سیاسی

رافائل گروسی؛ نامی تازه که با پرونده اتمی ایران گره می‌خورد

ششمین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رافائل گروسی، بیش از سه دهه پیش به دستگاه سیاست خارجی کشورش، آرژانتین پیوست. او که در رشته‌های روابط و سیاست بین‌الملل و همچنین تاریخ تحصیل کرده، پله‌های ترقی در عرصه سازمان‌های بین المللی را در سازمان ملل متحد طی کرده و بیش از هر جای دیگر در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فعال بوده است؛ حال چه در سمت معاون مدیرکل آژانس و چه به عنوان سفیر آرژانتین در این سازمان.

رافائل ماریانو گروسی که ۵۸ سال دارد، از روز سه‌شنبه ۱۲ آذر کار خود را به عنوان مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی آغاز می‌کند.

بیشتر در این باره: آغاز به کار رافائل گروسی به عنوان مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

پس از آنکه یوکیا آمانو پیش از پایان دوره‌اش، به علت بیماری درگذشت، آژانس با بحرانی مقطعی در نحوه انتخاب مدیرکل روبرو شد چرا که موقعیتی تازه پیش آمده بود و باید راهی متفاوت برای انتخاب مدیرکل پی گرفته می‌شد. چرا که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با صدها کارمند و بودجه چند صد میلیون دلاری، مسئولیتی خطیر در عرصه امنیت بین‌الملل دارد و بی‌ثباتی در هدایت آن می‌تواند پیامدهایی جدی داشته باشد.

از همین رو هم تلاش برای انتخاب مدیرکل تازه شدت گرفت. پس از درگذشت یوکیا آمانو، کورنل فروتسا، نزدیکترین معاون او، ادامه کار را به صورت موقت بر عهده گرفت و خود نیز نامزد پست مدیرکلی شد. در روند برگزاری انتخابات که از سوی شورای حکام انجام می‌شد، تلاش‌هایی برای شفاف کردن این روند نزد افکار عمومی نیز انجام شد و از جمله سخنرانی مقدماتی هر ۴ نامزد به صورت زنده از طریق اینترنت قابل مشاهده بود.

بیشتر در این باره: مسیر «غیرمعمول» انتخاب مدیرکل آژانس

اما از میانه راه مشخص بود که رافائل گروسی موافقان بیشتری دارد و پس از چند دوره رأی‌گیری او به عنوان مدیرکل تازه برگزیده شد. مرحله بعدی، فراهم آوردن مقدمات برگزاری یک کنفرانس عمومی اضطراری بود، که به صورت تشریفاتی انتخاب آقای گروسی را به رسمیت بشناسد و او سوگند برعهده گرفتن سمت مدیرکلی را ادا کند.

رافائل گروسی که اولین مدیرکل آژانس از آمریکای جنوبی است، از همان آغاز کار با مسائل متعددی روبه‌روست؛ از جمله مهم‌ترین آنها پرونده هسته‌ای ایران است که در حدود دو دهه اخیر با فراز و فرود بی‌شمار، تبدیل به یکی از اصلی‌ترین پرونده‌های چالش‌برانگیز برای مدیرکل‌های آژانس بوده است.

آقای گروسی در یک توئیت که هفته گذشته در روز پایان کارش به عنوان سفیر آرژانتین نوشته، از آماده بودن خود در زمانی که کارهای زیادی در پیش رو دارد سخن گفته بود.

رافائل گروسی در روز اول دسامبر در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ان‌اچ‌کی ژاپن گفته بود می‌خواهد «روابط کاری خوب و سازنده‌ای با مقام‌های ایرانی» داشته باشد و افزوده بود که نمی‌خواهد «تبعیض» وجود داشته باشد اما در عین حال در صورت نیاز برای انجام تعهدات آژانس، جدیت به خرج خواهد داد.

درباره مسیر پیش روی رافائل گروسی، روند رسیدگی به پرونده ایران در دوران مدیرکل تازه و همچنین جایگاه مدیرکل، رادیوفردا دیدگاه متخصصان این حوزه که سازوکار آژانس بین المللی انرژی اتمی را به دلیل تجربه فعالیتشان در این ارتباط می‌شناسند، جویا شده است.

مارک فیتز پاتریک
بیش از سه دهه فعال در امور مربوط به عدم اشاعه از جمله معاون موقت وزیر خارجه آمریکا در این زمینه و مدیر اجرایی پیشین بخش آمریکای انستیتوی بین‌المللی مطالعات راهبردی

یکی از دلایل انتخاب رافائل گروسی این بود که او از پشتیبانی ایالات متحده برخوردار بود، کشوری که از او انتظار دارد رویکرد سختگیرانه‌تری در قبال ایران داشته باشد. شکی نیست که ایران اولویت او خواهد بود. در کنار نقش مهمی که آژانس در راستی‌آزمایی ابعاد برجام دارد، گروسی باید درباره شواهدی که اخیرا افشا شده تحقیق کند، اسنادی که درباره گذشته برنامه ایران درباره توسعه کار روی سلاح هسته‌ای است. مهم‌ترین موضوعی که گروسی باید به آن رسیدگی کند تمایل نداشتن ایران به توضیح درباره ذراتی اورانیومی است که در تأسیساتی در تهران پیدا شد. اگر این را به روند از هم پاشیدن برجام بیافزاییم، پرونده ایران یک دردسر جدی برای گروسی از همان ابتدای کار خواهد بود.

