جو لیبرمن، سناتور پیشین و سیاستمدار کهنه‌کار آمریکایی که در این سال‌ها ریاست گروهی ضد جمهوری اسلامی به نام «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» را بر عهده داشت، در ۸۲ سالگی درگذشت.
این سیاستمدار یهودی که از حامیان جدی اسرائيل در کنگره هم به شمار می‌رفت، از مخالفان مذاکرات با حکومت ایران و از منتقدان جدی برجام بود.
لیبرمن در دوران حیات سیاسی خود چرخش‌هایی از سوی حزب دموکرات به جمهوری‌خواه و برعکس تجربه کرده بود، اما اگر در یک حوزه ایده‌های او تغییرناپذیر بوده باشد، تقابل او با ایران بوده است؛ جایی که این سناتور باسابقه نه تنها از توافق هسته‌ای با ایران حمایت نمی‌کرد که حتی مخالف هرگونه مذاکره با رهبران جمهوری اسلامی بود.
تا یک قدمی کاخ سفید
لیبرمن در سال ۲۰۰۰ میلادی به‌عنوان معاون ال گور در جریان رقابت انتخاباتی ریاست‌جمهوری وارد آن کارزار شد و فاصلهٔ چندانی هم تا رسیدن به صندلی معاون رئيس‌جمهور آمریکا نداشت.
ال گور و لیبرمن در یکی از پرچالش‌ترین انتخابات‌های تاریخ ایالات متحده در حالی رقابت را به جورج بوش پسر و دیک چینی واگذار کردند که در کل کشور آرای بیشتری نسبت به زوج جمهوری‌خواه به دست آورده بودند. با این حال آرای الکترال کمتر و همچنین تصمیماتی که در نهایت در ایالت فلوریدا و البته دیوان عالی ایالات متحده گرفته شد، باعث شکست ال گور و لیبرمن شد.
لیبرمن در ادامهٔ فعالیت سیاسی خود در سال ۲۰۰۸ با وجود پیشینهٔ دموکرات خود، از جان مک کین، سیاستمدار جمهوری‌خواه، در مقابل باراک اوباما حمایت کرد؛ حمایتی که البته در نهایت شکست را برای نامزد مورد پسند او به همراه داشت. اما لیبرمن در سال ۲۰۱۶ بار دیگر به آغوش دموکرات‌ها بازگشت و تصمیم گرفت در مقابل دونالد ترامپ بایستد. لیبرمن در آن سال و البته ۲۰۲۰ در هر دو دوره از رقیب ترامپ یعنی هیلاری کلینتون و جو بایدن حمایت کرد که یک شکست و یک پیروزی برای نامزد مورد حمایت او به همراه داشت.
احتمالاً سال ۲۰۰۰ نقطه‌اوج فعالیت سیاسی این سناتور به شمار می‌رفت و پس از آن به‌تدریج او مانند ال گور از بطن روند سیاسی ایالات متحده کمی فاصله گرفت، هرچند همچنان در مجلس سنا و کنگرهٔ آمریکا یکی از عناصر قدرتمند و بانفوذ به‌ویژه در موضوعات مربوط به اسرائيل و مسائل خاورمیانه به شمار می‌رفت.
لیبرمن، مخالف همیشگی مذاکره با ایران
حتی پیش از روی کار آمدن دولت حسن روحانی، لیبرمن از جمله مخالفان مذاکره با جمهوری اسلامی بر سر برنامهٔ هسته‌ای ایران به شمار می‌رفت و از سیاست‌های اعمال فشار دولت جورج بوش و اوباما بر ایران حمایت می‌کرد.
