(rm) صدا |
جمشيد زند (راديو فردا): دانشگاه تهران در سه روز گذشته شاهد حوادثي بود كه بار ديگر نام ايران را در صدر اخبار جهان قرار داد. حركت اعتراضي دانشجويان كه از يك جريان صنفي شروع شده بود سريعا رنگ و بوي سياسي به خود گرفت و عده زيادي از مردم هم تا نيمه هاي شب در خيابانهاي اطراف تهران با دانشجويان هم صدا شده و خواهان تغيير وضعيت موجود شدند. به گفته اكثر تحليلگران و دانشجويان فضاي بسته سياسي در ايران چنان است كه كوچكترين حركتي به يك جريان اجتماعي و سياسي وسيع تبديل مي شود.
در سه روز گذشته واكنش حكومت به موج اعتراضات فزاينده دانشجويي عموما سركوب بود و مسئولان حكومتي و نمايندگان مجلس كوشيدند فضا را آرام كنند و از گسترش اين موج جلوگيري كنند. نيروهاي فشار بدون اعتنا به مقامات دولتي در سه روز گذشته فعالانه به ضرب و شتم مردم پرداختند. از سوي ديگر سفر بازرسان آژانس بين المللي به ايران، دستگيري 5 شهروند ژاپني به اتهام فروش غير مجاز ماشين آلات صنعتي و نامه معاون وزير امور خارجه آمريكا به نمايندگان كنگره درباره نگرانيهاي موجود از دستيابي ايران به سلاحهاي كشتار جمعي سبب شده اند تا جمهوري اسلامي از درون و بيرون با فشارهاي فزاينده اي روبرو شوند. درحالي كه بسياري از ناظران ميگويند اينك براي ايران زمان تصميم فرار رسيده است. نامه پاياني نشست عمومي دفتر تحكيم وحدت هم به طور شفاف اين نكته را برجسته كرده و مي گويد به نظر ما آنچه امروز محل نقد جدي است و سبب ساز اصلي نارضايتي مردم مي باشد، سياستهاي كلي نظام است كه مسئوليت مستقيم آن با مقام رهبري و نهادهاي وابسته به آن مانند قوه قضاييه، شوراي نگهبان، مجمع تشخيص مصلحت نظام و صدا و سيماي جمهوري اسلامي مي باشد. در ين قطعنامه همچنين گفته مي شود پذيرش مطالبات ملي از سوي مقام رهبري مي تواند سبب ساز عبور مسالمت آميز و كم هزينه از شرايط خطير موجود باشد.
گزينه هاي حكومت جمهوري اسلامي و بويژه جناح محافظه كاران در برخورد با دانشجويان و اقشار مردم روز به روز كمتر و محدودتر مي شود و نگراني از پيامدهاي آن سه چندان. مهران براتي از فعالان سياسي خارج از كشور معتقد است كه در شرايط حساس كنوني امكان بسيج وسيع و گسترده وجود ندارد.
مهران براتي: من فكر نمي كنم كه در شرايط كنوني سياسي بين المللي و بخصوص در شرايط منطقه اي و همسايگي ما، حاكميت كنوني امكان سركوب گسترده حركت عمومي مردم را داشته باشد. اينها از هم اكنون كوشش مي كنند با تهديد هاي محدود موضعي جلوي گسترده شدن حركت را بگيرند. ولي چنانچه اين حركت در اشكال مدني خودش، رد اشكال مسالمت آميز و سياسي خودش عمومي شود و مردم يك چشم اندازي ببينند براي اينكه اين جنبش به نتيجه برسد، من فكر مي كنم ابعاد اين حركت آنگونه خواهد بود كه امكان سركوب آن از طرف هيچ نيرويي ديگر امكان پذير نخواهد بود. اين حركت بدون قرباني و هزينه نخواهد بود. ولي حدس من چنين خواهد بود كه حاكميت كنوني مستبد، قادر به سركوبي خونين مستقيم نيست.
