روزهای اخیر دور جدیدی از درگيری نظامی بين ارمنستان و جمهوری آذربايجان روی داد که باعث نگرانی کشورهای منطقه و جامعه بين‌المللی شد و بار دیگر خشم عمومی را در هر دو کشور برانگيخت.
اوج درگیری‌های جدید روزهای ۲۲ تا ۲۴ تیر روی داد و شمار قربانیان دو طرف مجموعا به ۱۶ کشته رسید که یکی از آنها غیرنظامی بود.
از سال ۱۹۸۸ که همزمان با فروپاشی شوروی منازعه دو کشور بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ آغاز شد، تنش‌های متعددی بین دو کشور روی داده و درگیری اخیر را می‌توان مرگبارترین در چهار سال اخیر قلمداد کرد.
با اینکه از آغاز این بحران ۳۲ سال می‌گذرد، مناقشه همچنان پابرجاست و حدود ۳۰ هزار نفر در این مدت کشته شده‌اند.
دو طرف در سال ۱۹۹۴ پیمان آتش‌بس امضا کردند اما این پیمان نیز به اختلافات پایان نداد.
مطابق آن آتش‌بس، ناگورنو قره‌باغ و مناطق اطراف آن به کنترل ارمنستان درآمد؛ با این حال از آن زمان تاکنون هر از چندی درگيری مسلحانه‌ای در اين منطقه و در امتداد نوار مرزی دو کشور روی داده است.
دلیل درگیری اخیر چه بود؟
در درگیری جدید، طبق روال دهه‌های اخير، هر يک از دو کشور دیگری را به اقدامات تحريک‌آميز و شروع درگیری متهم می‌کند.
بنابر برخی گزارش‌ها، حرکت يک خودروی نظامی جمهوری آذربايجان در بخش شمالی مرز مشترک دو کشور نخستین جرقه درگيری در روز یکشنبه ۲۲ تیر بوده است.
با این حال تائيد مستقل گزارش‌ها از منطقه نبرد کمابیش ناممکن است.
یک تحلیلگر سیاسی به رادیو اروپای آزاد می‌گوید درگیری این بار عجیب بود چون ظاهرا اقدام تحریک‌آمیزی روی نداده بود.
آرکادی دوبنوف، از مرکز کارنگی مسکو، می گويد: «تمامی شواهد نشان می‌دهد که به احتمال زیاد، علت ماجرا خطای انسانی بوده، نه انگيزه‌های سياسی یا راهبردی».
اما یک کارشناس دیگر هرگونه تصادفی بودن شروع درگیری را رد می‌کند.
توماس دو وال، کارشناس ارشد پژوهشکده کارنگی اروپا، می‌گوید: «دقيقا مشخص نيست کدام طرف درگيری را شروع کرده ولی جمهوری آذربايجان در وقوع درگيری نفع بيشتری داشته است؛ زیرا از عدم پيشرفت در مذاکرات و رکود آن در دو سال و نیم اخیر کلافه است و می‌خواهد این غیرعادی بودن وضعیت را به جامعه بين‌المللی نشان دهد».
این کارشناس سیاسی در توئیتی نوشت: «اینجا هيچ چیز تصادفی نیست. موارد نقض آتش‌بس تصمیم سیاسی هستند».
چه تفاوت‌هایی بین درگيری فعلی با موارد قبلی بود؟
کشته شدن ۱۶ تن در درگیری‌های اخیر بالاترین رقم در چهار سال اخیر به شمار می‌رود. پیش از این، بالاترین رقم تلفات مربوط به درگيری‌های سال ۲۰۰۸ بود.
يک نکته عجيب در درگیری‌های جدید نیز کشته شدن يک ژنرال ارتش جمهوری آذربايجان در روز سه‌شنبه است.
اکثر درگيری‌های سه دهه اخير از طریق تک تيراندازی يا شليک تيربار بوده و معمولا تلفات آن پرسنل رده پائين و در مواردی غيرنظاميان بوده‌اند.
برخی شواهد حکایت از آن دارد که در درگيری‌های اخير از تانک، پهپاد و توپخانه نیز استفاده شده است.
تأثير درگيری‌های اخير بر فضای سياسی دو کشور
دور جدید درگيری‌ها بسرعت در هر دو کشور فضای ملی‌گرایی شدیدی پدید آورد و به ناسیونالیسم دامن زد.
به گفته آرکادی دوبنوف، «در هر دو کشور، هر جناح سياسی - نظامی که می‌خواهد نشان دهد ميهن‌پرست و مدافع سرزمين مادری است می‌تواند تنش را تشديد کند».
با وجودی که جمهوری آذربایجان محدودیت‌هایی برای مقابله با کرونا وضع کرده، روز سه‌شنبه خیابان‌های باکو مملو از جمعيت خشمگين شد و پليس برای متفرق کردن آنها چند تن را بازداشت کرد.
نيکول پاشينيان، نخست وزير ارمنستان، هشدار داده است اقدامات آذربايجان بی‌پاسخ نخواهد ماند.
از زمان روی کار آمدن آقای پاشينيان درگيری‌های مرزی بين دو کشور کاهش يافته و تماس‌های ديپلماتيک و برخی گفت‌وگوها بين مقامات نظامی دو کشور بيشتر شده بود.
با این حال از حدود یک سال پیش بدین سو مناسبات دو کشور با تنش‌هایی فزاینده همراه شد.
در حال حاضر نشانه‌ای از احتمال وقوع مجدد درگيری و تبديل آن به بحران جدی ديده نمی‌شود.
روز چهارشنبه نیز مقامات نظامی دو کشور تایید کردند که در ۲۴ ساعت اخیر درگیری تازه‌ای بین دو طرف روی نداده است.
آمريکا، روسيه، اتحاديه اروپا و ترکيه خواستار خويشتنداری دو طرف شده‌اند.
منطقه ناگورنو-قره‌باغ بخشی از خاک جمهوری آذربایجان است که اکثریت ارمنی دارد و از پایان جنگ دو کشور در دهه ۹۰ توسط ارمنی‌ها اداره می‌شود.
