جين شارپ پژوهشگر ۸۳ ساله سابق دانشگاه هاروارد آثار متعددی در مورد مبارزه سياسی و مدنی مسالمت آميز نوشته است. يکی از اين کتاب ها با عنوان « از ديکتاتوری تا دمکراسی» راهنمای عمل بسياری از جنبش های سياسی صلح آميز بوده از صربستان گرفته تا آنچه که اخيرا در مصر روی داد.
راديو اروپای آزاد/ راديو آزادی اخيرا با جين شارپ در مورد جنبش های مسالمت آميز، انقلاب مصر و موج گسترده اعتراضات سياسی که خاورميانه و شمال آفريقا را در برگرفته مصاحبه کرده است.
آثار و نوشته های شما در بسيار از جنبش های سياسی سالهای اخير مورد استفاده قرار گرفته اند. وقتيکه می بينيد بسياری از جنبش های اخير خاورميانه نيز از آموزه های شما برای گذار به دمکراسی بهره می گيرند چه احساسی پيدا می کنيد؟
بهتر است به جای کلمه « آموزه يا آموزش» از مفهوم مطالعات و تحقيقات استفاده کنيم. بسيار خوب است که مردم تحقيقات من را مفيد می دانند. ولی تمام ارزش و اعتبار انقلاب مصر به مردم آن کشور تعلق دارد و نه من.
نظر شما راجع به انقلاب مصر چيست؟
خيلی شجاعانه است. مردم مصر از همان روزهای اول جنبش شجاعت خود را به نمايش گذاشتند. بسياری از خبرگزاری ها به اين نکته اشاره می کردند که مردم بر هراس خود غالب شده اند و اين غلبه بر هراس يکی از مهمترين نکاتی بود که مهاتما گاندی در مبارزات ضد استعماری هند بر آن تاکيد می کرد. اگر مردم ديگر هراسی نداشته باشند ديکتاتورها به دردسر خواهند افتاد.
علاوه بر اين مردم مصر تا حد زيادی توانستند به روش غير خشونت آميز مبارزه خود وفادار بمانند حتی در شرايطی که به شدت مورد حمله قرار می گرفتند. حتی در اجتماعات يک ميليون نفری هم اين عنصر مسالمت آميز جنبش حفظ شد و اين دستاوردی بسيار بزرگ و در حقيقت کليد موفقيت آنها بود.
اميد شما اين است که مصر به چه سمتی برود؟
من اميدوارم که آنها بتوانند عنصر دمکراتيک اين جنبش را حفظ کرده و هيچ گروهی نتواند با اعمال قدرت خود در دوران انتقالی زمينه های بازگشت به ديکتاتوری را ايجاد کند. چون امکان وقوع يک چنين حالتی هنوز وجود دارد.
نظرتان در مورد گسترش شتابناک جنبش های اعتراضی مسالمت آميز در سراسر خاورميانه چيست؟
اگر آنها بتوانند انضباط را حفظ کنند بسيار عالی خواهد بود. ولی اگر به سمت شورش و خشونت بگرايد آنها شکست خواهند خورد. حفظ انضباط، تعمق و تقويت روش های سازماندهی برای ادامه مسالمت آميز اعتراضات تنها راه ممکن برای بنا و خلق نهادهای دمکراتيک است.
در مقايسه رژيم های حاکم بر خاورميانه با حکومت های کشورهای مثل صربستان، اوکراين و گرجستان شايد بتوان گفت که رژيم های خاورميانه مثلا مصر و يا ايران با خشونت بيشتری سرکوب می کنند فکر می کنيد که مردم در خاورميانه با چالش های بزرگتری روبرو هستند؟
اين نکته را يادآوری کنم که انقلاب های کشورهايی که شما نام برديد به سادگی به انجام نرسيد و نبايد آنها را کم اهميت تلقی کرد. به نظر من گسترش اين اعتراضات در منطقه خاورميانه نکته بسيار مهمی است و بهره گيری از تجارب ملت های ديگر بسيار مفيد است. در عين حال بايد بگويم که جنبش های بی مقدمه و خودبه خودی گاهی اوقات به حرکات بسيار نيرومندی بدل می شوند.
به عنوان مثال در نمونه تونس به نظر می رسد که تا حد زيادی جنبش به شکل خود به خودی و در واکنش به يک حادثه دردناک در يک شهر دور افتاده آغاز شد.
