یادداشتی از مهرداد سیدعسگری: هشت سال ریاست‌جمهوری حسن روحانی از ماندگارترین دوره‌های تاریخ بورس ایران در حافظه‌ها خواهد بود. در این دوره اقتصاد ایران با شدیدترین تحریم‌ها و بیماری کرونا نیز دست‌وپنجه نرم می‌کرد و این امر زمینه‌ساز تقویت و تضعیف این بازار شد.
بررسی شاخص‌های عملکردی
بازار در هنگامه مرداد ۹۲ شاخص ۵۴.۲۸۹ واحد را ثبت کرد و در دوره دوم دولت «تدبیر و امید» به ۷۸.۷۰۰ واحد رسید و تا هنگام نگارش مقاله به میزان ۱.۲۴۶.۰۵۵ واحد رسیده است. این بدان معناست که در دولت اول تدبیر و امید شاهد افزایش ۴۵ درصدی شاخص و در دولت دوم رشد شاخص ۱۴۸۳ درصد بوده و در مدت هشت سال ۲۱۹۴ درصد رشد کرده است.
هرچند شاخص کل عملکرد مناسبی برای سنجش رفتار تمام بازار نیست اما می‌تواند یک نمای کلی را نشان دهد.
افزایش بی‌سابقه و سقوط شاخص کل بازار
رشد شاخص تا آخرین روزهای سال ۹۸ تقریبا آرام با شیب ملایم بوده است، اما از ابتدای سال ۹۹ تا مرداد ۹۹ یک شیب تندِ رو به بالا تجربه کرد که می‌توان دلایل این رشد را این‌گونه بر شمرد :
- یک -کسر بودجهٔ شدید دولت و برنامه‌های حاکمیت مبنی بر افزایش هدایت‌شده جهت جمع‌آوری نقدینگی و تزریق به بدنه حاکمیت جهت جبران کسری بودجه
- دو - هدایت سازمان‌یافتهٔ طبقات مختلف اجتماعی برای کشاندن تزریق پول به بازار
- سه- قفل کردن و امنیتی کردن دیگر بازار‌ها همچون سیستم بانکی و طلا و ارز و رکود در بازار مسکن
رشد شتاب‌آلود فعالان بازار سرمایه
در مدت دوره دوم دولت تدبیر و امید تعداد فعالان بازار سرمایه افزایشی خیره‌کننده داشت.
بر اساس شاخص‌های آماری بازار سرمایه، تعداد کدهای بورسی از ۹ میلیون و ۸۶ هزار مورد در ۳۱ مرداد سال ۹۸ و در روزهای پرشتاب بازار به ۱۵ میلیون و ۲۵۱ هزار کد تا تاریخ ۸ مرداد سال ۹۹ رسید که با احتساب کدهای مربوط به سهام عدالت به ۴۸ میلیون و ۵۰۰ هزار کد افزایش یافت، هرچند این آمار‌ها در منابع مختلف متفاوت اعلام می‌شود.
در این روز‌ها بود که صف‌های خرید سهام بدون هیچ دلیل منطقی و اقتصادی شکل می‌گرفت و ده‌ها نفر به فروش تحلیل و خبر در قالب گزاره‌های کارشناسی می‌پرداختند. اما بهار بازار سرمایه سریعاً خزان گردید و بازار با دو سکتهٔ همزمان مواجه شد.
صف‌های فروش شدید و قفل شدن بازار بدان معنا که باید هفته‌ها در بازار معطل می‌ماندید تا مشتری برای سهام پیدا شود و عدم حمایت نهاد‌های بالابرنده شاخص برای جبران کسری بودجه دولت که دیگر تمایلی برای این امر نداشتند، این بازار را با شوک‌های جبران‌ناپذیر مواجه کرد.