ج ز: محسن سازگارا تحليلگر مسائل ايران هم مي گويد سياست كلي نظام در چند هفته اخير، افزايش فشار در درون و نرمش در برابر فشارهاي خارجي بوده است.
محسن سازگارا: سياست حكومت در يك ماه گذشته بخصوص با تشديد فشارهاي آمريكا به طور خلاصه اين بوده كه در داخل فشار را بيشتر كردند، نه فقط روی مطبوعات، بلكه روي مراسم، سمينار، با حتي نامه جمعي نمايندگان مجلس سانسور بيشتر اعمال شده، بلكه در هربخشي اگر منافذي هم بوده، امكان نفس كشيدني بوده، تشديد شده بستن اين منافذ و در عوض حكومت در چهره خارجي بيشتر نرمش دارد نشان مي دهد، مثل مسئله نيروگاه هسته اي يا صلح خاورميانه يا مواردي از اين قبيل.
منتها به نظر من اين مشكلي را حل نمي كند، بلكه مردم به شدت در ذهنشان به خصوص در پاره اي از موارد در عمل گاهي انفعال پيشه مي گيرند اما در ذهن به شدت مردم راديكال شده اند و باز هم راديكالتر خواهند شد. به نظر من اين سياست بسيار سياست غلطي است كه الان حكومت دارد اعمال مي كند براي اينكه الان كه داريم صحبت مي كنيم، برگزاري يك رفراندوم آرام زير نظر سازمانهاي بين المللي و براساس همه پرسي روي قانون اساسي و سياستهاي كلان نظام، مي تواند با آرامش مشكلات كشور را حل كند، ولي ادامه روند فعلي به نظر من اگر دو ماه سه ماه به همين روال باشد، به سختي مي شود مردم را قانع كرد كه حتي در يك انتخابات زيرنظر سازمان ملل شركت كنند، به سرعت مردم راديكالتر مي شوند و خواهان مطالبات تندتر و خشنتري مي شوند. لذا سياست فعلي از جانب حكومت دنبال ميشود و گروههاي بخصوص ضد فاشيستي، فعالتر شدند و برخوردهايشان با مراسم مختلف، حتي سخنراني را هم بهش حمله ميكنند و كاملا مشهود است كه ناشي از يك سياست غلطي است كه حكومت در پيش گرفته.
ج ز: اما مهدي امين زاده از اعضاي شوراي مركزي دفتر تحكيم وحدت بر اين نظر است كه حاكميت كنوني چندان تمايلي به نرمش و جوابگويي به خواستهاي دانشجويان و مردم ندارد.
مهدي امين زاده: با توجه به خطراتي كه جامعه را تهديد ميكند، منطقي است كه ما با نرمش از سوي حكومت روبرو شويم، اما زمينه هايي از اين نرمش را نديديم. اما نكته اي را كه افرادي كه در چند روز اخير بايد مد نظر داشته باشند اين است كه يك خطر هم وجود دارد و در صورتي كه تجمعات بدون پشتوانه و برنامه ريزي و سازماندهي خاصي ادامه پيدا كند، اين مي تواند با توجه به اينكه فشارهاي بسيار تندي هم در اين تجمعات سرداده مي شود ميتواند به طور طبيعي تحريك كننده باشد و در حقيقت موجب يك برخورد شديد با اين تجمعات شود، كه خطري كه بعدا ما با آن روبرو خواهيم بود اين است كه همانطور كه در 18 تير سال ، 78 هم شاهد بوديم. تا مدتها موج ياس و نااميدي در بين جوانان ايجاد مي شود و حتي زمينه هايي كه در چند ماه اخير بوجود آمده كه ما طراوت و شادابي مجددي را در جامعه شاهد هستيم و در حقيقت نشانه هاي مختلف اين شادابي و نشاط هم در جامعه ديده مي شود و تاثيرات مثبتي هم داشته، اين مجددا مي تواند تا حد زيادي تحت تاثير قرار گيرد و ما نتايج نامطلوبي را شاهد باشيم.
