توقف صدور گاز ترکمنستان به ایران، بعد از اعلام تحریم بانک مرکزی جمهوری اسلامی از سوی آمریکا و تصمیم جامعه اروپا دایر بر قطع واردات نفت خام از ایران، می‌تواند طی ماه‌های آینده مورد توجه قرار گرفته و بار دیگر مناطق شمالی ایران را با بحرانی مشابه با وضعیت دشوار زمستان سال ۱۳۸۶ روبه‌رو سازد.
بنا بر گزارش خبرگزاری رویترز، کمیته بانکداری سنای آمریکا روز پنجشنبه آینده، دوم فوریه، جلسه‌ای خواهد داشت، که طی آن، بنا بر گفته سناتور دمکرات رئیس این کمیته، تیم جانسون، نسبت به طرح تازه‌ای به‌منظور گسترش تحریم‌ها علیه ایران اخذ رای می‌شود.
در بیانیه مشترکی که به این منظور از سوی سناتور تیم جانسون از حزب دمکرات، و سناتور ریچارد شلبی، همتای او از حزب جمهوری‌خواه، انتشار یافته، قید شده‌است که: «ما حداکثر توان‌های دیپلماتیک، سیاسی و به‌خصوص اقتصادی خود را بکار خواهیم برد تا خطر رو به رشد ناشی از ادامه برنامه‌های هسته‌ای ایران را خنثی سازیم.»
مختل کردن مبادلات نفت و گاز ایران از راه تنگتر ساختن دایره دادوستد بانکی مرتبط با آن، و همچنین تحت فشار قرار دادن شرکت‌های نفتکش خارجی حامل نفت خام ایران، در کنار شرکت ملی نفتکش ایران (وابسته به وزارت نفت جمهوری اسلامی) در شعاع تحریم‌های تازه قانون‌گذاران آمریکا قرار خواهند داشت.
اعمال فشارهای سیاسی، و استفاده از مجاری و اهرم‌های دیپلماتیک، می‌تواند، صدور گاز ترکمنستان به ایران را نیز هدف قرار دهد. در صورت متوقف ماندن صدور گاز طبیعی ترکمنستان به ایران، صدور گاز ایران به ترکیه به دلیل نیاز به تامین مصرف داخلی، ناگزیر، قطع خواهد شد.
سابقه قطع صدور گاز
در حال حاضر معادل ۱۰ درصد از کل مصرف گاز خانگی سراسر ایران، (روزانه بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون متر مکعب) و بیش از ۵۰ در صد از گاز مصرفی استان‌های شمالی ایران، از راه واردات روزانه ۲۳ تا ۳۰ میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان تامین می‌شود.
ایران و ترکمنستان در سال ۱۹۹۷ قراردادی ۲۵ ساله به‌منظور فروش روزانه ۲۳ میلیون متر مکعب گاز به امضاء رساندند. بهای اولیه خرید گاز برای هر هزار متر مکعب ۴۲ دلار تعیین شد.
ترکمنستان در فاصله دسامبر ۲۰۰۷ تا مارس ۲۰۰۸ صادرات گاز خود را به ایران، به بهانه تعمیرات داخلی قطع کرد. پس از انجام تغییراتی در قرارداد فروش، و افزایش نرخ‌ها از ۴۲ دلار به ۷۵ دلار برای هر ۱۰۰۰ متر مکعب گاز، و همچنین قبول تعهد انجام یک سرمایه‌گذاری ۶۲ میلیارد دلاری در بنادر آن کشور از سوی ایران، جریان صدور گاز ترکمنستان به مناطق شمالی ایران از سر گرفته شد.
روسیه خریدار دیگر گاز ترکمنستان محسوب می‌شود. میزان فروش گاز ترکمنستان به روسیه (شرکت گازپروم) بیش از دو برابر ایران است. گازپروم در سال ۲۰۰۸ موافقت کرد، قیمت پایه خرید گاز از ترکمنستان را از ۴۲ دلار به ۱۳۰ دلار در هر هزار متر مکعب افزایش دهد.
با این وجود قیمت پرداختی گازپروم به ترکمنستان همچنان حدود ۳۵ درصد از قیمت فروش گاز روسیه در بازار اروپا (۲۰۰ دلار برای هر ۱۰۰۰ متر مکعب گاز) کمتر است. قیمت پرداختی ایران به ترکمنستان نیز از قیمت‌های فروش به روسیه کمتر است.
