«دولت نیکلاس مادورو در ونزوئلا، جمهوری اسلامی و حزبالله لبنان را برای فعالیت به خاک خود دعوت کرده و ونزوئلا پایگاه حکومت ایران شده است»؛ این را اخیراً مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، گفته است.
سکاندار سیاست خارجی دولت دونالد ترامپ کمی پیشتر گفته بود که دربارۀ حضور ایران در ونزوئلا به «اندازۀ کافی» صحبت نمیشود، اما یکی از مهمترین پایگاههای ایرانیها ونزوئلاست.
ریشهٔ این تحلیل در کجاست، و با توجه به واقعیتهای موجود، روابط تهران و کارکاس از چه زمانی برای آمریکا حساسیتبرانگیز شد؟
Your browser doesn’t support HTML5
چرا ونزوئلا برای جمهوری اسلامی مهم است؟
روابط ایران و ونزوئلا بر پایهٔ همسویی در مخالفت با ایالات متحده، همکاری در حوزهٔ نفت و دور زدن تحریمها، مبادلههای نظامی و برخی توافقهای راهبردی استوار است؛ بهطوری که از حدود دو دههٔ پیش با امضای اسناد همکاری و سفرهای متقابل مقامها، از جمله دیدار محمود احمدینژاد و ابراهیم رئیسی با هوگو چاوز و نیکلاس مادورو، جدی شد و به نوعی به ائتلاف راهبردی ضدتحریم و مخالف آمریکا رسید.
در این میان، نقش سپاه پاسداران بهویژه نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بهعنوان نقشآفرینی فرامنطقهای در چند سال اخیر پر رنگ شده است.
روابط تهران–کاراکاس در دولت هوگو چاوز، رئیسجمهور پیشین ونزوئلا که تقریباً همزمان با ریاستجمهوری محمود احمدینژاد در ایران بود، وارد مرحلهای تازه شد و زمینه برای همکاریهای گسترده در حوزههای انرژی، ساختوساز، مبادلات امنیتی و حملونقل فراهم شد.
در همین دوره، شرکتهای ایرانی عمدتاً وابسته به سپاه پاسداران وارد پروژههایی همچون راهاندازی کارخانههای سیمان، ساخت مسکن، توسعه پتروشیمی و مشارکت در صنایع نظامی و امنیتی شدند.
با روی کار آمدن نیکولاس مادورو و تشدید تحریمهای آمریکا علیه ونزوئلا، اهمیت این همکاریها برای هر دو طرف بیشتر شد.
همکاریهای نظامی در حوزه پهپادی از ۲۰۲۲ میلادی به بعد افزایش یافت و کاراکاس به دنبال توسعه ظرفیتهای بومی با اتکا به فناوری پهپادهای ایرانی بود؛ تا جایی که این نزدیکی نظامی سبب نگرانی آمریکا شد و وزارت امورخارجه و خزانهداری ایالات متحده در سالهای اخیر چندین شرکت و فرد مرتبط با این شبکهٔ ارتباطی را تحریم کردند.
کمی پیشتر، در سال ۲۰۲۰، بحران بنزین و تأمین آن در ونزوئلا که در عین حال بزرگترین ذخایر نفت جهان نیز را در اختیار دارد، به اوج رسید. به گزارش منابع آمریکایی، این نفتکشهای ایرانی بودند که سوخت و مواد پالایشگاهی را به ونزوئلا رساندند.
جمهوری اسلامی ایران و ونزوئلا، آنچنان که وزارت خزانهداری ایالات متحده میگوید، برای خنثیسازی فشارهای اقتصادی آمریکا، شبکهای از شرکتهای صوری، بانکهای واسط و مسیرهای مالی پنهانی ایجاد کردند.
این سازوکار نهتنها امکان انتقال منابع ارزی را به ایران فراهم کرد، بلکه زمینهای برای پروازهای شرکت ماهانایر به کاراکاس را از سال ۲۰۱۹ ایجاد کرد.
حالا و به تازگی، پس از افزایش فشار آمریکا به ونزوئلا، آنطور که روزنامهٔ واشینگتنپست و شبکهٔ خبری سیانان گزارش کردند، نیکلاس مادورو در نامههایی به مسکو، پکن و تهران از آنها برای تقویت توان دفاعی و نظامی کشورش درخواست کمک کرده است.
براساس این گزارشها، خواستههای کاراکاس از متحدانش شامل رادارهای پدافندی، قطعات نظامی و ارتقای جنگندهها، پهپادهای برد بلند و اخلالگرهای جیپیاس بوده است.
در پی انتشار این گزارشها، اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، گفت که ونزوئلا «بهعنوان کشوری مستقل و با مردمی مصمم، بهخوبی از عهده دفاع از خود برمیآید».
در مجموع و بهگفتهٔ برخی ناظران، روابط جمهوری اسلامی و ونزوئلا در دو دهه گذشته از یک اتحاد سیاسی ایدئولوژیک به یک شراکت امنیتی–اقتصادی در نزدیکی مرزهای ایالات متحده رسیده است؛ از پروژههای ساختمانی و انرژی گرفته تا همکاریهای امنیتی و مسیرهای دور زدن تحریمها، بهطوری که امروزه همگرایی تهران و کاراکاس حساسیتهایی را در چگونگی برخورد آمریکا با دولت نیکلاس مادورو ایجاد کرده است.