لیبرمن در شهریور سال ۱۳۹۱، سال پایانی دولت محمود احمدی‌نژاد که چندین قطعنامهٔ شورای امنیت علیه ایران صادر و تحریم‌های همه‌جانبه بین‌المللی علیه ایران فعال شده بود، در گفتگو با رادیوفردا در خصوص نگاهش به نحوهٔ تعامل یا تقابل با ایران چنین گفته بود:
«بر اساس بررسی‌های ما، تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی مؤثر بوده است. برای من دردآور است که می‌بينم بعضی از تحريم‌های وسيع‌تر منجر به رنج کشيدن مردم عادی ايران شده، اما ما تلاش می‌کنیم با این اقدامات حکومت‌شان را متوقف کنیم و این رژیم سرکوبگر تغییر کند. ما توان اين را داريم که برنامهٔ تسليحات هسته‌ای ايران را نابود کنيم يا چنان آن را از کار بيندازيم که تا سال‌ها قابليت راه‌اندازی مجدد نداشته باشد و در اين مدت اميدوار باشيم و دعا کنيم که رژيم تغيير کند و يک رژيم دموکراتيک‌تر و دوستانه‌تری بر سر کار بيايد.»
لیبرمن در همان گفتگو از اعمال فشار دولت اوباما بر ایران برای تغییر رفتار خود در مسئلهٔ هسته‌ای حمایت و ابراز امیدواری می‌کرد که این رویه در نهایت بتواند به تغییر حکومت جمهوری اسلامی و یا دست‌کم تغییر رفتار رهبران تهران بینجامد.
با این حال این سناتور همان زمان هم ایدهٔ حمله نظامی به ایران را از نظر دور نگه نمی‌داشت و تأکید می‌کرد که انجام یک عملیات نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند به نابودی کامل آن و یا دست‌کم به عقب انداختنش بینجامد.
در فوریه ۲۰۱۲ لیبرمن به همراه چندین سناتور دیگر قطعنامه‌ای را در سنای آمریکا ارائه کرده بود که خواستار اقدام عملی علیه ایران شده بود. لیبرمن در این خصوص گفته بود: «هدف ما پیشگیری از پیشرفت ایران برای دستیابی به توان ساخت سلاح هسته‌ای و رد هرگونه سیاست مبتنی بر مماشات و کنترل ایران داران توان هسته‌ای است.»
این قطعنامه در آن زمان نگرانی‌های زیادی را در ایالات متحده به همراه داشت و برخی آن را مشابه طرحی دانستند که این کشور را به جنگ با عراق کشاند.
مخالفت با مذاکرات برجام
با این حال کمتر از یک سال پس از آن گفتگوی رادیوفردا با لیبرمن، حسن روحانی در ایران به قدرت رسید و با گماردن جواد ظریف به‌عنوان مسئول پرونده هسته‌ای، گفتگوهایی جهانی و کم‌سابقه میان تهران و قدرت‌های غربی بر سر حل‌وفصل پروندهٔ هسته‌ای ایران شکل گرفت.
این گفتگوها در نهایت در تابستان سال ۲۰۱۵ به توافق جامع هسته‌ای منجر شد، اما لیبرمن چه در جریان حصول توافق و چه پس از آن از منتقدانش بود و دولت باراک اوباما را متهم می‌کرد که در مقابل تهران نرمش بیش از اندازه نشان می‌دهد.
«اتحاد علیه ایران هسته‌ای»
در ماه اوت ۲۰۱۵ و تنها چند هفته پس از حصول توافق هسته‌ای، گری سیمور، مشاور پیشین باراک اوباما و رئيس وقت گروه «اتحاد علیه ایران هسته‌ای»، در بیانیه‌ای اعلام کرد که از تصمیم پیشین خود بازگشته و با مطالعهٔ برجام به این نتیجه رسیده که توافق خوبی بر سر کنترل برنامهٔ هسته‌ای ایران صورت گرفته است. پس از آن بود که لیبرمن به‌عنوان منتقد سفت و سخت این توافق به این گروه پیوست و تلاش کرد نمایندگان کنگره را راضی نماید که به هر شکل ممکن توافق هسته‌ای با ایران را رد کنند.
