گزارش ويژه راديوفردا: مشکل جهاني کودکان خياباني

فاطمه امان: با وجود تفاوت هاي فرهنگي، وجود کودکان خياباني يک پديده جهانيست. تحقيقات در مورد زندگي اين کودکان در سراسر جهان نشان مي دهدکه به رغم تفاوت هاي موجود، شيوه زندگي و پيشينه همه آنها يکسان است. با اينحال ميان کودک خياباني جهان سوم و کودک خياباني کشورهاي پيشرفته تفاوت هايي نيز وجود دارد. چندي پيش يک آژانس کانادايي براي بچه هاي نيازمند گفت: سن کودکان خياباني جهان سوم و کشورهاي غني بسيار متفاوت است. در کشورهاي جهان سوم، سن کودکان خياباني بطور متوسط 11 تا 16 ساله است. اما درکشورهاي صنعتي يا کشورهاي پيشرفته، سن اين کودکان بيش از 16 سال است. در کشورهاي اروپاي شرقي کودکان خياباني وضعيت نابساماني دارند. روسيه ف.ا.: در روسيه تعداد کودکان بي خانمان، در حدود يک ميليون نفر برآورد مي شود. بهروز نيکذات: مرکز تحقيقات حقوق بشر مسکو مي گويد حقوق کودکان روسي هم در خانواده و هم از سوي نهادهاي دولتي زير پا گذاشته مي شود. بيش از نيمي از يک ميليون کودک بي خانمان، يتيم يا سر راهي هستند و بخش اندکي از آنها زير حمايت قرار گرفته اند. با بحران اقتصادي روسيه و فروپاشي اتحاد جماهير شوروي در سال 1991، کودکان خياباني، به پديده گسترده اي تبديل کرده است. اروپاي شرقي ف.ا.: اما در بلغارستان، کودکان خياباني ِ دستگير شده، که پشتوانه قانوني هم ندارند، در دارالتاديب ها با خشن ترين شيوه هاي باصطلاح آموزشي روبرو مي شوند. ليلي صدر: در رماني کودکان خياباني محصول فقر، خشونت خانگي و الکليسم هستند. بيشتر آنها از زمان نيکلاوس چائوشسکو هستند که در روياي رماني پرجمعيت، هر گونه وسيله جلوگيري از بارداري را ممنوع کرد. جانشين هاي چائوشسکو هم بعدها موفق به فراهم کردن يک سرپناه اجتماعي براي اين کودکان بي دفاع نشدند. تعداد اين کودکان در رماني، بين ده ها تا صد ها هزار تن برآورد مي شود. رئيس يک سازمان خيريه در رماني مي گويد کودکان خياباني، نماد وضعيت کلي رماني هستند. آفريقا گلناز اسفندياري: از اردوگاه هاي سييرالئون تا شهرهاي نايروبي، کودکان جسم خود را در ازاء مبلغي اندک مي فروشد. مارتين موگوانجا قائم مقام يونيسف در غرب آفريقا و آفريقاي مرکزي مي گويد: سواستفاده جنسي در آفريقا از آنچه در آسيا مرسوم است که در ازاء بدست آوردن پول صورت مي گيرد، متفاوت است. در آفريقا از جمله در کشور هايي مانند آنگولا، رواندا و يا ليبريا، قربانيان بطور معمول توسط سربازان، اسير مي شوند و به عنوان برده خدمت مي کنند. اکثريت قريب به اتفاق کودکان خياباني در آفريقاي جنوبي، سياه پوست هستند و بيشترآنها بين 13 تا 16 سال دارند. کودکان خياباني محصول جدايي نژادي و تبعيض ها در زمان رژيم آپارتايد بودند، اما مرگ و مير بالا بر اثر ايدز، کودکان يتيم بسياري بر جاگذاشته که بيشتر آنها را راهي خيابانها کرده است. آمريکا: ف.ا.: در ايالات متحده آمريکا کودکان خياباني بطور عمده نوجوانان 14 تا 15 ساله هستند که بطورغير قانوني بکار مشغولند. يک مطالعه تحقيقي از دانشگاه راتگرز، تعداد اين کودکان را نزديک به 300 هزار تن اعلام کرده است. بيشتر اين تعداد سياه پوست هستند. آمريکاي لاتين ف.