مارک فیتزپتریک

رهبری گروسی دوران تازه‌ای را برای آژانس رقم خواهد زد. اما این اشتباه است که فکر کنیم آژانس تحت هدایت او تفاوتی اساسی با آنچه در دوران یوکیا آمانو شاهد بودیم، خواهد داشت. نباید فراموش کنیم که آمانو در ابتدای کار نامزد محبوب واشینگتن بود، و از او انتظار می‌رفت که در قبال ایران سخت‌گیرانه عمل کند. اما مأموریت آژانس این نیست که سخت‌گیر باشد، بلکه این است که بی‌طرف باشد و بر اجرای پادمان‌ها پافشاری کند تا مواد هسته‌ای از سوی کشورهای عضو در مسیرهای غیرصلح‌آمیز استفاده نشود. گروسی مطمئناً هم بی‌طرفی و هم پیگیربودن را اجرا خواهد کرد.

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌تواند شخصیت قدرتمندی باشد. مضاف بر ابزار سازمانی که در اختیار دارد، مدیرکل همچنین قدرت «منبر» را هم در اختیار دارد، حال چه با اظهارنظرهای عمومی و یا مهم‌تر از آن، آنچه که در گزارش به شورای حکام می‌آورد. گزارش‌های آمانو برخی اوقات به دلیل اینکه آنچنان تند نبود یا برخی جزئیات را حذف کرده بود، مورد انتقاد قرار می‌گرفت. شاید گروسی به سمت دیگری حرکت کند. اما قدرت مدیرکل بی حد و اندازه نیست. رئیس آژانس تحت رهنمود شورای حکام عمل می‌کند. آژانس دوهزار و پانصد کارمند دارد، هویت، سنت و اهداف خود را دارد. مانند یک هواپیمای عظیم در حال حرکت است که نمی‌توان به یک‌باره مسیر آن را تغییر داد و این کار باید خیلی آرام و با چند درجه محدود انجام شود.

اولی هاینونن
معاون پیشین مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در امور پادمان - تحلیلگر ارشد بنیاد دفاع از دمکراسی‌ها

اولی هاینونن/ ۲۰۰۷

رافائل گروسی تجربه‌ای فراوان در زمینه عدم اشاعه دارد. او رئیس گروه تجهیزکنندگان هسته‌ای بوده، در سازمان منع استفاده از سلاح‌های اتمی سمت بالایی داشته، و اخیرا به عنوان رئیس کنفرانس بررسی ان پی تی در سال ۲۰۲۰ انتخاب شد. او همچنین سال‌ها در شورای حکام بوده و رسیدگی به موضوعات مهمی را در زمان خدمت در دستگاه دیپلماسی آرژانتین عهده دار بوده است. این تجربه و برنامه او برای اداره آژانسی شفاف‌تر و بازتر، خیلی به موقع است. من البته انتظار تغییری بزرگ ندارم اما آژانس و مدیریت آن و شورای حکام باید با توجه به تغییر دوران، شاهد تغییراتی باشد.

برای اعتبار نظام راستی‌آزمایی آژانس به نظرم پرونده‌های سوریه و ایران باید بار دیگر مورد بررسی قرار گیرند و تحقیق کاملی که مدت‌ها پیش باید انجام می‌شد، پی گرفته شود و مدیرکل نقش با اهمیتی در زمینه این تلاش‌ها دارد.

مدیرکل یک خدمتگزار است که در خدمت نهادهای قانونگذار است؛ یعنی درخواست این نهادها که شامل شورای حکام و کنفرانس عمومی می‌شود را اجابت می‌کند. این را نباید فراموش کرد. اما در همین حال او چهره عمومی دارد، مجموعه آنچه در حوزه هسته‌ای رخ می‌دهد زیرنظر اوست و به نظرم بهتر است که دولت‌ها و کشورهای عضو به او گوش دهند. مدیرکل کسی نیست که به دلیل ملاحظات سیاسی کوتاه مدت عمل کند.

طارق رئوف
رئیس هماهنگی سیاست راستی‌آزمایی و امنیت در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بین سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۱۱ (دوران مدیرکلی محمد البرادعی و یوکیا آمانو)

آن طور که شنیده شده رافائل گروسی گفته است که تخصص فنی و رهبری دیپلماتیک را به کار می‌گیرد تا این نهاد بین‌المللی در عرصه جهانی بی‌رقیب و مقبول باشد، و در حالی برای چالش‌های آینده آماده شود که سابقه قوی خود را حفظ کند. گروسی همچنین بر نقش حیاتی آژانس در جلوگیری از اشاعه سلاح هسته‌ای، رسیدگی به نیازهای فزاینده در زمینه انرژی پاک، انتظارات مشروع کشورهای در حال توسعه برای رفاه بیشتر، نیاز به حفظ استانداردهای لازم در زمینه امنیت فعالیت هسته‌ای تأکید دارد. او همچنین خود را متعهد به دستیابی به برابری جنسی در نهاد تحت هدایتش کرده تا زنان و دختران فرصت برابری داشته باشند. او همچنین بر موضوع بسیار مهم اصلاح مدیریت ارشد ، شفافیت و همچنین ارتباط بهتر با کشورهای عضو و افکار عمومی تمرکز خواهد کرد.

