ادوارد سعيد، مولف، استاد دانشگاه كلمبيا و متفكر فلسطيني تبار درگذشت

ادوارد سعيد، روشنفکر امريکايي فلسطيني تبار، پس از جدالي طولاني با بيماري سرطان خون، سرانجام ديروز در نيويورک درگذشت. وي استاد ادبيات تطبيقي دانشگاه کلمبطا در نيويورک بود و نوشته هاي وي به زبانهاي مختلف دنيا ترجمه شده بود. در گزارشي که ميشنويد مهدي خلجي نگاهي دارد به کارنامه فکري ادوارد سعيد و نيز به ترجمه آثار وي در ايران. (صداي ادوارد سعيد) اين صداي ادوارد سعيد است که پاره هايي از کتاب Reflections on Exile را ميخواند: تأملاتي درباره تبعيد. ادوارد سعيد يکي از بهترين نمونه ها و نمادهاي روشنفکر عربي بود که آموزش مدرن و زندگي در امريکا نتوانست مسأله هويت عربي را از ذهن وي پاک کند. او همواره خود را در غربت و هجرت ميديد، تبعيدي که نوشته تقدير است و تغيير نميکند. وي در کتاب Out of Place نشان داد که اين تبعيد پايان نمي پذيرد و روشنفکراني چون او در لامکان افتاده اند و ديگر بازگشت به وطن براي آنها ممکن نيست. مسأله تبعيد و غربت روشنفکر، يکي از دغدغه هاي فکري پايدار ادوارد سعيد بود. اما اين تبعيد افزون بر جنبه هاي سياسي، يک بعد فرهنگي نيز داشت. ادوارد سعيد در وطن خويش نيز غريب بود. وي که تربيت استواري در موسيقي داشت و خود نيز پيانو مينواخت و نقد موسيقي ميکرد در ادبيات تطبيقي چيره دست بود، خود را به دو جهان شرق و غرب وابسته ميديد، دو جهاني را که خوب ميشناسد، اما در هر دو بيگانه قلمداد ميشود. ادوارد سعيد، آوازه جهاني خود را در پي انتشار Orientalism به دست آورد، خاورشناسي. وي در اين کتاب با بهره گيري از آموزه هاي فيلسوف فرانسوي، ميشل فوکو، گفتمان خاورشناسي را نقد کرد و استدلال نمود که مفهوم شرق و غرب به واقعيتي جغرافيايي دلالت نميکند، بلکه مفاهيمي هستند که به کار ساختن يک ايدئولوژي ميآيند. از نگاه وي مفاهيم دوگانه شرق و غرب، بيشتر ساخته ذهن اروپاييان قرن هجدهم و نوزدهم است، زماني که اروپاييان در تلاش براي تکوين يک «هويت» هستند. اين «هويت» نياز به ساختن يک «ديگري» دارد. آنها مفهومي را براي «ديگري» خلق کردند و نامش را «شرق» نهادند. انديشه هاي ادوارد سعيد در جهان اسلام گاه با سوء تفاهم روبهرو شد. وي خود بارها در گفت وگوها و نوشته هايش تأکيد کرد که از نقد خاورشناسي، چيزي نصيب اسلام به ويژه اسلام سياسي نميشود. نقد وي از جنس نقدهاي پسامدرني بود که فيلسوفان پست مدرن به سويههاي گوناگون انديشه مدرن ميکردند. اما بسياري از نويسندگان در جهان اسلام دوست داشتند از نقد خاورشناسي به سود سنتگرايي خود بهره بگيرند. در ايران نيز نخستين نوشتهاي که از ادوارد سعيد ترجمه شد، همين کتاب خاورشناسي بود با ترجمه عبدالرحيم گواهي و از انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي. اين ترجمه نمونه آشکاري بود از همين سوء تفاهم. ترجمه خاروشناسي که با نام شرقشناسي در تهران منتشر شد، فاقد اعتبار علمي است و خطاهاي ريز و درشت آن بسيار است. سالهاي گذشته تلاشهايي شد براي ترجمه دوباره اين کتاب. اما تا کنون ترجمه تازه اي منتشر نشده است. حميد عضدانلو، استاد دانشگاه آزاد اسلامي در سالهاي گذشته چند کتاب غيراصلي ادوارد سعيد را به فارسي ترجمه کرد. با اين همه انديشه هاي ادوارد سعيد در ايران، اگرچه بسيار بدان استناد ميشود، موضوع بحث فلسفي و روشنفکري جدي قرار نگرفت. شايد بدين خاطر که خاورشناسي هيچ گاه براي روشنفکري ايران مسأله مناقشه برانگيزي نبوده است. نظريه ادوارد سعيد درباره خاورشناسي در دهه گذشته با نقدهاي جدي روبه رو بوده است. با اين همه ادوارد سعيد نمونه يک روشنفکر متعهد ميماند، به معناي خاص دوره خود وي، از آنها که شايد نقش و زمانه شان سالهاست که به سر آمده است. ادوارد سعيد، روشنفکر امريکايي فلسطيني تبار، پس از جدالي طولاني با بيماري سرطان خون، سرانجام ديروز در نيويورک درگذشت. وي استاد ادبيات تطبيقي دانشگاه کلمبطا در نيويورک بود و نوشته هاي وي به زبانهاي مختلف دنيا ترجمه شده بود. ادوارد سعيد يکي از بهترين نمونه ها و نمادهاي روشنفکر عربي بود که آموزش مدرن و زندگي در امريکا نتوانست مسأله هويت عربي را از ذهن وي پاک کند. او همواره خود را در غربت و هجرت ميديد، تبعيدي که نوشته تقدير است و تغيير نميکند. وي در کتاب Out of Place نشان داد که اين تبعيد پايان نمي پذيرد و روشنفکراني چون او در لامکان افتاده اند و ديگر بازگشت به وطن براي آنها ممکن نيست. نظريه ادوارد سعيد درباره خاورشناسي در دهه گذشته با نقدهاي جدي روبه رو بوده است.