ج ز: هشدار آقاي امين زاده نسبت به سركوب شديد و در پي آن حاكم شدن جو ياس و نااميدي در ميان دانشجويان خطري جدي است كه تحليلگران مسائل ايران نيز برآن تاكيد مي كنند. به گفته آنان سركوب شديد ممكن است به قطبي شدن فضاي سياسي و حتي قهرآميز شدن آن منجر شود. مهران براتي در اين مورد مي گويد اتحاد نيروهاي طرفدار آزادي و دموكراسي مي تواند از هزينه اين جنبش بكاهد.
مهران براتي: اين امكان و خطر وجود دارد و اين خطر هم بسيار جدي است و من فكر مي كنم نيروهاي جدي سياسي، نيروهاي ملي آزاديخواه، نيروهاي مستقل حتما در اين فكر هستند كه هزينه اين جنبش ملي به حداقل برسد و اين هزينه هم به حداقل خواهد رسيد چنانچه ما قادر شويم به بخش مهمي از اين حركت اصلاح طلبانه اي كه از درون اين نظام بيرون آمده و در مقابل اين نظام قرارگرفته كه در حقيقت نماينده فكري گذشته دور سنتي اين ملت است، بخش عظيمي از اين حركت را با خودمان به آينده ببريم و از اين طريق هزينه اين حركت را كه مربوط به سركوب نيروهاي مخالف مي شود به حداقل برسانيم.
ج ز: در سه روز گذشته شخصيتها و جناحهاي مختلف جمهوري اسلامي، هريك واكنشهاي متفاوتي نسبت به حركتهاي اعتراضي دانشجويان نشان داده اند. آقاي خامنه اي به دانشجويان هشدار داده كه آرامش را حفظ كنند و گفته است آمريكا به دنبال اغتشاش در ايران است. امروز آقاي هاشمي رفسنجاني، رئيس مجمع تشخيص مصلحت نظام در خطبه هاي نماز جمعه گفت عده اي ضد انقلاب در اين تجمعات شعار دادند و روي اين مسئله پرداختند. اما اگرچه از جانب اصلاح طلبان، نمايندگان مجلس، چند تن از وزرا و سخنگوي دولت در اين مورد مطالبي را بيان كرده و خواهان حفظ آرامش شدند، در سه روز گذشته آقاي خاتمي به عنوان رئيس دولت هيچگونه عكس العملي از خود نشان نداده است. مهران براتي اين سكوت آقاي خاتمي را تكرار اشتباهات گذشته او و از دست دادن فرصتها مي داند و مي گويد:
مهران براتي: بخشيش كه مربوط به آقاي خاتمي مي شود ايشان مثل اينكه به نظر مي رسد كه مهارت بسيار زيادي براي ازدست دادن تمام امكاناتي كه تاريخ جلوي پايشان ميگذارد، داشته باشند و از هيچكدام از اين امكانات استفاده نكنند. ايشان با انتخاب اولشان، امكان وسيع تاريخي پيدا كردند كه در جلوي صف يك حركت مدني قرار بگيرند و موج جديدي از يك حركت مدني را در سطوح طرفداران اسلاميشان بوجود بياورند، از اين موقعيت استفاده نكردند، از مهلت دومي كه به ايشان در انتخابات دوم مجلس داده شد و اكثريت نماينده ها طرفدار اصلاحات شدند، استفاده نشد.
امكان سوم بعد از 11 سپتامبر و عقب نشيني و در موضع دفاعي قرار گرفتن نيروهاي استبدادي بود كه امكاني به ايشان مي داد كه از شرايط موجود استفاده كنند و با تكيه به مردم به حركت عمومي مردم، به نهادهاي سياسي مردم و ايجاد احزاب سياسي در ميان طرفداران خودشان، يك حركت اجتماعي را رهبري كنند. الان هم فكر مي كنم از فرصتي كه ايشان پيدا خواهند كرد استفاده نكنند، بنابراين من فكر مي كنم ما بايد به هر شكلي از ايشان قطع اميد كنيم، ولي اين مربوط به اصلاح طلباني كه به هر صورت ديگر معتقد به نظام حاكميت ديني نيست، از درون اين حركت، ازدرون حركتي كه از جريانات اپوزوسيون اسلامي مي آيد و اعتقادش را به حكومت ديني از دست داده و خواستار حكومت قانوني و مدني است، اين نيروها فكرمي كنم در آينده اي خيلي نزديك به طور خيلي مشخصي با اين حركت جديد دانشجويي و با حركت مردم همسو شوند و به احتمال قوي حركت جديدي را از درون خودشان پايه گذاري كنند.