از این لحاظ، با وجود در میان بودن یک قرارداد ۲۵ ساله میان ایران و ترکمنستان که هنوز ۱۶ سال از عمر آن باقی است، ترکمنستان، دارای استعداد کافی برای قرار گرفتن داوطلبانه در مسیر فشارهای خارجی است!
تشویق به یافتن بازار‌های تازه
ترکمنستان یکی از فقیرترین کشورهای آسیای مرکزی به‌شمار می‌آید. این کشور با داشتن ۲۶۵ تریلیون پای مکعب ذخیره شناخته شده، دارای پنجمین ذخیره بزرگ گاز طبیعی دنیا است. با این وجود از لحاظ تولید تنها در ردیف بیستم تولیدکنندگان گاز جهان قرار دارد. از این لحاظ استفاده از سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌تواند به افزایش تولید گاز طبیعی و دیگرگون ساختن اقتصاد آن کشور بینجامد.
ایران از ترکمنستان خواستار افزایش صادرات گاز از ۲۳ میلیون متر مکعب در روز به ۳۰ میلیون متر مکعب شده، اما ترکمنستان تاکنون به پذیرش این درخواست تن نداده‌است.
همزمان، و به‌جای پذیرش افزایش صادرات گاز به ایران، ترکمنستان، با تشویق غرب و سرمایه‌گذاران خارجی، به بازار چین، از مسیر قزاقستان، و بازار‌های پاکستان و هند از راه افغانستان چشم دوخته‌است.
مطابق قراردادی که اخیرا میان چین و ترکمنستان به امضاء رسیده، میزان صادرات گاز به چین از راه لوله روزانه در حدود ۶۰ میلیون متر مکعب (در حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب در سال) و قیمت ۱۹۵ دلار برای هر ۱۰۰۰ متر مکعب (حدود سه برابر قیمت فروش گاز به ایران) در نظر گرفته شده‌است.
در ۱۰ ماه نوامبر سال گذشته ترکمنستان با تشویق شرکت‌های نفتی غرب، قرارداد فروش گاز با پاکستان را نیز امضاء کرد. گاز ترکمنستان قرار است تا ۴ سال دیگر از راه خط لوله و مسیر افغانستان به پاکستان و سپس به هند صادر شود. در ماه دسامبر سال ۲۰۱۱ (ماه قبل) گردهمایی چهارجانبه‌ای در دهلی پایتخت هند برای اجرایی کردن این توافق برگزار شد.
همزمان پاکستان ضمن تجدید علاقه‌مندی به خرید گاز ایران در آینده، از قول اصم حسین وزیر انرژی آن کشور مدعی شد که قیمت گاز صادراتی ترکمنستان، ۱۰ درصد از قیمت فروش گاز ایران کمتر است.
حمایت‌های خارجی
هم‌اینک ظرفیت تولید گاز ترکمنستان در حدود ۸۰ میلیون متر مکعب در روز است. در صورت عملی شدن دو قرارداد فروش گاز ترکمنستان به چین و پاکستان، ترکمنستان یا ناگزیر به افزایش ظرفیت تولید تا میزان ۱۰۰ درصد طی چهار سال آینده خواهد بود و یا در صورت دست نیافتن به تولید اضافی، ناچار از قطع فروش به خریداران دیگر.
افزایش تولید گاز ترکمنستان در گرو سرمایه‌گذاری‌های خارجی است. سرمایه‌گذاران غربی، بی‌شک در ترکمنستان به همان راهی خواهند رفت که پیشتر در جمهوری آذربایجان رفته اند- در نتیجه با وجود مشارکت مستقیم مالی ایران در طرح توسعه میدان گازی «شاه‌دنیز» (۱۰ درصد)، از فروش محصول آن به ایران خودداری ورزیده‌اند.
سرمایه‌گذاران شرقی نیز اعم از چین و یا روسیه، به دلیل نیاز به خرید مستقیم و بیشتر از ترکمنستان، از فکر منع فروش گاز آن کشور به ایران عملا حمایت می‌کنند.
پشتیبانی روسیه در زمینه قطع صدور گاز ترکمنستان به ایران حتی از چین نیز قوی‌تر است، به این دلیل ساده که در صورت قطع دریافت گاز از ترکمنستان، ایران ناچار به توقف صادرات گاز به ترکیه خواهد شد. ترکیه بازاری است که روسیه به حفظ آن کاملاً علاقه‌مند است.