آقای لیبرمن در آن دوران با رایزنی با سناتورها و اعضای مجلس نمایندگان تلاش‌های گسترده‌ای انجام داد تا بتواند مانع از اجرایی شدن برجام شود. این تلاش‌ها هرچند مانع‌تراشی‌هایی هم در مسیر اجرایی شدن آن توافق ایجاد کرد اما در نهایت نتوانست به صورت کامل از عملی شدن آن جلوگیری کند.
شدت‌گیری مخالفت‌ها با توافق با ایران
بعد از اجرایی شدن برجام، گروه اتحاد علیه ایران هسته‌ای نقش پررنگی در تهدید و اعمال فشار به کمپانی‌های مختلف برای منصرف کردن آن‌ها در مسیر سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی و مالی با ایران بر عهده داشت. این گروه همان‌طور که در صفحهٔ پایگاه اینترنتی خود نوشته، «به شرکت‌ها و کشورهای مختلف درباره خطرات ناشی از همکاری با رژیم ایران» هشدار می‌داده است.
این روند و البته اتفاقاتی که در درون خود ایران و از سوی گروه‌های مخالف توافق هسته‌ای صورت می‌گرفت، در مجموع باعث می‌شد تا با وجود حصول برجام، تحولات بنیادینی در اقتصاد ایران صورت نگیرد و دوران کوتاه باقی‌مانده از دولت اوباما بعد از توافق تا پیروزی دونالد ترامپ بیشتر به کشمکش و گله‌های ایران مبنی بر عدم بهره‌برداری از فواید این توافق بگذرد.
ترامپ و برآورده شدن آرزوی لیبرمن
لیبرمن در جریان انتخابات سال ۲۰۱۶ از هیلاری کلینتون حمایت کرد اما این باعث نشد که او در سیاست خارجی خاورمیانه‌ای رئيس جمهور جدید از راهبرد «فشار حداکثری» علیه ایران پشتیبانی نکند.
او در اکتبر ۲۰۱۷ و پیش از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران در گفتگو با شبکه فاکس نیوز در خصوص حساسیت‌های ترامپ و تهدیدهای او مبنی بر خروج از برجام اینگونه گفته بود: «من کاملا از تصمیمات ترامپ در قبال برجام حمایت می‌کنم. ما از دولتی که تلاش می‌کرد به هر قیمتی و بدون توجه به اینکه ایران چه کارهایی انجام می‌دهد از توافق برجام حفاظت کند، به دولتی رسیدیم که اساسا می‌گوید این توافق بدی برای امنیت ایالات متحده آمریکا است.»
پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ لیبرمن ضمن استقبال از این تصمیم کاخ سفید تأکید کرد که این توافق از ابتدا غلط بوده و نباید هرگز با رهبران ایران بر سر این موضوع به توافقی دست می‌یافت. او همچنین از حامیان جدی تصمیم ترامپ در خصوص اسرائيل بود و از پیمان آبراهام و همچنین انتقال سفارت ایالات متحده از تل‌آویو به بیت‌المقدس (اورشلیم) دفاع کرده بود.
تندتر شدن رویکرد در قبال ایران
اما سیر نظرات تقابلی لیبرمن در قبال حکومت ایران در طی این سال‌ها روندی صعودی داشت و اگر پیشتر در لفافه با احتیاط از برخورد نظامی با ایران سخن می‌گفت، در سال‌ها و ماه‌های اخیر با شدت و صراحت بیشتری در این باره اظهارنظر می‌کرد.
لیبرمن با اینکه از حامیان بایدن در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۰ بود اما به اسرائيلی‌ها اطمینان می‌داد که رئيس‌جمهور جدید دوست مردم اسرائيل است و به سمت بازگشت به برجام حرکت نخواهد کرد.
پس از حملهٔ گروه افراطی حماس (گروهی که آمریکا و اتحادیه اروپا آن را تروریستی می‌دانند) به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، لیبرمن در گفتگوی دیگری با شبکه فاکس‌نیوز تهران را مسئول و مقصر تمام ناآرامی‌ها در منطقه دانست و خواستار حملهٔ نظامی مستقیم ایالات متحده به ایران شد.
