(rm) صدا | [ 10:10 mins ]
دکتر احسان نراقي که چندين دهه از چهره هاي شاخص روشنفکري و فعالان اجتماعي ايران به شمار مي رود، در تازه ترين کتاب خود به نام «آزادي» به آينده ايران پرداخته است و در جاي جاي کتاب اين موضوع را مطرح مي کند که آينده ايران را سه گروه رهبري خواهند کرد: جوانان، زنان و حوزه هاي ديني به ويژه حوزه ديني قم. راديوفردا در مصاحبه اي با دکتر نراقي به ديدگاه هاي وي در اين باره پرداخته است و وي در بخش اول اين گفتگو با نگاهي به تاريخچه عملکرد حوزه هاي ديني در ايران از نقش دانشکده الهيات در نوسازي تفکر روحانيان مي گويد. فاطمه امان (راديو فردا): دکتر احسان نراقي که چندين دهه از چهره هاي شاخص روشنفکري و فعالان اجتماعي ايران به شمار مي رود، در تازه ترين کتاب خود به نام «آزادي» به آينده ايران پرداخته است و در جاي جاي کتاب اين موضوع را مطرح مي کند که آينده ايران را سه گروه رهبري خواهند کرد: جوانان، زنان و حوزه هاي ديني به ويژه حوزه ديني قم. علي سجادي در گفتگويي با دکتر نراقي به ديدگاه هاي وي در اين باره پرداخته است. در بخش اول اين گفتگو احسان نراقي با نگاهي به تاريخچه عملکرد حوزه هاي ديني در ايران به نقش دانشکده الهيات در نوسازي تفکر روحانيان مي پردازد و مي گويد:
دکتر احسان نراقي: وقتي که دانشکده معقول و منقول را که الان الهيات مي گويند، در زمان رضاشاه ايجاد شد، اين دانشکده از طريق دروس مدرني که مي داد مانند تاريخ، فلسفه و غيره مردم و شاگردان را آشنا به اين مقولات کرد که سابقه نداشت در ايران. حوزه خيلي حالت عقب مانده و ارتجاعي داشت و از هر چيز تازه اي وحشت داشتند و اصلا درس فلسفه رسم نبود و کفر بود براي يک عده اي. يا مثلا عرفان و کلا مسائلي که از صرف فقه خارج مي شد حوزه مورد اعتراض و تکفير متعصبين قرار مي گرفت. اين را به تدريج اين عوامل آمد در آن تحول ايجاد کرد، در زمان شاه هم همچنين و نقش حزب توده هم خيلي مهم بود که اينها را از کمونيسم ترساند و فهميدند که مقابله با اين افکار احتياج به تجهيزات فکري دارد. به اين جهت رفت و آمد به خارج کردند، رفتند واتيکان را ديدند، خلاصه يک مقداري اصلاحات شروع شد و نوآوري. ولي طي 20 سال اخير اين جريان شديدتر شده به طوري که الان تعداد دانشجويان خارجي در حوزه صحبت از 10، 15 هزار نفر است و استادان خارجي و اين آمد و رفت خيلي خيلي موثر بود و بعد مساله اينترنت. الان شهر قم از پراينترنت ترين شهرهاي ايران است. مساله ديگر تاسيس دو دانشگاه بعد از انقلاب بود يکي دانشگاه مفيد و ديگري دانشگاه قم و در نتيجه دروس علوم انساني که در حوزه رسم نبود، براي دانشجويان جزو تکاليف اصليشان قرار گرفت که هر طلبه اي به جز دروس حوزه، برود جامعه شناسي بخواند، فلسفه بخواند، تاريخ بخواند و به طور کلي دروس علوم انساني که در حوزه نبود و خلاصه حوزه به روي دنيا باز شده .
علي سجادي (راديو فردا): شما مي فرماييد که به هر حال اين طلبه هاي جوان و بازشدن حوزه به دنياي خارج در کنار نقش زنان و جوانان يکي از پايه هاي اصلي تغييرات در آينده ايران خواهد بود. اين تغييرات به چه صورت تاثير خواهد گذاشت؟
دکتر احسان نراقي: به صورت هاي مختلف. مثلا کتاب، من از کتاب فروشي ها پرسيدم که چه کتاب هايي مي آيد؟ گفتند اکثر کتاب هايي که اخيرا چاپ مي شود در زمينه هاي مختلف فلسفي و علوم انساني جديد رواج دارد. طلاب احساس مسئوليت دارند مي کنند، اگر هم ايراد دارند و خيلي هم ايراد دارند به نظام جمهوري اسلامي، فکر مي کنند بر عهده آنها است که اين ايرادات را برطرف کنند. يعني خودشان را مسئول حس مي کنند، اين مهم است. چون رژيم ما شده رژيم اسلامي، اين طلاب وقتي به نواقص پي مي برند و به نارضايتي ها توجه مي کنند، خودشان را موظف مي دانند که درصدد اصلاحش برآيند و براي اين کار بايد خودشان را بسازند و بروند دنبال علوم جديد. سابقا قبل از انقلاب اسلامي حوزه براي خودش چنين رسالتي قائل نبود، فقط درسي مي داد که طلاب بروند مثلا فلان ده و شهر و پيش نماز شوند و مساله گوي مردم مومن باشند.