به این ترتیب، دور از انتظار نیست که قانون‌گذاران آمریکا در جهت استفاده از اهرم‌های سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی علیه ایران، در فاصله زمانی نه چندان دور به چشم اسفندیار تازه‌ای در قالب صادرات گاز ترکمنستان به ایران توجه یافته و آن‌را به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم هدف قرار دهند.
بنا بر گزارش خبرگزاری رویترز، کمیته بانکداری سنای آمریکا روز پنجشنبه آینده، دوم فوریه، جلسه‌ای خواهد داشت، که طی آن، بنا بر گفته سناتور دمکرات رئیس این کمیته، تیم جانسون، نسبت به طرح تازه‌ای به‌منظور گسترش تحریم‌ها علیه ایران اخذ رای می‌شود.
در بیانیه مشترکی که به این منظور از سوی سناتور تیم جانسون از حزب دمکرات، و سناتور ریچارد شلبی، همتای او از حزب جمهوری‌خواه، انتشار یافته، قید شده‌است که: «ما حداکثر توان‌های دیپلماتیک، سیاسی و به‌خصوص اقتصادی خود را بکار خواهیم برد تا خطر رو به رشد ناشی از ادامه برنامه‌های هسته‌ای ایران را خنثی سازیم.»
مختل کردن مبادلات نفت و گاز ایران از راه تنگتر ساختن دایره دادوستد بانکی مرتبط با آن، و همچنین تحت فشار قرار دادن شرکت‌های نفتکش خارجی حامل نفت خام ایران، در کنار شرکت ملی نفتکش ایران (وابسته به وزارت نفت جمهوری اسلامی) در شعاع تحریم‌های تازه قانون‌گذاران آمریکا قرار خواهند داشت.
اعمال فشارهای سیاسی، و استفاده از مجاری و اهرم‌های دیپلماتیک، می‌تواند، صدور گاز ترکمنستان به ایران را نیز هدف قرار دهد. در صورت متوقف ماندن صدور گاز طبیعی ترکمنستان به ایران، صدور گاز ایران به ترکیه به دلیل نیاز به تامین مصرف داخلی، ناگزیر، قطع خواهد شد.
سابقه قطع صدور گاز
در حال حاضر معادل ۱۰ درصد از کل مصرف گاز خانگی سراسر ایران، (روزانه بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون متر مکعب) و بیش از ۵۰ در صد از گاز مصرفی استان‌های شمالی ایران، از راه واردات روزانه ۲۳ تا ۳۰ میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان تامین می‌شود.
ایران و ترکمنستان در سال ۱۹۹۷ قراردادی ۲۵ ساله به‌منظور فروش روزانه ۲۳ میلیون متر مکعب گاز به امضاء رساندند. بهای اولیه خرید گاز برای هر هزار متر مکعب ۴۲ دلار تعیین شد.
ترکمنستان در فاصله دسامبر ۲۰۰۷ تا مارس ۲۰۰۸ صادرات گاز خود را به ایران، به بهانه تعمیرات داخلی قطع کرد. پس از انجام تغییراتی در قرارداد فروش، و افزایش نرخ‌ها از ۴۲ دلار به ۷۵ دلار برای هر ۱۰۰۰ متر مکعب گاز، و همچنین قبول تعهد انجام یک سرمایه‌گذاری ۶۲ میلیارد دلاری در بنادر آن کشور از سوی ایران، جریان صدور گاز ترکمنستان به مناطق شمالی ایران از سر گرفته شد.
روسیه خریدار دیگر گاز ترکمنستان محسوب می‌شود. میزان فروش گاز ترکمنستان به روسیه (شرکت گازپروم) بیش از دو برابر ایران است. گازپروم در سال ۲۰۰۸ موافقت کرد، قیمت پایه خرید گاز از ترکمنستان را از ۴۲ دلار به ۱۳۰ دلار در هر هزار متر مکعب افزایش دهد.
با این وجود قیمت پرداختی گازپروم به ترکمنستان همچنان حدود ۳۵ درصد از قیمت فروش گاز روسیه در بازار اروپا (۲۰۰ دلار برای هر ۱۰۰۰ متر مکعب گاز) کمتر است. قیمت پرداختی ایران به ترکمنستان نیز از قیمت‌های فروش به روسیه کمتر است.
از این لحاظ، با وجود در میان بودن یک قرارداد ۲۵ ساله میان ایران و ترکمنستان که هنوز ۱۶ سال از عمر آن باقی است، ترکمنستان، دارای استعداد کافی برای قرار گرفتن داوطلبانه در مسیر فشارهای خارجی است!