اين حد از گسترش شتابناک به جنبش توان زيادی می دهد ولی در لحظات دشوار معترضان نبايد به اين فکر بيافتند که می توانند نيروهای پليس يا ارتش را شکست دهند. آنها بايد همواره حالت مسالمت آميز حرکت را حفظ کنند.
به نظر شما تکنولوژی و رسانه های اجتماعی مدرن آيا به نظريات و فرضيه های شما افزوده است؟ و فکر می کنيد که اين روشهای ارتباطی جديد در مبارزه برار سرنگونی ديکتاتوری ها چه نقشی دارند؟
خيلی مشخص است که در نمونه مصر و تونس از اين رسانه های اجتماعی بهره فراوانی گرفته اند. من کارشناس اين عرصه نيستم ولی در هر حال نمی توان منکر اين نکته شد که اين رسانه های اجتماعی در حفظ ارتباط و برقراری نظم و انضباط در صفوف معترضان نقش بسيار مهمی ايفا کرده اند.
آيا نکته ديگری هست که بخواهيد درمورد تحقيقات خود و يا مسائل مربوط به انقلابها خاطر نشان کنيد؟
به نظر می رسد که بخشی از نوشته های من شايد تا حدی در اين زمينه مفيد بوده است. نوشته های من محصول سال ها تحقيقات بودند که البته در زمان نگارش و چاپ کسی توجه چندانی به آنها نمی کرد.
ولی تحقيقات بسيار مهم است و برای توسعه و تکميل اين روش آلترناتيو در مبارزات سياسی و مدنی بايد امکانات آموزشی و تحقيقاتی فراهم باشد. مبارزه مسالمت آميزی که ما از آن صحبت می کنيم نه فقط گزينه ای برای پايان دادن به خشونت و سرکوب بلکه آلترناتيوی برای تسليم انفعالی به قدرت های سرکوبگراست.
مبارزه فعال ولی مسالمت آميز تاريخ بسيار طولانی دارد و قرنهای است که مردم از اين روش استفاده کرده اند. شايد در گذشته اين روش کمتر مورد توجه قرار می گرفت ولی اکنون به نظر می رسد که جوامع و ملت های گوناگون بيشتر به اين روش روی آورده و با آگاهی و تسلط بيشتری آن را به کار می گيرند.
راديو اروپای آزاد/ راديو آزادی اخيرا با جين شارپ در مورد جنبش های مسالمت آميز، انقلاب مصر و موج گسترده اعتراضات سياسی که خاورميانه و شمال آفريقا را در برگرفته مصاحبه کرده است.
آثار و نوشته های شما در بسيار از جنبش های سياسی سالهای اخير مورد استفاده قرار گرفته اند. وقتيکه می بينيد بسياری از جنبش های اخير خاورميانه نيز از آموزه های شما برای گذار به دمکراسی بهره می گيرند چه احساسی پيدا می کنيد؟
بهتر است به جای کلمه « آموزه يا آموزش» از مفهوم مطالعات و تحقيقات استفاده کنيم. بسيار خوب است که مردم تحقيقات من را مفيد می دانند. ولی تمام ارزش و اعتبار انقلاب مصر به مردم آن کشور تعلق دارد و نه من.
نظر شما راجع به انقلاب مصر چيست؟
خيلی شجاعانه است. مردم مصر از همان روزهای اول جنبش شجاعت خود را به نمايش گذاشتند. بسياری از خبرگزاری ها به اين نکته اشاره می کردند که مردم بر هراس خود غالب شده اند و اين غلبه بر هراس يکی از مهمترين نکاتی بود که مهاتما گاندی در مبارزات ضد استعماری هند بر آن تاکيد می کرد. اگر مردم ديگر هراسی نداشته باشند ديکتاتورها به دردسر خواهند افتاد.
علاوه بر اين مردم مصر تا حد زيادی توانستند به روش غير خشونت آميز مبارزه خود وفادار بمانند حتی در شرايطی که به شدت مورد حمله قرار می گرفتند. حتی در اجتماعات يک ميليون نفری هم اين عنصر مسالمت آميز جنبش حفظ شد و اين دستاوردی بسيار بزرگ و در حقيقت کليد موفقيت آنها بود.
