سیفالاسلام قذافی، فرزند معمر قذافی دیکتاتور پیشین لیبی، که به تازگی با اعلام نامزدی برای انتخابات ریاست جمهوری این کشور، بار دیگر نام خود را در عرصه سیاسی کشورش مطرح کرده است.
او که در بیش از ۱۰ سال گذشته، از جایگاه یک وارث قدرت و جانشین پدر به سطح یک آدم متهم و فراری نزول کرد، مدتها دور از چشمان ناظران بینالمللی و رسانهها بود و به یکباره با ریشهایی بلند و جوگندمی، عینکی بدون قاب، و عبا و دستاری قهوهایرنگ مقابل دوربینها ظاهر شد.
صرفنظر از آن ریشهای بلند، ظاهر سیفالاسلام قذافی کموبیش شبیه پدرش معمر قذافی بود.
در مجموع، سه پسر از هفت پسر قذافی در جریان انقلاب لیبی جان باختند: معتصم همان روز ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱ همراه با پدرش به دست شورشیان کشته شد، سیفالعرب در حملات هوایی ناتو و خمیس پسر دیگر قذافی چهار ماه بعد در درگیری با شورشیان کشته شدند.
صفيه فركاش همسر قذافی به همراه سه فرزندش هم در ابتدا به الجزایر پناهنده شدند و سپس به عمان رفتند.
چندی پیش، سعدی قذافی، پسر سوم دیکتاتور پیشین لیبی از زندانهای این کشور آزاد شد. او که دو سال از سیفالاسلام کوچکتر است، فرمانده یکی از واحدهای نظامی بود که در سرکوب مخالفان حکومت پدرش نقش داشت.
نامزدی سیفالاسلام؛ اقدامی که غیرمترقبه نبود
لیبی دارای بیشترین ذخایر نفت در میان کشورهای آفریقایی است و برای این کشور و همچنین جامعه بینالمللی بسیار اهمیت دارد که لیبی هر چه زودتر به ثباتی سیاسی و اقتصادی دست یابد.
پس از یک دهه جنگ نظامی، هرج و مرج اجتماعی و آشفتگی سیاسی، به نظر میرسد همه گروههای داخلی و کشورهای خارجی به این نتیجه رسیدهاند که برگزاری انتخابات، تنها را خروج از بحران است.
لیبی پس از سقوط معمر قذافی به دو اردوگاه قدرت، یکی در شرق و دیگری در غرب کشور، تقسیم شد و با وجود برقراری آرامش نسبی، هر لحظه بیم شعلهور شدن دوباره آتش نزاع میان این دو اردوگاه وجود دارد.
قرار است انتخابات ریاست جمهوری لیبی که اکنون از حمایت جامعه بینالمللی برخوردار است، در روز جمعه ۲۴ دسامبر (سوم دی)، و یک ماه بعد از آن نیز انتخابات پارلمانی این کشور برگزار شود.
علاوه بر سیفالاسلام قذافی، مارشال خلیفه حفتر مرد قدرتمند شرق لیبی، عقيله صالح رئیس پارلمان لیبی و نزدیک به مارشال حفتر، و همچنین عبدالحميد الدبيبه نخستوزیر این کشور که به ترکیه و اخوان المسلمین نزدیک است، از دیگر چهرههایی هستند که برای انتخابات ریاست جمهوری لیبی اعلام نامزدی کردند.
فتحی باشاغا وزیر کشور پیشین لیبی، نیز رسماً نامزدی خود در انتخابات را اعلام کرده است.
در مجموع ۹۸ نفر از جمله دو زن خود را نامزد انتخابات ریاست جمهوری لیبی کردهاند و در این میان، حدود ۱۵ نامزد از چهرههای سرشناس سیاسی در لیبی هستند.
روز چهارشنبه سوم آذر اما اعلام شد که مدارک سیف الاسلام قذافی و چند چهره دیگر از سوی دادستان کل لیبی به دلیل «مشکلات قانونی» تأیید نشده و این افراد شرایط نامزدی در انتخابات را ندارند.
اما حتی اگر صلاحیت سیفالاسلام قذافی ۴۹ ساله که مدارک قانونی خود را همراه با وکیلش در دفتر انتخاباتی شهر سبها در دل صحرای لیبی تکمیل و امضا کرد، رد شده باشد، نامزدی او برای انتخابات غیرمترقبه نبود.