تشویق به یافتن بازار‌های تازه
ترکمنستان یکی از فقیرترین کشورهای آسیای مرکزی به‌شمار می‌آید. این کشور با داشتن ۲۶۵ تریلیون پای مکعب ذخیره شناخته شده، دارای پنجمین ذخیره بزرگ گاز طبیعی دنیا است. با این وجود از لحاظ تولید تنها در ردیف بیستم تولیدکنندگان گاز جهان قرار دارد. از این لحاظ استفاده از سرمایه‌گذاری‌های خارجی می‌تواند به افزایش تولید گاز طبیعی و دیگرگون ساختن اقتصاد آن کشور بینجامد.
ایران از ترکمنستان خواستار افزایش صادرات گاز از ۲۳ میلیون متر مکعب در روز به ۳۰ میلیون متر مکعب شده، اما ترکمنستان تاکنون به پذیرش این درخواست تن نداده‌است.
همزمان، و به‌جای پذیرش افزایش صادرات گاز به ایران، ترکمنستان، با تشویق غرب و سرمایه‌گذاران خارجی، به بازار چین، از مسیر قزاقستان، و بازار‌های پاکستان و هند از راه افغانستان چشم دوخته‌است.
مطابق قراردادی که اخیرا میان چین و ترکمنستان به امضاء رسیده، میزان صادرات گاز به چین از راه لوله روزانه در حدود ۶۰ میلیون متر مکعب (در حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب در سال) و قیمت ۱۹۵ دلار برای هر ۱۰۰۰ متر مکعب (حدود سه برابر قیمت فروش گاز به ایران) در نظر گرفته شده‌است.
در ۱۰ ماه نوامبر سال گذشته ترکمنستان با تشویق شرکت‌های نفتی غرب، قرارداد فروش گاز با پاکستان را نیز امضاء کرد. گاز ترکمنستان قرار است تا ۴ سال دیگر از راه خط لوله و مسیر افغانستان به پاکستان و سپس به هند صادر شود. در ماه دسامبر سال ۲۰۱۱ (ماه قبل) گردهمایی چهارجانبه‌ای در دهلی پایتخت هند برای اجرایی کردن این توافق برگزار شد.
همزمان پاکستان ضمن تجدید علاقه‌مندی به خرید گاز ایران در آینده، از قول اصم حسین وزیر انرژی آن کشور مدعی شد که قیمت گاز صادراتی ترکمنستان، ۱۰ درصد از قیمت فروش گاز ایران کمتر است.
حمایت‌های خارجی
هم‌اینک ظرفیت تولید گاز ترکمنستان در حدود ۸۰ میلیون متر مکعب در روز است. در صورت عملی شدن دو قرارداد فروش گاز ترکمنستان به چین و پاکستان، ترکمنستان یا ناگزیر به افزایش ظرفیت تولید تا میزان ۱۰۰ درصد طی چهار سال آینده خواهد بود و یا در صورت دست نیافتن به تولید اضافی، ناچار از قطع فروش به خریداران دیگر.
افزایش تولید گاز ترکمنستان در گرو سرمایه‌گذاری‌های خارجی است. سرمایه‌گذاران غربی، بی‌شک در ترکمنستان به همان راهی خواهند رفت که پیشتر در جمهوری آذربایجان رفته اند- در نتیجه با وجود مشارکت مستقیم مالی ایران در طرح توسعه میدان گازی «شاه‌دنیز» (۱۰ درصد)، از فروش محصول آن به ایران خودداری ورزیده‌اند.
سرمایه‌گذاران شرقی نیز اعم از چین و یا روسیه، به دلیل نیاز به خرید مستقیم و بیشتر از ترکمنستان، از فکر منع فروش گاز آن کشور به ایران عملا حمایت می‌کنند.
پشتیبانی روسیه در زمینه قطع صدور گاز ترکمنستان به ایران حتی از چین نیز قوی‌تر است، به این دلیل ساده که در صورت قطع دریافت گاز از ترکمنستان، ایران ناچار به توقف صادرات گاز به ترکیه خواهد شد. ترکیه بازاری است که روسیه به حفظ آن کاملاً علاقه‌مند است.
به این ترتیب، دور از انتظار نیست که قانون‌گذاران آمریکا در جهت استفاده از اهرم‌های سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی علیه ایران، در فاصله زمانی نه چندان دور به چشم اسفندیار تازه‌ای در قالب صادرات گاز ترکمنستان به ایران توجه یافته و آن‌را به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم هدف قرار دهند.