ج ز: مهدي حبيبي، دبير انجمن اسلامي دانشگاه صنعتي اميركبير بر اين نظر است كه اساسا روند اصلاحات از درون حاكميت به پايان رسيده و آقاي خاتمي هم بايد اين را بپذيرد.
مهدي حبيبي: شرايط كنوني از منظر جامعه دانشگاهي ما، اصلاحات با تعاريفي كه آقاي خاتمي و مجموعه اصلاح طلبان داخل حاكميت در سال 76 مطرح كردند، به حد نهايي كاركرديش رسيده، كاربري بيشتر از اين هم ندارد، اصلاحات چند سالي است به خصوص اين اواخر به ديواره هاي سرب و سخت قانون اساسي و ساختار تغييرناپذيري كه درآن چهارچوب تعيين شده برخورد كرده، بنابراين ديگر ما لزومي نمي بينيم اصلاحات درون حاكميت، اصلاحات پارلمانتاريستي از بالا به شكست انجاميده، حالا آقاي خاتمي و هركس ديگري كه مي خواهد به عنوان يك شخصي كه ملت ما باز هم بهش رجوع شوند، بايد اين را بپذيرد كه متاسفانه آقاي خاتمي و مجموعه اصلاح طلبان هنوز اصلاحات داخل حاكميتي را بهش اميدوارند، درحالي كه هم از نظر مردم و هم از نظر نسل جوان ما اين به بن بست رسيده.
ج ز: اما مهدي امين زاده از اعضاي شوراي مركزي دفتر تحكيم وحدت معتقد است كه اصلاحات دردرون حاكميت هنوز به بن بست كامل نرسيده است.
مهدي امين زاده: نه من تصور نمي كنم. ببينيد ما در هر صورت با يك ساخت و قدرت دوگانه روبرو هستيم در ايران. بخشهايي از نمايندگان و دولت پيگير مطالبات مردم هستند. در چند روز گذشته هم شاهد بوديم كه بسياري از مطالبي را كه نمايندگان مطرح كردند يا حتي آقاي خاتمي به عنوان رئيس جمهور مطرح كرد هم حاكي از شكاف فعلي در درون ساختار قدرت دارد و ما تصور مي كنيم همان مبارزات يك بخشيش در جريان قدرت، هرچند به صورت كمرنگ ادامه دارد و بخشيش هم به صورت گروههاي اپوزوسيون دانشجويي و مردم هست، همچنان به صورت شفاف و علني ادامه پيدا خواهد كرد و رفتن به سوي گزينه هاي ديگر نه تضمين كننده منافع ملي است و نه هيچ چشم اندازي براي رسيدن به يك مطالبات دموكراتيك را در مقابل ما نمايان ميكند.
عده اي از تحليلگران و گروههاي سياسي داخل و خارج از كشور براين باورند كه حركات اعتراضي روز گذشته، آغاز جنبش نويني است كه مي تواند به ايجاد تغييرات بنيادي در ايران منجر شود. اما مهدي امين زاده از اعضاي شوراي مركزي دفتر تحكيم وحدت ميگويد اين نوع حركات به دليل خودجوش بودن و نداشتن اهداف مشخص و معين نمي تواند به اين شكل ادامه يابد.