مرکز سبها در ۶۶۰ کیلومتری جنوب طرابلس، در کنار مراکز طرابلس و بنغازی، یکی از سه مرکز مجاز ثبتنام نامزدها در لیبی است.
سیف الاسلام که تا پیش از سقوط حکومت معمر قذافی جانشین پدرش شناخته میشد، هنگام ثبتنام در انتخابات فقط آیاتی از قرآن را خواند و اظهارنظر سیاسی نکرد.
اما او در اواخر ماه ژوئیه که از یک مکان نامشخص در تپههای شمال غربی لیبی با روزنامه نیویورکتایمز گفتوگو کرده بود، قصد خود برای بازگشت به سیاست را رد نکرده بود.
فرزند معمر قذافی به این روزنامه آمریکایی گفت: «زمان بازگشت به گذشته فرارسیده است. کشور به زانو درآمده است. نه پولی هست، نه امنیتی و نه زندگی.»
از مدرنسازی و اصلاحات، تا سرکوب و فرار
سیفالاسلام متولد ۲۵ ژوئن ۱۹۷۲ در طرابلس، پسر ارشد قذافی از همسر دوم اوست و در کل، دومین فرزند از هشت فرزند دیکتاتور پیشین لیبی به شمار میرود.
او با جثهای نسبتاً لاغراندام و ریشهایی که حالا بیشتر سفید شده، سالها مثل بسیاری از فرزندان دیکتاتورها، به عنوان «مردی عیاش» شناخته میشد.
سیفالاسلام در وین و لندن تحصیل کرده و پیش از آن که جایگاه خود را نزد پدرش تثبیت کند، مشخص بود که فرزند محبوب و مورد علاقه قذافی است.
این علاقه را میشد از کارها و مأموریتهایی که قذافی به او میسپرد فهمید. مثلاً سیفالاسلام بدون آن که سمت رسمی داشته باشد، چندین بار نمایندگی لیبی در مذاکرات بینالمللی به ویژه برای پرداخت غرامت به قربانیان دو انفجار هواپیمای مسافربری در سالهای ۱۹۸۸ و ۱۹۸۹ را برعهده داشت.
او همچنین خود را در عرصه بینالمللی با میانجیگری در ماجرای پرستاران بلغاری محکوم به اعدام مطرح کرد. این پرستاران در یک پرونده شیوع ایدز در لیبی متهم و محکوم به اعدام شده بودند اما در نهایت در سال ۲۰۰۷ آزاد شدند.
یک ماه پس از آزادی این پرستاران، او از یک طرح نوسازی کشور رونمایی کرد و به این ترتیب، به گمانهزنیها درباره مسئله جانشینی پدرش دامن زد.
از آن پس، جامعه بینالمللی نیز به او که علاوه بر عربی، به زبانهای انگلیسی، آلمانی و کمی فرانسوی هم حرف میزند، به عنوان چهره جوان و جدید حکومت لیبی نگاه میکرد؛ حکومتی که سالها متهم به حمایت از تروریسم بود.
در حالی که خود معمر قذافی از سوی سازمان گزارشگران بدون مرز برای سالها به عنوان «یکی از درندگان آزادی بیان و مطبوعات» شناخته میشد، سیفالاسلام در آن زمان، تلاشهایی را برای فعالیت رسانههای خصوصی در کشور انجام داد؛ مثلاً در اوت ۲۰۰۷، اولین شبکه تلویزیونی خصوصی و همچنین اولین روزنامههای خصوصی را در لیبی راهاندازی کرد.
یک سال بعد، او با ادعای این که «قطار اصلاحات را در مسیر درست قرار داده»، کنارهگیری خود را از فعالیتهای سیاسی اعلام کرد.
اما در اواسط فوریه ۲۰۱۱، زمانی که لیبی هم تحت تأثیر اعتراضات «بهار عربی» قرار گرفت، سیفالاسلام قذافی دوباره در عرصه سیاسی ظاهر شد. او در آن زمان، با زبان و لحنی جنگجویانه، تلاش کرد تا حکومت پدرش را از سقوط نجات دهد.
سیفالاسلام در آن زمان گفت: «ما لیبی را رها نمیکنیم و تا آخرین مرد، تا آخرین زن و تا آخرین گلوله میجنگیم.»
