قطعه «دست افشان»، یکی از آثار جاوید افسری راد
ارکستر سمفونيک راديو و تلويزيون نروژ با اجرای آثاری از جاويد افسری راد در یکی از سالن های اپرای اسلو نوای موسيقی ايرانی سر داد.
«ماه در چاه» عنوان مجموعه اين آثار بود که با صدای سالار عقيلی خواننده موسيقی سنتی ايرانی در قالب يک کنسرت به اجرا درآمد.
افسری راد خود در اين کنسرت سنتور نواخت و بهنام و رضا سامانی با سازهای کوبه ای و جمال محمدی با سازهای بادی ايرانی و کمانچه نيز ارکستر را همراهی کردند.
ارکستر سمفونيک راديو و تلويزيون نروژ اهميت بسزايی در اين کشور دارد و هر ساله در مراسم اهدا جايزه نوبل صلح هنرنمايی می کند.
حدود ۶۰ نوازنده غربی در اين ارکستر حضور داشتند با اين حال به گفته سالارعقيلی، قطعات اجرا شده در کنسرت اسلو سراسر رنگ و نوای ايرانی داشت و اين بر زيبايی و ويژگی کار می افزود.
«ای عاشقان»
قطعات کنسرت در مايه های چهار گاه ، سه گاه ، اصفهان، نوا، شور، دشتی و ماهور ساخته و تنظيم شده بود و برخی از آنها نغمه های بختياری، کردی، آذری و مازندرانی بودند.
جاويد افسری راد چهار سال پيش و در پی ساخت و اجرای قطعاتی برای ارکستر سمفونيک نروژ به عنوان آهنگساز سال برگزيده شد و سال ۲۰۰۸ نيز جايزه «هنرمند سال» اسلو به وی اعطا شد.
اين هنرمند ايرانی چارچوب و رديف موسيقی ايرانی را نزد اساتيدی چون فرامرز پايور و پرويز مشکاتيان فرا گرفته و پس از مهاجرت به نروژ، رشته «آهنگسازی» را در دانشگاه اسلو به پايان برده است.
وی درباره کنسرت تازه خود می گويد: موسيقی ای که با ارکستر نروژی اجرا شد کاری تلفيقی است و در اين نوع موسيقی نکته مهم اين است که نوازندگان فرهنگ هايی که کنار يکديگر قرار می گيرند به پايگاهی مشترک برسند وخوشبختانه اين توفيق در اين برنامه با دقت همه نوازندگان به دست آمد.
وی تصريح می کند که برای ايجاد اين پايگاه، آهنگساز و رهبر ارکستر نقش اساسی دارند و آقای رونه هالورسن Rune Halvorsen رهبر نروژی ارکستر با مطالعه تمام جزييات قطعات و تصميم های دقيق به خوبی نقش خود را در اين زمينه ايفا کرده است.
دقت عمل رهبر ارکستر از ابتدای کنسرت که ارکستر، نوای «چهار گاه» برآورد، مشهود بود. «دست افشان» نام قطعه پر تحرک و هيجانی بدون کلام بود که افسری راد برای شروع کار برگزيده بود. لحن حماسی و ضرباهنگ های اين قطعه هفت ضربی شور آفرين بود و اشتهای موسيقيايی صدها نفر حاضر در سالن اپرای اسلو را تحريک می کرد.
با شروع قطعه بعدی با نام «نوا» فضای کار به سوی آرامش و تفکر پيش رفت اما با ورود به گامی بالاتر شور و اشتیاق در اردوی ارکستر خيمه زد.
يواکيم نوردين Joakim Nordin از نوازندگان سازهای کوبه ای ارکستر در باره اين دو قطعه گفت: ريتم های اين قطعات با وزن های رايج در موسيقی کلاسيک ما متفاوت است و خوشبختانه در تمرين ها و اجرای کنسرت مطالبی نو را از موسيقی ايرانی آموخته ام.
وی از بهنام و رضا سامانی به عنوان نوازندگان برجسته ای نام برد و گفت توانايی آنها در رعايت وارياسيون های ريتميک در ارکستر همراه با حفظ حس و حال موسيقی ايرانی ستودنی است.
پس از اين قطعات، زمان هنرنمايی سالار عقيلی فرا رسيد تا آهنگ «ای عاشقان» را بر اساس سروده ای از مولوی اجرا کند و وی نيز با تکيه بر اندوخته های خويش تلاش کرد تا به نيکی شعر مولانا را به حاضران انتقال دهد.