او روز ۲۴ اکتبر ۲۰۲۳ در گفتگو با شبکه فاکس‌نیوز، وقتی مجری از او می‌پرسد که آیا به نظر شما آمریکا باید به ایران حمله نظامی کند، چنین پاسخ داد:
«من اعتقاد دارم که آمریکا باید این کار را انجام دهد، چرا که حماس بدون ایران وجود ندارد، آن‌ها به همراه حزب‌الله و حوثی‌ها نیابتی‌های تروریست جمهوری اسلامی هستند که در منطقه دست به خرابکاری می‌زنند. این ایران است که از آن‌ها حمایت می‌کند و دست این حکومت ایران به خون آمریکایی‌ها آلوده شده است. آن‌ها نمی‌توانند دوست ما باشند، ما نمی‌توانیم به آن‌ها اعتماد کنیم و آن‌ها همیشه دشمن ما هستند. شما نقش فرماندهان ایران را در تمام حوادث منطقه می‌بینید، از جمله در حملات حماس به اسرائيل در روز ۷ اکتبر.»
احتمالاً در یکی از آخرین اظهارنظرهایش پیش از مرگ. در آخرین روز سال گذشته خورشیدی در گفتگو با رسانهٔ آلمانی ولت در خصوص راهبرد مناسب در قبال ایران اینگونه پاسخ داده بود: «اگر قرار باشد من در این مورد تصمیم‌گیری کنم، زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را بمباران می‌کردم.»
حامی و یار دیرین سازمان مجاهدین خلق
لیبرمن در سال‌های اخیر به یکی از حامیان سازمان مجاهدین خلق هم تبدیل شده بود و در اجلاس این گروه مخالف جمهوری اسلامی شرکت می‌کرد. بر اساس اعلام پایگاه سازمان مجاهدین خلق، لیبرمن در جریان همایش این گروه در تیرماه ۱۴۰۲ در پاریس اینگونه گفته بود:
«در ایران آلترناتیوی آماده وجود دارد که توان و صلاحیت تغییر دموکراتیک در ایران را دارد. آن‌ها کسانی هستند که علیه شام و علیه رژیم آخوندی مبارزه کردند. هیچ گروه دیگری مانند سازمان مجاهدین و شورای ملی مقاومت ایران ساختار و برنامهٔ به این کاملی ارائه نکرده‌اند. نقش خانم رجوی هم برای زنان ایران بی‌نظیر است.»
نام سازمان مجاهدین خلق تا بیش از یک دهه پیش در فهرست سازمان‌های تروریستی اتحادیهٔ اروپا و آمریکا قرار داشت، اما ابتدا اتحادیهٔ اروپا در سال ۱۳۸۷ و سپس آمریکا در سال ۱۳۹۱ نام این سازمان را از فهرست سازمان‌های تروریستی خود خارج کردند.
لیبرمن آخرین بار هم در اجلاس سالیانه این سازمان که در تیر ماه ۱۴۰۲ در پاریس برگزار شد حضور یافت و در سخنرانی‌اش گفت: «جریان تاریخ در ایران به سمت آزادی، به سمت مقاومت، به سوی شورای ملی مقاومت، سازمان مجاهدین و علیه استبداد آخوندها در تهران در حال حرکت است. شما در شورای ملی مقاومت بلافصل‌ترین تهدید برای بقایای این رژیم هستید. آیا سازمانی برای رهبری انتقال قدرت توسط مردم ایران وجود دارد؟ البته که وجود دارد. این شورای ملی مقاومت و سازمان مجاهدین خلق است.»
بر اساس بیانیه‌ای که خانواده آقای لیبرمن منتشر کرده، این سناتور پرنفوذ پیشین در اثر عوارض ناشی از زمین‌خوردگی جان خود را روز چهارشنبه ۸ فروردین از دست داد.