مهدي امين زاده: اين تجمعات درحقيقت نمي تواند خيلي تداوم پيدا كند چون در حقيقت يك جريان و يك كنش هدفمندي كه مي خواهد تداوم پيدا كند، نيازمند سازماندهي و انسجام است و نيازمند يك جريان و گروه رهبري كننده است كه ما در اين تجمعات اخير اين را نمي بينيم ونه سازمان خيلي مشخصي اين تجمعات ازش برخوردار هستند و نه هدفمندي جدي را در آنها مي بينيم و بسيار اهداف پراكنده و كلي است. بنابراين احتمالا اين موج هم مانند موجهاي گذشته فروشش خواهد كرد. خيلي جدي من براي تداوم اين تجمعات نمي بينم، هرچند كه خيلي قابل ملاحظه است.
ج ز: محسن سازگارا نيز براين عقيده است كه دانشجويان بر خواستهاي سياسي خود، كه انجام رفراندوم و تغيير در سياست كلي نظام است، پافشاري خواهند كرد و جو سياسي مي تواند هر لحظه بحراني تر شود. اين اتفاقي كه الان در كوي دانشگاه دارد ميفتد، نمي توانم قاطع بگويم كه تداوم خواهد داشت يا نه. ولي يك حرف را به طور كلي من مي توانم بزنم و آن اين است كه دانشجويان همانطور كه در اعلاميه دفتر تحكيم هم ديده مي شد، خواهان برگزاري رفراندوم قانون اساسي و سياستهاي كلان نظام كه رهبري مسئول آن هست مي باشند و با توجه به شكست جنبش اصلاح طلبي هم دانشجويان الان چاره اي ندارند جز اينكه به عنوان يك قشر پيشتاز جامعه و جوانان پرشور جامعه پافشاري كنند، چرا كه مسيرهايي را كه احتمال داشت از درون نظام بتواند منجر به تغييراتي شود، كاملا ديده شده كه به بن بست كشيده شده. بنابراين هر اتفاقي در دانشگاهها بيفتد، حالا خواست صنفي باشد، برگزاري يك سمينار باشد، كه الان مد شده بسيجيان ميريزند به هم ميزنند، يااتفاقاتي از اين قبيل، ميتواند آبستن حادثه باشد و مجددا دانشجويان پافشاري كنند برخواسته به حقشون كه برگزاري رفراندوم روي تغيير قانون اساسي و رهبري است.
ج ز: مهران براتي فعال سياسي خارج از كشور مي گويد براي ادامه كاري بايد سازماندهي كرد و اين حركت سياسي در تعيين اهداف مشخص مي تواند همه گير شده و ضربه پذيري آن كمتر شود.
مهران براتي : يكي اينكه اين حركت اعتراضي دانشجويان به هر صورت احتياج به يك رهبري دارد و تشكيل اين رهبري از الزامات پيشبرد اين حركت است و به هر صورت اينها بايد يك شوراي رهبري داشته باشند و جانشيناني براي اين شوراي رهبري كه در صورت رهبري رهبران دانشجويي و ديگران، بتوانند به كارشان ادامه دهند. دوم اينكه حركت دانشجويي به تنهايي قادر نخواهد بود يك حركت ملي بوجود بياورد، به همين دليل هم بايد اين شوراي دانشجويي بلافاصله به رهبران سياسي و شناخته شده مستقل كه حكومت ديني در جامعه را پذيرا نيستند و به فرمان خارجي هم گوش نميدهند و تغييرات سياسي از طريق تظاهرات، اعتصابها، تحصنها و نافرمانيهاي مدني را قبول دارند و به آن پايبند هستند تماس بگيرند و مشتركا جمعي را به عنوان نمايندگان سياسي دانشجويان و تمامي نيروهاي مخالف و ملت به داخل و خارج از ايران معرفي كنند و در همين زمينه هم فكر مي كنم زمان آن رسيده كه اين مرز ميان داخل و خارج شكسته شود و يك نوع همكاري كاملا مشخص ميان نيروهاي سياسي مستقل و ملي و همفكران آنها در خارج كشور انجام بگيرد تا اين جنبش در ابعاد ملي پا بگيرد.