در ژوئن ۲۰۱۱، دیوان کیفری بینالمللی حکم بازداشت او را به «برای جنایت علیه بشریت» که در جریان سرکوب اعتراضات لیبی صورت گرفته بود، صادر کرد.
کمی بعد، در همان سال ۲۰۱۱، یک گروه مسلح به نام «ابوبکر الصدیق» در شهر الزنتان در شمال غرب لیبی و ۱۶۰ کیلومتری پایتخت سیفالاسلام را دستگیر کردند، اما از تحویل او به دیوان کیفری بینالمللی خودداری کردند.
همچنین پس از بازداشت سیفالاسلام، میان رقبای سیاسی و شبهنظامیان بر سر حق محاکمه او اختلاف نظر به وجود آمد.
سرانجام در سال ۲۰۱۵، او طی یک محاکمه با روندی غیرعادی سریع، به اعدام محکوم شد، اما دو سال بعد، این گروه سیفالاسلام را آزاد کرد، اما نه این آزادی مستقلاً قابل تأیید بود و نه خود سیفالاسلام ردی از خود برجای گذاشت.
در اواخر سال ۲۰۱۹، دیوان کیفری بینالمللی اعلام کرد که محل اختفای سیفالاسلام را در همان شهر الزنتان پیدا کرده است.
تا زمان گفتوگوی سیفالاسلام با نیویورکتایمز، او به غیر از ویدئویی که در الزنتان در ژوئن ۲۰۱۴ فیلمبرداری شده بود، هیچ نشانه علنی از زنده بودن خود بروز نداده بود.
نیویورکتایمز نیز عکسهایی از سیفالاسلام منتشر کرد که او در آنها با عبا و دستاری مشکی و همچنین ریش بلندی که حالا دیگر بخش عمده آن سفید شده، ظاهر شد.
او در گفتوگو با این روزنامه گفت یک «فرد آزاد» است و همچنین درباره پیگرد قانونی علیه خود به این نتیجه رسیده که این موضوع و دیگر «مسائل حقوقی میتواند حل شود، اگر اکثریت مردم لیبی او را به عنوان رهبر خود انتخاب کنند.»
سیفالاسلام قذافی گفت: «من ۱۰ سال از مردم لیبی دور بودم. باید آرام بازگشت، آرام. مثل یک استریپ تیز (رقص برهنگی). باید کمی با ذهن مردم بازی کرد.»
انتخابات لیبی، انتخاباتی بدون تضمین
اما فادی عبدالله، یک سخنگوی دیوان کیفری بینالمللی به شبکه تلویزیونی «ليبيا الأحرار» گفت: «وضعیت سیفالاسلام قذافی در دیوان کیفری بینالمللی تغییری نکرده است. طبق اعلامیه منتشر شده در سال ۲۰۱۱، او همچنان تحت تعقیب است.»
همچنین کریم خان، دادستان دیوان کیفری بینالمللی اعلام کرده که امیدوار است بتواند در اوایل سال آینده میلادی از لیبی بازدید کند.
این دیوان سابقهای طولانی در بررسی جنایات صورت گرفته علیه بشریت و جنایات جنگی در لیبی و همچنین سوءاستفادهها از مهاجران در این کشور دارد.
یک ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری لیبی، هنوز هیچ تضمینی درباره برگزاری موفق آن موجود نیست؛ از همین حالا برخی از مخالفان حضور سیفالاسلام قذافی خواستار تحریم انتخابات شدهاند.
طرح ایرادات قانونی علیه حضور جنجالی نخستوزیر لیبی در میان نامزدهای انتخابات نیز موجب شد که حضور او نیز جنجالی شود.
در مجموع انتخابات لیبی، جمع نامزدهایی است که در گذشته دشمن یا دستکم رقیب یکدیگر بودهاند و هر یک میتوانند هواداران خود را علیه دیگری بسیج کنند.
بیم برهم خوردن بازی انتخابات، به خشونت کشیده شدن روند آن و در کل احتمال از ریل خارج شدن گزینه سیاسی انتقال قدرت، که از نظر برخی از تحلیلگران ممکن است به نفع بعضی از نامزدها باشد، به پیچیدگیهای انتخابات لیبی افزوده است.