تعویض‌های پی‌درپی ریاست سازمان بورس
تغییر و تبدیل ریاست سازمان از نگاه فعالان بازار و مدیریت سیاسی اقتصادی از شاخص‌های مهم در گرفتن نبض نوسان در بورس است، ضمن آن‌که این تغییرات به‌عنوان تغییر سیاست‌های حاکمیت برای مدیریت بازار تلقی می‌شود.
در مدت هشت سال استقرار و مدیریت دولت تدبیر و امید شاهد پنج رئیس سازمان بوده‌ایم: علی صالح‌آبادی بازمانده از دولت محمود احمدی‌نژاد که تا آذر ۹۳ در این پست بود؛ محمد فطانت از آذر ۹۳ تا مرداد ۹۵ ریاست را بر عهده داشت و سازمان دوران بدون تنشی را تحمل کرد؛ شاپور محمدی از مرداد ۹۵ تا پایان سال ۹۸ ریاست سازمان را بر عهده داشت که در این دوران بورس ایران شاهد افزایش شاخص‌ها و حجم بازار و مقدمات واگذاری سهام عدالت بود.
در این دوران اختلاف شدیدی بر سر ادامهٔ سیاست‌های حکومت میان حاکمیت و ریاست سازمان رخ داد و شاپور محمدی با حالت قهر به فعالیت خود پایان داد.
حسن قالیباف اصل فردی بود که پس از شاپور محمدی ریاست سازمان را پذیرفت اما مستعجل‌ترین دوران ریاست سازمان را داشت بود که از ۲۳ فروردین ۹۹ آغاز شد و در ۳۰ دی همان سال پایان گرفت.
دلیل اصلی استعفای او ادامهٔ اصرار بر مدیریت واقعی مبتنی بر شناخت دقیق بازار و تازه‌واردان بود. حسن قالیباف اصل را باید آخرین رئیس سازمان دانست که از ریزه‌کاریهای بازار مبتنی بر واقعیت‌های اقتصاد باخبر بود.
ذکر این نکته مهم است که تمامی رؤسای سازمان در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی از جنس بازار سرمایه بودند و رشدی طبیعی به لحاظ اداری را در این بازار تجربه کرده بودند. در دوران شاپور محمدی و حسن قالیباف اصل بازار دچار دو شوک اصلی رشد شدید و سقوط وحشتناک شد.
محمدعلی دهقان دهنوی ریاست سازمان را از بهمن ۱۳۹۹ را به عهده گرفت و او را باید رئیس تحمیلی سیستم بانکی و یک بروکرات تمام‌عیار توصیف کرد.
پروژه سهام عدالت و شکست آن
پروژه سهام عدالت در دولت حسن روحانی و مقارن با اوج روزهای کرونا برای جبران بخشی از خسارات رکود و بیماری کرونا پی گرفته شد و شکل گرفت، اما عملاً هیچ توفیقی در این میان نداشت و تبدیل به پروژه‌ای بی‌فرجام و غیرمؤثر شد
وجود مشکلات حقوقی و اداری بی‌شمار و فقدان اراده برنامه‌ریزی و اختلافات جدی میان تعاونی‌های سهام عدالت استانی و دولت و نبود مکانیزم مشخص فروش سهام در روزهای پر افت‌وخیز بازار این پروژه را به سرنوشت دیگر پروژه‌ها در دولت حسن روحانی یعنی شکست دچار کرد.
خلاصه و نتیجه‌گیری
دولت حسن روحانی با اجرای انفجاری طرح توجه و رهاسازی بی‌سرانجام بازار سرمایه ضربات شدیدی را به سرمایه اجتماعی دولتِ خود و حاکمیت و از همه مهم‌تر به مردم وارد کرد و شاهد تجمعات کم‌شمار اما مؤثر بودیم. کمپین‌های متعددی برای اعتراض در فضای مجازی سازمان یافت و وضعیت در روزهای پایان دولت حسن روحانی بدان‌جا رسیده است که متضررین از این بازار بر صف پرشمار مالباختگان در جمهوری اسلامی اضافه شده‌اند.
نظرات نویسندگان در یادداشت‌ها لزوماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