اميد شما اين است که مصر به چه سمتی برود؟
من اميدوارم که آنها بتوانند عنصر دمکراتيک اين جنبش را حفظ کرده و هيچ گروهی نتواند با اعمال قدرت خود در دوران انتقالی زمينه های بازگشت به ديکتاتوری را ايجاد کند. چون امکان وقوع يک چنين حالتی هنوز وجود دارد.
نظرتان در مورد گسترش شتابناک جنبش های اعتراضی مسالمت آميز در سراسر خاورميانه چيست؟
اگر آنها بتوانند انضباط را حفظ کنند بسيار عالی خواهد بود. ولی اگر به سمت شورش و خشونت بگرايد آنها شکست خواهند خورد. حفظ انضباط، تعمق و تقويت روش های سازماندهی برای ادامه مسالمت آميز اعتراضات تنها راه ممکن برای بنا و خلق نهادهای دمکراتيک است.
در مقايسه رژيم های حاکم بر خاورميانه با حکومت های کشورهای مثل صربستان، اوکراين و گرجستان شايد بتوان گفت که رژيم های خاورميانه مثلا مصر و يا ايران با خشونت بيشتری سرکوب می کنند فکر می کنيد که مردم در خاورميانه با چالش های بزرگتری روبرو هستند؟
اين نکته را يادآوری کنم که انقلاب های کشورهايی که شما نام برديد به سادگی به انجام نرسيد و نبايد آنها را کم اهميت تلقی کرد. به نظر من گسترش اين اعتراضات در منطقه خاورميانه نکته بسيار مهمی است و بهره گيری از تجارب ملت های ديگر بسيار مفيد است. در عين حال بايد بگويم که جنبش های بی مقدمه و خودبه خودی گاهی اوقات به حرکات بسيار نيرومندی بدل می شوند.
به عنوان مثال در نمونه تونس به نظر می رسد که تا حد زيادی جنبش به شکل خود به خودی و در واکنش به يک حادثه دردناک در يک شهر دور افتاده آغاز شد.
اين حد از گسترش شتابناک به جنبش توان زيادی می دهد ولی در لحظات دشوار معترضان نبايد به اين فکر بيافتند که می توانند نيروهای پليس يا ارتش را شکست دهند. آنها بايد همواره حالت مسالمت آميز حرکت را حفظ کنند.
به نظر شما تکنولوژی و رسانه های اجتماعی مدرن آيا به نظريات و فرضيه های شما افزوده است؟ و فکر می کنيد که اين روشهای ارتباطی جديد در مبارزه برار سرنگونی ديکتاتوری ها چه نقشی دارند؟
خيلی مشخص است که در نمونه مصر و تونس از اين رسانه های اجتماعی بهره فراوانی گرفته اند. من کارشناس اين عرصه نيستم ولی در هر حال نمی توان منکر اين نکته شد که اين رسانه های اجتماعی در حفظ ارتباط و برقراری نظم و انضباط در صفوف معترضان نقش بسيار مهمی ايفا کرده اند.
آيا نکته ديگری هست که بخواهيد درمورد تحقيقات خود و يا مسائل مربوط به انقلابها خاطر نشان کنيد؟
به نظر می رسد که بخشی از نوشته های من شايد تا حدی در اين زمينه مفيد بوده است. نوشته های من محصول سال ها تحقيقات بودند که البته در زمان نگارش و چاپ کسی توجه چندانی به آنها نمی کرد.
ولی تحقيقات بسيار مهم است و برای توسعه و تکميل اين روش آلترناتيو در مبارزات سياسی و مدنی بايد امکانات آموزشی و تحقيقاتی فراهم باشد. مبارزه مسالمت آميزی که ما از آن صحبت می کنيم نه فقط گزينه ای برای پايان دادن به خشونت و سرکوب بلکه آلترناتيوی برای تسليم انفعالی به قدرت های سرکوبگراست.
مبارزه فعال ولی مسالمت آميز تاريخ بسيار طولانی دارد و قرنهای است که مردم از اين روش استفاده کرده اند. شايد در گذشته اين روش کمتر مورد توجه قرار می گرفت ولی اکنون به نظر می رسد که جوامع و ملت های گوناگون بيشتر به اين روش روی آورده و با آگاهی و تسلط بيشتری آن را به کار می گيرند.