در حالی که سالن يکپارچه سرگرم ابراز احساسات نسبت به اجرای اين تصنيف بود، ندای «سرنا» در فضا طنين افکند. سازی که به ندرت برای اين گونه کنسرت ها مورد توجه قرار می گيرد. جمال محمدی در سه گاه می دميد که صدای سازهای بادی کلاسيک نيز به او پيوست و با دهل دو ضربی رضا سامانی در هم آميخت.
اصالت اين کار به حدی بود که گويی ارکستری نروژی در کوچه باغ های روستاهای بختياری دست به ساز برده است.
محمدی در اين باره می گويد: توجه به موسيقی محلی و به ويژه سازهايی چون سرنا، للوا و قوشمه در کار با ارکسترهای غير ايرانی به ندرت صورت گرفته است ولی خوشبختانه در کنسرت اسلو اين امر پديدار شد.
اجرای يک ملودی شاد از موسيقی بلوچی از ديگر قسمت های بخش اول برنامه بود که در آن «عبدالرحمان سورزهی» با ساز «بنجو» خود خوش درخشيد و توانايی های مثال زدنی خويش را آشکار ساخت. پيش از آن نيز نوازندگان ارکستر نروژی به تنهايی قطعه ای با نام «ندای آزادی» اجرا کردند که در حال و هوای دشتی بود.
بداهه خوانی سالار عقيلی در همين مايه با شعر «می تراود مهتاب» نيما يوشيج با همراهی کمانچه محمدی مکمل کار ارکستر سمفونيک بود.
«امید» در گوشه مهربانی
بخش دوم برنامه با طولانی ترين اثر بدون کلام افسری راد آغاز شد. آهنگساز در آن با استفاده از دانش و تکنيک خود و ظرايف موسيقی ايرانی پرده از احساسات لطيفی بر می داشت. ابتدای اين قطعه، حزن آلود به نظر می آمد.
ارکستر، نواهای آوازی می نواخت و يکی پس از ديگری گوشه های شور را پشت سر می گذاشت تا آنکه «اميد» در گوشه مهربانی بارور می شد و در پايان با تغيير تدريجی ريتم ها و سرعت آنها «حماسه و هيجان» مياندار مطلق بود.
رونه هالورسن، رهبر ارکستر در اين باره می گويد: قطعه شور از لحاظ موسيقيايی و زيبايی شناسی ساختار ويژه ای دارد و با هوشياری از ظرفيت های ارکستر کلاسيک بهره برداری می کند تا احساس و حالات گوناگون نهفته در موسيقی ايرانی را بيان کند.
افسری راد نيز در اين باره چنين می گويد: دراين قطعه همانند ديگر قطعات ما در پی آن نيستيم تا نوازندگان و سازهای ايرانی تنها به صورت يک رنگ منفرد در ساختار ارکستراسيون و هارمونی غربی ظاهر شود بلکه تلاش بر اين بوده تا ارکستر کلاسيک تا سر حد توانايی های خويش به موسيقی ايرانی نزديک شود.
اين هدف آهنگساز در قطعات «سوز و گداز» و «لزگی» که بر اساس ملودی های آذری ساخته شده چهره می نمود.
«سوز و گداز» لحنی جانسوز دربرداشت اما بلافاصله جای خود را به فضای پر شور لزگی می سپرد و در اين ميان کار برادران سامانی در نواختن دايره و تنبک به دليل نوع و سرعت ريتم ها حساس و جذاب بود.
بهنام سامانی نوازنده پر تجربه سازهای کوبه ای می گويد: افسری راد از جمله آهنگسازانی است که برای ريتم و سازهای کوبه ای ارزش والايی قائل است و از جسارت بسياری در آفرينش تغييرات ريتمی برخوردار است.
آهنگ «محور عشق» در اصفهان و تصنيف «ترک شيرازی» در همين مايه و براساس شعری از حافظ شيرازی از ديگر بخش های برنامه بود که تحسين تماشاگران را برانگيخت. اما در بين تصنيف های اين مجموعه شايد «مبارک باد» جايگاهی ويژه داشت.
اين تصنيف هفت ضربی در ماهور و بر مبنای شعر «عاشق شده ای ای دل» مولوی ساخته شده است. اين قطعه با دو نوازی دف آغاز و سپس تمام ارکستر را به بيان کشيد تا با صدای رسای عقيلی در هم آميزد، صدايی که در «عراق» به اوج رسيد و توانايی های خواننده را بيش از پيش آشکار ساخت.