ا.: ميليونها کودک خياباني در کشورهاي آمريکاي لاتين، محصول گسترش فزاينده شهر نشيني ست. مسعود ملک: در آمريکاي لاتين وجود بچه هاي خياباني در شهرهاي بزرگ، نشاني از رشد سريع فقر به عنوان اصلي جدانشدني از اصول شهرنشيني ست. هفتاد درصد از کل جمعيت آمريکاي لاتين در مناطق شهري زندگي مي کنند که بيش از نيمي از آنها فقيرند. اين در حاليست که در ديگر مناطق رو به رشد، براي نمونه بيست سال پيش در آمريکاي لاتين، 64 درصد از کودکان زير پانزده سال در شهرها زندگي مي کردند، در حاليکه در آفريقا تنها 15 درصد کودکان با گروه سني مشابه در شهرهاي بزرگ اقامت داشتند. آسيا امان: بدين ترتيب در شهرهاست که محروميت کودکان از حقوق اجتماعي و مدني بيشتر به چشم مي خورد. اما کودکان خياباني در کشورهاي آسياي جنوب شرقي آسيا، بطور عمده درگير فحشا هستند. در هند پديده کودکان خياباني جزو جدانشدني فقر و جمعيت رو به انفجار در شهرهاي بزرگ هند است. در کامبوج بيش از 20 درصد همه گدايان، کودکان هستند. چين بيش از 500 هزار کودک خياباني دارد. در اندونزي نزديک به 100 هزار کودک شاغل وجود دارد. غحشا، بي خانماني، مسئله مشترک بسياري از کشورهاي آسيايي ست. تارا عاطفي: بر پايه گزارش گروه هاي حمايت از حقوق کودکان، هر سال تنها ده ها هزار توريست آلماني ِ مشتري رابطه جنسي با کودکان، راهي تايلند مي شوند. يک ضرب المثل در تايلند مي گويد در ده سالگي زن هستي، در بيست سالگي پيرزني و در 30 سالگي، مرده اي. در يک گزارش سازمان ملل متحد آمده است: کودکان آسيايي در کارگاه ها، روسپي خانه ها و در خيابانها، قربانيان خاموش ِ وضعيت اقتصادي در اين کشورها هستند. ايران ف.ا.: طي ده سال گذشته مسئله کودکان خياباني در شهر هاي بزرگ ايران بويژه در تهران به يک معضل اجتماعي تبديل شده است و بئ برنامگي دولت، به ابعاد اين معضل افزوده و مي تواند به يک فاجعه انساني تبديل شود. بنا برآوردهاي رسمي در حال حاضر 25 تا 30 هزار کودک در ايران زير فشار بزرگسالان به انواع کارها از گدايي در خيابانها گرفته تا کار طاقت فرسا در کارگاهها مجبور مي شوند. بر اثر فشار کار و نبود امکانات بهداشتي هر ماه 100 تا 150 نفر از اين کودکان جان خود را از دست مي دهند. فعاليت هاي کاذب اقتصادي اين نونهالان، شامل گدايي، تميز کردن شيشه اتومبيل ها، واکس زدن کفش در خيابانها ست. اين کودکان که اغلب يا از خانه فرار کرده اند و يا توسط پدر و مادر معتاد خود به کار مجبور مي شوند، در شرايط بسياردشواري زندگي مي کنند. اغلب آنها شب را روي تکه مقوايي به صبح مي رسانند و از غذاي مناسب، امکانات بهداشتي و از همه مهمتر، از محبت پدر و مادر محرومند. سجادي: ظهور کودکان خياباني از اواخر دهه 1360 ابعاد گسترده اي به خود گرفت. در اين زمان، ايران دست بگريبان عواقب اقتصادي و اجتماعي جنگ بود. قيمت پايين نفت، اقتصاد ضعيف، بيکاري، مهاجرت گسترده از روستاها به شهر و علاوه بر آن مهاجرت 2 ميليون آواره افغاني، زمينه ساز اين پديده دلخراش بود. هر چند دولت ايران هنوز برنامه جامعي براي برخورد با اين مشکل تدوين نکرده، اما در سالهاي اخير اقداماتي از سوي فعالان حقوق کودکان انجام شد. از جمله مرکزي بنام "خانه سبز" در شمال تهران تاسيس شده که هدف آن، جمع آوري کودکان خياباني و کمک به آنهاست. به گفته مصطفي جان قلي سرپرست "خانه سبز"، هدف اين مرکز کمک به کودکان براي بازگشت به يک زندگي عادي ست و تلاش مي شود که اين کودکان به خانواده هاي خود بازگردند. ف.ا.: اما مشکل اينجاست که بسياري از اين کودکان از خانواده هايي هستند که پدر و مادر معتاد هستند و يا در آنها کودک آزاري بسيار معمول است. شرلي نجفي مدير انجمن دفاع از حقوق کودکان مي گويد بسياري از کودکاني که روي مقوا مي خوابند، از آن دسته از کودکان خياباني که هنوز در خانواده هاي خود هستند، خوشبخت ترند. بسياري از اين پدر و مادر ها فرزندان خود را با ضرب و شتم مجبور به کار مي کنند. نظر اين فعال حقوق کودکان، خود بيانگر ابعاد پيچيده اين پديده فاجعه باراجتماعي ست. علي سجادي: بطور قانوني کودکان در ايران اجازه کارکردن ندارند زيرا ايران