ساداناند دهوم، خبرنگار روزنامه وال استريت جورنال که کتاب و مقالاتی در مورد اسلام راديکال نوشته است، در گفتگويی با راديو اروپای آزاد/ راديو آزادی شرکت کرده است.
اسلام راديکال (تندرو) را چگونه تعريف می کنيد؟
اسلام يکی از مهمترين اديان جهان است که بيش از يک ميليارد و يکصد ميليون نفر پيرو دارد. اسلام راديکال يک ايدئولوژی سياسی است که اقليت کوچکی از مسلمانان از آن پيروی می کنند و هدف آن تحميل خود به تمام ساختار های حکومتی و اجتماعی است.
آنها معتقدند که ارزشها و قوانينی را که تبليغ می کنند حکم خداوند است و بايد در سراسر کره زمين به اجرا درآيند.
مسلمانان معمولی فقط به دين اعتقاد دارند و مشغول زندگی خود هستند. در حاليکه اسلام گرايان راديکال که به يک چنين ايدئولوژی به اصطلاح نجات بخشی معتقدند، به دنبال تغيير دادن تمام عرصه های سياسی و اجتماعی جوامع بشری هستند.
اسلام راديکال در چه بخشهايی از جامعه نفوذ دارد؟
به خصوص در ميان مردان تحصيلکرده و جوانان طرفدارانی دارد و دليل گرايش به آن سادگی پاسخی است که برای مسائل مهم امروز جهان ارائه می دهد.
اکثر جوانان تحصيلکرده ای که به اسلام راديکال روی می آورند معمولا نسل اول يا اولين افراد از يک خانواده هستند که به اين سطح از آموزش رسيده اند. تفکر اسلام گرايان راديکال اين است که اگر قوانين شريعه حاکم شوند، همه مشکلات حل خواهند شد.
خيلی از اين افراد در خانواده يا محيط هايی بزرگ شده اند که نگاه به مسائل اجتماعی هميشه خيلی خشک يا به قول معروف فقط سياه و يا سفيد بوده است. آنها به اصطلاح پيشروان گروههای اجتماعی هستند که به دنبال پاسخ می گردند و اولين پاسخ ساده ای که می يابند اسلام راديکال است.
در کشاکش بين اسلام ميانه رو و اسلام تندرو کداميک دست بالا را دارند؟
اين کشاکش طولانی است و هنوز ادامه خواهد داشت. نقطه قوت اسلام ميانه رو اين است که اکثريت مسلمانان، مثل اکثريت هر مردم و جامعه ديگری، در ذات و رفتار خود ميانه رو هستند. اما اسلام تندرو در برخی نقاط يا موارد برتری پيدا می کند چون سازمانيافته تر و از نظر تبليغ نيز يک ايده خيلی جذاب را مطرح می کند. بنابراين در دراز مدت هنوز برتری با ميانه روهاست هر چند در بسياری از موارد ابتکار عمل در دست تندروهاست.
آيا می توان تندروی اسلام تندرو را کاهش داد و يا زدود؟
راديکالها دو دسته هستند . يک گروه از روشهای خشونت آميز استفاده می کنند ولی گروه ديگری همان ايده ها را از طريق روشهای غير خشونت بار تعقيب می کنند. مذاکره، مصالحه و تغيير راديکالهای خشونت طلب بسيار دشوار و يا شايد نامحتمل است.
اما آن بخشی را که طرفدار خشونت نيستند امکان دارد که تا حدی به بدنه جامعه نزديک کرد. به عنوان مثال « اخوان المسلمين» در سالهای دهه ۱۹۶۰ به انتخابات اعتقاد نداشت ولی اکنون آنها در اين روشهای متعارف برای حل مسائل سياسی شرکت می کنند. با اين وجود به اعتقاد من امکان مصالحه با اين گروهها بر سر موازين و معيارهايی که ليبرال تلقی می شوند، هنوز هم بسيار ناچيز است.
به نظر شما اسلام در کوتاه مدت و طولانی مدت به چه سمتی حرکت می کند؟
معمولا روندهايی مثل جهانی شدن و مدرنيسم چالشهای گوناگونی را پيش می کشند. به اعتقاد من دادن پاسخ های کليشه ای و خشک به اين معضلات بيش از آنکه مفيد باشد مضر است. من دقيقا نمی دانم که مسلمانان در جهان امروزی به چه سمتی حرکت می کنند ولی در کوتاه مدت خيلی خوشبين نيستم.
حداقل از سالهای دهه ۱۹۷۰ به اين سو در بسياری از جوامع مسلمان گرايش عمومی از مدرنيسم به سمت اسلام چرخيده است. درايران، اندونزی، پاکستان و حتی مصر در تمام اين کشورها معمولا جريانهايی که به دنبال نوآوری و مدرنيسم و انطباق جوامع مسلمان با معيارهای جهانی بوده اند تضعيف شده و به جای آن گرايش های اسلام گرا و به خصوص اسلام تندرو تقويت شده اند. اما روند تحولات در تاريخ بسيار سيال است و کفه ترازو می تواند در هر زمانی به نفع ديگری سنگين تر شود.
چه عواملی بر روند و مسير حرکت آينده اسلام تاثير خواهند گذاشت؟
عوامل بسياری دخيل هستند. به اعتقاد من حوادثی مثل « بهار عربی» تدوام يافته و تکرار خواهند شد. خواهيم ديد که آيا دمکراسی در کشورهای مسلمان ريشه خواهد گرفت يا نه. مسئله ديگر انطباق اين جوامع با مکانيزم های اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد است.
به اعتقاد من از ميان تمام مسائل مهمی که بر آينده اسلام و مسلمانان تاثير گذار خواهد بود عنصر تحکيم دمکراسی و انطباق با اقتصاد بازار آزاد بيش از همه اهميت دارند و به نوعی در شکل گيری آينده اين جوامع تعيين کننده خواهند بود.
