تاریخ و جغرافیا و فرهنگ و تمدن جهان برای استفاده عموم ایرانیان بخصوص دانشجویانی که به موضوعات مختلف در زمینه فرهنگ و ادب و تاریخ و جغرافیا برمی‌خورند و نیازمند اطلاعاتی مختصر و در عین حال دقیق هستند را برآورده بکند. منتها در عین حال متوجه شد که علاوه بر مسائل مربوط به فرهنگ و تاریخ و ادب دنیای خارج از ایران و اسلام، اطلاعات بسیار زیادی هم مورد نیاز محققینی است که در این زمینه‌های اخیر محتاج به اطلاعات هستند. بنابراین قسمت مهمی از دائره‌المعارف فارسی را اختصاص داد به تالیف مقالاتی مختصر در زمینه‌های مختلف فرهنگ و ادب و تاریخ ایران و بعضا رجال بزرگ دنیای اسلام. دائره‌المعارف مصاحب از همان هنگامی که منتشر شد، به سرعت مورد استقبال اهل علم و ادب قرار گرفت، هم به دلیل این که بخصوص قسمتهای تالیفی اش توسط بهترین دانشمندان و محققان ایرانی تهیه شده بود و هم این که اطلاعاتی که ارائه می‌داد، در عین ایجاز از دقت بسیار زیادی برخوردار بود. مرحوم مصاحب از دانشمندان متعددی بهره‌مند شده در تالیف مقالات عرض می‌کنم. اما این دائره‌المعارف زمینه‌های برجسته تری دارد. چون خود مرحوم مصاحب ریاضیدان بود و علاقمند به مسائل علمی صرف بود، خیلی علاقمند بود که دیدگاههای دانشمندان کهن ایرانی و اسلامی را در زمینه‌های علوم محض بهش اشاره بکند. مثلا ما مقالات بسیار و مستند و دقیق و جذابی در باب مسائل ریاضی، انواع معادلات، بخصوص تاثیر دانشمندانی مثل کرجی، مثل عمر خیام، ابوریحان بیرونی، نظرات علمی آنها را در اینجا به بهترین شکل مطرح کرده، بسط داده و در اختیار طالبان گذاشته. در حوزه ادبیات هم این دائره‌المعارف از اهمیت زیادی برخوردار است.
جامعه‌های بسته یا فرقه‌های دینی که نهاد زناشویی درون گروهی را دنبال می‌کنند و از جامعه پیرامونی دور می‌مانند، سرانجام در معرض خطر انقراضند. پارسیان هند، زرتشتیانی که 1400 سال پیش از پیش سپاهیان عرب از ایران به هند گریختند، یک نمونه از این جامعه‌هاست. این مطلب دستمایه رمان «ماموریت در آمریکا» به قلم والتر کرن، کتاب پر خواننده در آمریکا، سرگذشت یک جامعه بسته در مونتانای آمریکاست. این کتاب سرنوشت دو مرد وابسته به یک کیش نه چندان شناخته شده و منزوی در ایالت مونتانای آمریکاست. این دو ماموریت دارند همسرانی برای خود پیدا کنند. آنها از سوی فرقه گمنامی در آمریکا به نام حواریون بومی در مونتانا ماموریتی پیدا می‌کنند. رهبر فرقه که یک زن است، جزئیات زندگی روزمره امت خود را نیز به دقت تعیین کرده است. حتی این که پیروان کیش هنگام خواب سر خود را باید درست در وسط بالش بگذارند.
منطق الطیر اثر عرفانی عطار نیشابوری هم مانند عمر خیام دارد جای خود را در میان عامه انگلیسی زبانها باز می‌کند و آثاری در تقلید آن نیز خلق می‌شود. ترجمه خوب منطق الطیر به انگلیسی از دلایل عمده گل کردن این اثر قرن هفتم ایران است. حدود 150 سال قبل که ادوارد فیتز جرالد ترجمه مردم پسند و موزون از رباعیات خیام به زبان انگلیسی ترجمه کرد، شاعر شکها و دلهره‌های حیات در دل غربیها چنان جا باز کرد که گویی او یکی از خود آنهاست. فریدالدین عطار بر شاعران پس از خود تاثیری بسیار داشت. ترجمه دیک دیویس و افخم دربندی به انگلیسی تحت عنوان « کنفرانس یا گفتگوی پرنده‌ها» نیز که از چند سال قبل به بازار آمد، هم فروش نسبتا خوبی داشته و هم بر دل هنرمندان و اهل قلم در دیار غرب اثر گذار بود. در منطق الطیر عطار انبوه پرندگان در طلب سیمرغ به پرواز درمی‌آیند و از هفت وادی می‌گذرند و در هر وادی شماری از آنها راه را دوام نمی‌آورند. سرانجام 30 مرغ باقی می‌مانند که خود را یافته‌اند و خود خدای خود است. یک نمونه از تاثیر کتاب عطار، چاپ کتاب «کنفرانس پرنده‌ها» از نویسنده آمریکایی جفری لوئیس است.