مسئله مهم اين است كه اين جنبش بايد مطالبات كاملا مشخصي را در سطوح فرهنگي و سياسي و اجتماعي مطرح كند و براي سران نظام مهلت جوابگويي و انجام تعيين كند. مشخص مي شود چنانچه تا زمان تعيين شده اين خواستها انجام نشدند، اين حركت سياسي و مسالمت آميز چگونه به كار خودش ادامه خواهد داد. مسئله ديگر اينكه بايد كوشش شود اين حركت سياسي در پوشش حمايت مردم و نيروهاي آزاديخواه قرار گيرد تا هزينه درگيري و هزينه خرد شدن آن به حداقل ممكن برسد و در نهايت اينكه اين جنبش سياسي عمومي دانشجويان و نيروهاي سياسي نبايد اجازه دهند از اين حركت سياسي اصيل مردمي، بهره برداري غير مجاز و فرصت طلبانه انجام گيرد. سازماندهي نيروهاي اپوزوسيون، مدتي است كه به يكي از مسائل مهم داخل و خارج از كشور تبديل شده است. سازمانها و گروههاي سياسي داخل و خارج از كشور، هريك دست به انتشار بيانيه و تشكيل جلساتي براي گرد هم آوردن نيروهاي اپوزوسيون زده اند. يكي از ضعفهايي كه به گفته ناظران سبب شده تا جنبش اصلاح طلبان با ركود و سستي مواجه شود، عدم وجود حزب و يا سازماني است كه بتواند نيروهاي پراكنده اپوزوسيون را جمع كرده و به نيروي موثر تبديل شود. محسن سازگارا مي گويد هنوز براي رسيدن به چنين اپوزوسيوني زود است.
محسن سازگارا: مشكلي كه در فضاي سياسي فعلي ايران وجوددارد، نبودن يك اپوزوسيون قوي و ملي است كه بتواند بر خواست ملت پافشاري كند و هم در عرصه داخلي و هم درعرصه بين المللي بتواند تحولات كشور را هدايت كند. شايد كمي زود باشد كه همه نيروهايي كه منعكس كننده خواست ملت هستند، يعني تغيير قانون اساسي و تغيير سياستهاي كلان نظام كه رهبري مسئولش است، بتوانند دور هم جمع شوند، ولي اين مسيري است كه لاجرم و دير يا زود ما بايد بتوانيم طي كنيم. البته دانشجويان خودشان در مقاطع مختلف نشان دادند كه چه به شكل اتحاديه هاي مثل دفتر تحكيم و چه به شكل سازمانهاي صنفي خودشان، از اكثر احزاب و جناحهاي موجود در صحنه، هم قوي تر هستند و هم سازمان يافته تر هستند. بنابراين حركتهاي دانشجويي اگر جهت گيريهايش درست باشد، خيلي وقتها مي تواند حتي ساير احزاب و گروهها را هم راه ببرد، چه برسد به اينكه بخواهد دنبال آنها حركت كند.
ج ز: اكنون سه روز پس از آغاز حركتهاي اعتراضي دانشجويان، انعكاس وسيع آن در داخل و خارج از كشور به بسته تر شدن فضاي سياسي ، مراسم سالگرد 18 تير، به چالش ديگري براي حكومت جمهوري اسلامي ايران تبديل شده است. حركت اعتراضي دانشجويان دانشگاه تهران كه يك حركت صنفي بود سريعا رنگ وبوي سياسي بخود گرفت. به گفته اكثر تحليل گران و دانشجويان فضاي سياسي ايران چنان بسته است كه كوچكترين حركتي مي تواند به يك حركت سياسي تبديل شود. نيروهاي فشار در سه روز گذشته بدون توجه به اخطارهاي مقامات جمهوري اسلامي همچنان به سركوب و ضرب و شتم دانشجويان و مردم پرداختند. در گزارش ويژه امشب راديو فردا مهران براتي از فعالان سياسي خارج از كشور، محسن سازگارا، تحليل گر مسائل سياسي، مهدي امين زاده از اعضاي شوراي مركزي دفتر تحكيم وحدت و مهدي حبيبي، دبير انجمن اسلامي دانشگاه صنعتي اميركبير شركت دارند و به بررسي علل، ريشه ها و چشم انداز اين حركت اجتماعي مي پردازند.