طارق رئوف

کورنل فروتسا (جانشین موقت آمانو و رقیب گروسی) عموماً به عنوان شخصی توانا، غیرحزبی و دیپلماتی بی‌سروصدا شناخته می‌شود. فروتسا در بیش از یک‌سالی که آمانو به دلیل بیماری نتوانست مسئولیتش را انجام دهد، با موفقیت این کار را بر عهده گرفت. او در کارزار انتخاباتش برای مدیرکلی متعهد شده بود که راه آمانو را ادامه دهد اما این چیزی نبود که کشورهای عضو به دنبال آن باشند.

گروسی در یک مصاحبه درباره ایران گفته بود که آژانس باید «چیزی که هست را بگوید» و به مأموریت راستی‌آزمایی توافق سال ۲۰۱۵ پایبند باشد. او همچنین گفته از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران شاید بحرانی فوری نباشد اما موضوعی جدی است که باید «بسیار حساب شده» به آن پرداخته شود تا جلوی افزایش تنش گرفته شود و «ثبات برقرار شود». او همچنین اشاره کرده است که کاملاً مستقل و غیرقابل نفوذ در قبال فشار خواهد بود و انرژی تازه‌ای را به آژانس تزریق می‌کند تا این نهاد بتواند تعهداتش را اجرا کند.

مدیرکل آژانس قدرت به‌سزایی در هدایت آژانس و نحوه گزارش‌دهی به کشورهای عضو در زمینه موضوعاتی که در اولویت هستند از جمله برنامه هسته‌ای ایران یا توانایی اسرائیل در زمینه سلاح هسته‌ای یا موضوعات دیگر دارد. اما همچنین مهم است که مدیرکل چگونه در مقابل فشارهای بیرونی قدرت‌های بزرگ در مورد مسائلی مانند ایران، اسرائیل، امنیت هسته‌ای و سایر مسائل مقاومت می کند. محمد البرادعی مصمم بود که این استقلال و بی‌طرفی را به کار گیرد و از همین رو او و آژانس جایزه صلح نوبل سال ۲۰۰۵ را به دلیل «تلاش‌هایش در زمینه جلوگیری از استفاده از انرژی هسته‌ای برای مصارف نظامی و اطمینان حاصل کردن از استفاده از انرژی هسته‌ای به امن‌ترین شکل» دریافت کرد.

پیتر جنکینز
سفیر پیشین بریتانیا در آژانس بین المللی انرژی اتمی در اوایل سال‌های ۲۰۰۰

پیتر جنکینز/ ۲۰۰۶

آغاز به کار سفیر گروسی به عنوان مدیرکل، تاثیر زیادی در پرونده ایران ندارد. به دلایل بی‌شماری من فکر می‌کنم که او به اندازه سفیر آمانو متعهد به حفظ سابقه آژانس در زمینه بی‌طرفی، رسیدگی حرفه‌ای به مسئولیت‌هایش در زمینه پادمانی و نظارتی در ایران خواهد بود. این رویکرد دقیق و همه‌جانبه‌ نگر را او از زمانی که از یک دهه پیش مشاور نزدیک یوکیا آمانو بوده به همراه دارد. به بیان دیگر آنچه باید انتظار داشت ادامه وضعیت موجود است.

این متأسفانه یک واقعیت است که برخی اعضای آژانس و بیش از همه ایالات متحده در پی تاثیرگذاری برای تصمیمات و سیاست‌های منتخب مدیرکل هستند. کشورهای قدرتمند می‌خواهند این گزینه‌ها بیش از پیش منطبق بر برنامه‌های سیاسی آنها باشد. اما این به این معنی نیست که این کشورها همیشه یا برخی اوقات موفق می‌شوند. یک مدیرکل خوب -که خوشبختانه آژانس به صورت مستمر از اینگونه مدیران بهره برده- می‌داند که چگونه در مقابل این فشارها مقاومت کند و می‌فهمد که این چهره بی‌طرفانه در جامعه بین‌الملل برای حفاظت از نظام عدم اشاعه (ان پی تی) چقدر حیاتی است.

این را هم نباید فراموش کرد که مدیرکل‌ها نباید تنها به چند کشور پاسخگو باشند بلکه باید به همه اعضای شورای حکام و کنفرانس عمومی پاسخگو باشند و آنها در یک چارچوب قانونی مورد قبول همه اعضا فعالیت می‌کنند.