تمامي قطعنامه ها ي بين امللي مربوط به حقوق کودکان را امضا کرده است. اما به گفته خانم شيرين عبادي حقوق دان ايراني و از پيشکسوتان حقوق کودک، در ايران کودک هنوز از نظر حقوقي تعريف نشده است. خانم شيرين عبادي مثال جالبي مي زند: در ايران اگر يک دختر 9 ساله و يا پسر 15 ساله مرتکب جنايت شود، مانند بزرگسالان محاکمه مي شود و در اين مورد از پدر او سوال نمي شود، اما اگر همين کودک در يک مسابقه نقاشي بين المللي برنده جايزه شود، براي سفر به خارج احتياج به اجازه پدر دارد. در قانون ايران، پايان ِ دوران کودکي با دو معيار بلوغ جنسي و بلوغ فکري تعريف شده است. ف.ا.: بدين ترتيب اين معضل اجتماعي-انساني، به علت تناقض هاي حقوقي موجود در قوانين ايران پيچيده تر مي شود و بدون يک برنامه ريزي مبتني بر مطالعات کارشناسي و تخصصي، امکان رفع اين مشکل وجود ندارد. به اعتقاد کارشناسان، حل مسئله کودکان خياباني تنها با اقدامات خيرخواهانه جمعي داوطلب عملي نخواهد شد. براي اينکار از يک سو بايد شرايط اقتصادي کشور بهبود يابد و از سوي ديگر دولت بايد با بازنگري اولويت هاي برنامه اي خود، منابع لازم را براي حل اين مشکل تامين کند. خاورميانه ف.ا.: اما در ساير کشورهاي خاورميانه هم، مسئله کودکان خياباني يکي از دردهاي بزرگ اجتماعي ست. فقر، جنگ و تنشهاي قومي در اين کشورها از عوامل اصلي گسترش پديده کودکان خياباني ست. امير آرمين: بخش بزرگي از کودکان خياباني اسرائيل، فرزندان مهاجران ديگر کشورها بويژه کشورهاي فقير آفريقايي ست. در عراق شمار کودکان خياباني با تحريم هاي اقتصادي دهه 1990، رو به افزايش گذاشت. اين کودکان بطور عمده متعلق به خانواده هايي هستند که از نظر اقتصادي در مضيقه اند و توان بزرگ کردن فرزندان خود را ندارند. تا پيش از جنگ اول خليج فارس، پديده کودکان خياباني در عراق پديده کاملا معمولي نبود، اما اين جنگ و بويژه جنگ اخير، بر محروميت و فقر اين کودکان افزوده و شمار بيشتري از اين کودکان را راهي خيابانها کرده است. اين کودکان، بي خانمان، گرسنه و بيشتر اوقات معتادند. امروزه تعداد کودکان خياباني درعراق به حدي افزايش يافته که نيروهاي ائتلاف در تلاش سامان دادن به اين کودکان هستند. در مصر، لبنان، سوريه، ليبي و اغلب کشورهاي خاورميانه کودکان خياباني به گدايي، کارهاي کاذب و فحشا مشغولند. ف.ا.: به برآورد سازمان ملل متحد، شمار کودکان خياباني در سراسر دنيا به 150 ميليون نفر مي رسد و اين رقم روزانه در حال افزايش است. چهل درصد اين کودکان که از سه تا 18 سال سن دارند، بي خانمان هستند و 60 درصد باقيمانده، با کار در خيابانها، خانواده فقير خود را اداره مي کنند. با وجود ابعاد فاجعه بار اين تراژدي انساني، واکنش جامعه جهاني و بويژه دولت ها هيچگونه همخواني با عمق اين مشکل پيچيده اجتماعي ندارد. جامعه جهاني در مجموع در مقابل اين فاجعه، سکوت اختيار کرده است. به گفته برنارد شاو: بدترين گناه در مقابل همنوعان خود، نفرت از آنها نيست، بي اعتنايي به آنهاست. بي اعتنايي، بسترهمه ضدانسانيت هاست. يکي از پديده هاي مشترک و معضل همه کشورهاي جهان، مساله کودکان خياباني است. در پيشرفته ترين تا فقيرترين کشورهاي جهان، شماري کودک بي نشان و بي سرپرست وجود دارد، که آينده اي نامعلوم در انتظار آنها است. کودکاني که جوابگوي کسي نيستند و کسي هم جوابگوي آنها نيست. اين کودکان براي مليت و مرز و بوم خود درد مشترکي دارند. جامعه جهاني به آنها، آنگونه که در شان و منزلت انساني است، نمي نگرد و براي کمک به آنها، به اندازه کافي نيرو صرف نکرده است. در برنامه ويژه امشب راديوفردا، به مساله کودکان خياباني پرداخته مي شود.