برنج کالایی دائمی در سبد مصرفی خانوار ایرانی است و فراز و فرودهای تولید و واردات آن اثرات خاصی را در فرهنگ مصرفی مردم برجای می‌گذارد که متأثر از قیمت برنج در بازار داخلی است.
این نوشتار بر آن است تا این تأثیرات را در سال جاری بررسی کند.
تولید و واردات برنج در دو روایت مختلف
وزیر کشاورزی در سال ۹۷ اعلام کرد که میزان تولید داخلی برنج حدود ۲.۲ میلیون تن در سال و نیاز کشور به واردات برنج هم سالانه ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تن است که در مجموع مصرف برنج کشور به حدود ۳.۲ میلیون تن می‌رسد، البته بخشی از واردات برنج از طریق بازارچههای مرزی انجام می‌شود که معمولاً در محاسبات نمی‌آید.
اما همزمان دبیر انجمن واردکنندگان برنج اعلام کرد که رقم اعلامی سالیانه واردات درست نیست و فقط در عرض شش ماه اول سال قبل ۸۵۰ هزار تن برنج وارد کشور شده که نشان‌دهنده دو روایت در این موضوع است.
نکته مهم اما حاشیه‌ای این بحث در میزان واردات برنج از بازارچههای مرزی است که در آمار رسمی بدان اعتنا نمی‌شود اما با توجه به سیر افزایش قیمت برنج در سبد خانوار می‌توان بحث ورود از بازارچههای مرزی یا حتی ورود چمدانی یا ته‌لنجی برنج را نیز در بحث‌های آتی جدی گرفت و برخی کارشناسان قاچاق برنج از مبادی پاکستان و افغانستان را در مباحث تحلیلی خود جدی ارزیابی می‌کنند.
مثلت رابطه قیمت و سیاستگذار و مردم در بازار برنج
همزمان با فصل برداشت و فروش برنج داخلی شاهد تغییرات در سیاستگذاری‌ها و فعالیت مرتبطان بازار و واردکنندگان و دلالان بوده‌ایم که نتایج همگی آنها بر قیمت نهایی برنج تأثیرگذار بوده و البته این قیمت برای شالیکار تا مصرف‌کننده معانی متفاوتی دارد.
فاصله قیمتی تولید تا مصرف بالاست و مقامات نیز به عدم موفقیت خود در این امر اذعان دارند.
بسیاری از شالیکاران توان مالی مناسبی برای پرداخت هزینه‌ها ندارند، به همین دلیل ناچارند بخشی از محصول خود را قبل از برداشت به قیمت بسیار پایین به فروش برسانند و برای گذران زندگی چاره‌ای جز فروش محصول باقی‌مانده به اولین خریدار ندارند که باز هم پای دلالان در میان است.
برخی از دلالان با سوءاستفاده از مشکلات مالی شالیکاران محصول آنها را با سود بسیار پایین خریداری و برنج‌های آماده را با برنج‌های خارجی مخلوط و در کیسه‌های شیک بسته‌بندی می‌کنند و به نام برنج ایرانی با بالاترین قیمت به فروش می‌رسانند.
مابقی شالیکاران که در حدود ۱۵ درصد شمار کل آنها را تشکیل می‌دهند و از تمکن مناسبی برخوردارند، برنج خود را با توجه به قیمت روز می‌فروشند. باید اضافه کرد که دولت در این فصل با هدف حمایت از کشاورزان اقدام به فروش برنج وارداتی نمی‌کند اما این رویکرد در واقع به نفع قشر برخوردار شالیکاران است. این قشر برخوردار اما حق خود می‌بینند برنج خود را به بالاترین قیمت بفروشند که این امر نیز باعث بالاتر رفتن قیمت می‌شود.
هر چند عدد نهایی سود دلالان در فاصله مبدأ تا مقصد مشخص نیست اما برخی آمارها تا عدد ۲۰ درصد ما به التفاوت عمده فروشی دلالی توزیع قیمت برنج در استان‌های تولیدی تا تهران را به عنوان شاخصی مهم در این موضوع ارزیابی می‌کنند.
همچنین سیاست‌های دولت مبنی بر عدم خرید برنج از کارخانجات برنج، که البته بخشی از شبکه دلالی بازار برنج را تشکیل می‌دهند، سردرگمی‌ها را بیشتر کرده به نحوی که این کارخانه‌داران معتقدند که دست‌هایی در کارند تا برنج عظیم موجود در کارخانجات را به بهانه واسطه بودن خریداری نشوند و همچنین به دلیل عدم وجود برنج تولیدی قابل فروش از شالیکارها به دلایلی که در بالا گفته شد مجوز برای واردات فراهم شود.
در خصوص امر واردات باید گفت بحث اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی برای برنج واردتی کماکان در دستور کار قرار دارد اما اختصاص واقعی این عدد صدای بسیاری از واردکنندگان را نیز بلندتر کرده و بازرگانان معتقدند که عدم تناسب تخصیص ارز به وقت مناسب این فعالان را دچار مشکل کرده است.
بسیاری از بازرگانان نیز از خرید برنج وارداتی با اعتبار شخصی خود سخن می‌گویند و عدم مجوز دولت در گمرک را باعث اصلی خسارت به این تجارت و بازار اعلام می‌کنند.
بازرگانان معتقدند ممنوعیت واردات برنج در فصل برداشت خساراتی عظیم به کشور وارد می‌کند، چون پس از پایان فصل برداشت برنج در دنیا قیمت بیشتری باید برای آن پرداخته شود که در وضعیت کمبود دسترسی منابع ارزی کشور باعث خروج مبالغ بیشتری ارز در کشور می‌شود.
آگاهان بر این باورند نبود سیاست همسان در مواجهه با بازار داخل و واردات ایجادکننده افزایش قیمتی شده است که با آغاز فصل برداشت شاهد افزایش ۲۵ درصدی قیمت برنج در چند هفته اخیر بوده‌ایم و این در حالی است که متوسط قیمت برنج نسبت به سال قبل دو برابر شده و می‌تواند باز هم افزایش یابد و به بیش از دو برابر قیمت تا پایان فصل برداشت دوم برنج داخلی در پاییز برسد، هرچند دولت مجوز واردات مجدد را صادر کرده است اما نزدیک بودن ماه محرم که یکی از مقاطع مهم قیمتی در افزایش قیمت برنج است، می‌تواند مهم ارزیابی شود.