ع . س : آيا اين که طلاب دارند مي روند دنبال علوم جديد و به دنياي جديد رو مي آورند، باعث برانگيختن مخالفت نسل قبلي اينها نمي شود؟
دکتر احسان نراقي: چرا بود، شديدا بود، ولي به تدريج زمانه آنها را وادار کرده که تمکين کنند، براي اين که انسان هاي عاقل و فهميده به آنها گفتند: براي مقابله با اين افکار، بايد خودمان را بسازيم، ما که نمي توانيم مدرنيته را به کلي رد کنيم، بدون شناختن آن. مثلا يک درسي که سابقا در حوزه نبود الان خيلي توسعه پيدا کرده، شناخت اديان است. 30، 40 سال پيش نمي شد اسم اين را آورد که شما برويد مسحيت يا دين يهود را ببينيد. من برخوردم به کساني که بسيار بسيار ورزيده شدند در اين مسائل.
ع . س : دولت چه مي کند، چون دولت يک روايت ديگري از مذهب ارائه مي کند، خودش را يک نوع دولت ديني مي داند يا در واقع يک نوع دين دولتي درست کرده. آنها واکنششان چيست؟
دکتر احسان نراقي: يقينا آنها از اين وضع راضي نيستند، ولي کاري نمي توانند بکنند، مجبورند با اينها مماشات کنند، اگر نمي توانند با مسائل مادي، مثلا شنيدم اخيرا دولت به همه اينها يک نوع کمک مالي مي کند. فکر کردند از اين راه مثلا طلاب را تسخير کنند. تا حدودي هم موفق مي شوند، ولي بالاخره يک حوزه اي هست و يک سنتي داشته و نمي شود با آن طرف شد. نمي شود ديگر به آنجا قوه قهريه فرستاد، آنجا ديگر آقاي مرتضوي کارساز نيست مانند روزنامه نگاران نمي شود استادان حوزه را برد زندان اوين، آسان نيست اين کار و مجبورند مماشات کنند، راهي ديگر ندارند. چون مرکز حکومت هم دين است و اگر عوامل دين، استادان و طلاب دين متحد شوند که کار رژيم به طور کلي خراب است.
ع . س : ولي به هر حال همين الان هم دست کم شايد نزديک 30 نفر از طلاب در زندان هستند به علت نوع تفکرشان.
دکتر احسان نراقي: به همين علت هم دادگاه روحانيت درست کردند که بتوانند به روحانيون فشار بياورند، ولي حدي دارد اين فشارها. اين تنها قسمتي است از جامعه که نمي شود به کلي تخليه اش کرد و جزو زندگيشان است اين مباحث. مثلا اين اينترنت به دانشجو و طلبه امکان مي دهد در هر بحث علمي شرکت کند و کنکاش کند و بنابراين از نظر علمي هم بايد با اين طلاب مقابله شود. استادان جز اين که راه بيايند در اين زمينه ها راه ديگري ندارند و نمي توانند به شاگرد بگويند اگر کتاب هايي که در مصر چاپ شده و دانشجو آن را عنوان مي کند، نمي تواند به شاگرد بگويد خفه شد، خب اينها هست و ذات حوزه هم بر جدل و بحث و مناظره است و مجبورند تمکين کنند. اينها عواملي است که از درون تحول را عملي مي کند.
ع . س : در گذشته بيشتر طلاب و فضلاي حوزه معمولا به قول خودشان لقلقه زبانشان شيخ مفيد و کليني و آنهايي که خيلي پيشرفته تر بودند طباطبايي بودند. در حالي که امروز ما دائما مي شنويم صحبت از پوپر و هابرماس و اينها مي کنند. عمق اين چقدر است؟
دکتر احسان نراقي: مثلا سروش که بالاخره آدمي است که ديدي تازه دارد، خيلي مورد توجهشان است. هرچند که چند وقت پيش به حوزه رفته بود و من هم ديدمش و گفت ما را مي خواستند بزنند، ولي اثر ندارد و از اين مباحث نمي شود گذشت. و ايرانيان ذاتا انسان هاي کنجکاوي هستند مخصوصا در مباحث علمي و دوست دارند بر خلاف نظر استادشان صحبت کنند، نمي شود مانع شد و اينها مجورند خودشان را وفق دهند و خيلي محيط زنده علمي است خلاصه الان در حوزه.
